Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. 260]

tekstkritische noten

Titel. H. verrisene - hi sinen apostlen; I.v. ende van sijnre opv. - hij sinen a. - hoe dat zij. Vs. 2. I. H. jongeren af. 3. H. alle. 5. I. H. alle. 6. H. hen. 9. I. Alleene aen een. 10. H. maeght. 13. I. Maer dat hij al. 14. I. m. op die. 17. H. Van sVridaeghs; I. Van tsVriendaechs. - an tcruce. 18. I. H. Tote tSondaechs, dat die. 19. I. H. leeght. 20. H. pleeght.

Van Cristus verrisenisse, sine opvaert, ende hoe hi sine apostelen sende den heilighen gheest, ende hoe si schieden. - XXXIX.

Doe die Joden Cristum vinghen,

Ende hem sine jonghers of ghinghen
Ende al zine vriende inder noot,
Ende si wisten dat hi was doot,
Hadden si al tghelove verloren
So wat hi hem te voren
⁺ Ghepredict hadde ende ghedaen:
⁺ So dat tghelove moeste staen
Allene op een wivekijn:
Dat was Maria, die maghet fijn.
Sine jongheren hadden in haren waen
Dathi niet op en zoude staen,
Mar al doot bliven zoude
Alse puer mensche in die moude,
So dat tghelove, alsic screef,
Allene op Marien bleef
Van des Vridaghes, dathi ant cruce hinc,
Tot des Zondaghes, dattie zonne opghinc,
Daer die Saterdach tusschen leecht.
Daer bi ist datmen noch pleecht
Opten Saterdach te mere

+ (I. Fol. LXXX. v. 2.)

+ (E. Fol. LXVI. v. 1.)

[p. 261]

 

Haer dienst doen ende ere.

 

Maer doe Cristus was verresen

 

Ende hem vertoende dien ende desen

25

Vrijfwerf opten Paeschdach,

 

Daer men met live ane zach,

 

Gheloofden zine jonghers eerst das

 

Dathi met live verresen was.

 

Weet ooc, doe Cristus verschiet

30

Ende die ziele uten lichame schiet,

 

Voeren godheit ende ziele met In die helle al onghelet;

 

Nochtan en wert vander godheiden

 

Cristus lichame nie ghescheiden.

35

Doe die helle was ghestoort,

 

Also ghi voren hebt ghehoort,

 

Keerde die ziele weder af

 

Ten lichame in dat graf.

 

Daer verresen over een

40

Godheit, ziele ende menscheit ghemeen,

 

Ghelijc datsi alle te samen

 

In Marien lichame quamen.

 

Nie zeder en schiet die godheit

 

⁺ Van Jhesus Cristus menscheit,

45

Noch nemmermeer sceden en sal:

 

Dit zullen wi gheloven al.

+ (I. Fol. LXXXI. r. 1.)

[p. 262]

 

Nu moghedi vraghen waer bi

 

⁺ Cristus niet op en voer doe hi

 

Vander doot was verresen,

50

Maer viertich daghe na desen

 

Beidde al tenen gader

 

Eer hi voer te zinen vader.

 

Daer sijn goede redene toe:

 

Want die apostelen behoefden^(*) doe

55

Gods troost herde wel,

 

Ende dat en mochte niement el

 

Doen dan Cristus, twaren;

 

Want ware hi op ghevaren

 

Te hant doe hi was verresen

60

Ende glorificeert hadde ghewesen,

 

So en hadden daer na moghen

 

Aensien gheen menschelike oghen,

 

Ende zonder hem te scouwene an

 

Met lichame ghelijc enen man,

65

So en hadden si nemmermeer verstaen

 

Dathi op ware ghestaen

 

Metten live, wats mochte ghescien

 

(Si hadden so zere ghewont ghesien!);

+ (E. Fol. LXVI. v. 2.)

(*) Het HS. heeft gheloofden, maar de lezing van I. en H. is buiten twijfel de ware.

[p. 263]

 

Maer doe si met goeder moete

70

Saghen sine hande ende zine voete

 

Voren ende na te menigher stont,

 

Also hi ant cruce was ghewont,

 

Ende dathi ooc met hem at,

 

So gheloofden si te bat

75

Dathi verresen was te samen

 

Beide met ziele ende met lichamen;

 

Want een gheest, wats gheschiet,

 

So en machmen tasten niet,

 

Noch hi en mach ooc niet eten.

80

⁺ Hier bi so wast goet weten

 

Dathi met live verresen was,

 

Also ic u te hant las.

 

Rechte also men een kint,

 

Dat hem niet en versint,

85

Allencskine smeken moet,

 

Alst weent ende gram is ghemoet,

 

Eerment te pointe can ghesetten,

 

⁺ Also woude Cristus letten

 

Ende sijn jonghers met zoeticheiden

90

Ten gherechten ghelove leiden,

 

Ende met openbaren betoghe,

 

Dat nemmermeer en loghe

 

Noch dat niement en mocht verkeren.

+ (I. Fol. LXXXI. r. 2.)

+ (E. Fol. LXVII. r. 1.)

[p. 264]

 

Hier aen so moghedi leren

95

Waer bi Cristus te hemele niet en clam

 

Te hant doe hi uten grave quam.

 

Die scrifture maect ons ooc wijs,

 

Dat Cristus int aerdsche paradijs

 

Was dese viertich daghe

100

Daer ic nu of ghewaghe.

 

Tusschen dat Cristus den gheest gaf

 

Ende dathi verre[e]s int graf

 

Waren rechte viertich uren,

 

Also ict vant inder scrifturen.

105

Ende om dat sine jonghers, twaren,

 

Dese viertich uren waren

 

In bedroeftheiden groot

 

Om sine jammerlike doot,

 

So beidde hi viertich daghe te gader

110

Eer hi op voer te zinen vader,

 

Also ic alte hant

 

Hier voren dede becant.

 

Ende rechte opten viertichsten dach

 

Die na sijn verrisen ghelach,

115

Quam hi daer sine jonghers waren

 

⁺ Versament al in eenre scaren,

 

Daer hi hem troostelijc sprac toe.

 

Ooc seide hi hem doe:

+ (I. Fol. LXXXI. v. 1.)

[p. 265]

 

‘Ic vare te minen vader,

120

Die vader is uwer allegader.

 

Den heilighen gheest zal ic u

 

Cortelike senden na nu;’

 

Ende vele ander woorde so sprac

 

Hi onder hem ende vertrac

125

Van goeden trooste goet ende claer.

 

Ooc was sijn moeder Maria aldaer.

 

Doe saghen si claerlike

 

⁺ Dathi op voer te hemelrike.

 

Daer si dus saghen opwaert,

130

Sprac een stemme ter vaert:

 

‘Ghi manne van Galylee,

 

Wat bescouwedi opwaert mee,

 

Dus zere met wonder bevaen?

 

Also ghine op zaghet gaen

135

Ten hemele van hier neder,

 

Also sal hi comen weder:

 

Dat sal wesen alse hi zal

 

Dese werelt doemen al:

 

So sal hi comen al dier ghelike

140

Dat hi voer te hemelrike,

 

Daer hi elken loon sal gheven

 

Van dathi hier heeft bedreven.’

 

Doe die elfste dach quam

+ (E. Fol. LXVII. r. 2.)

[p. 266]

 

Dat Cristus hier na te hemel clam,

145

Quam die heilighe gheest in vier ghelike

 

In die apostelen ghemeenlike

 

In een huus besloten allene,

 

Daer si alle in waren ghemene.

 

Ende also zaen, in waren dinghen,

150

Als si den heilighen gheest ontfinghen,

 

Was hare stoutheit so groot,

 

⁺ Datsi en ontsaghen zweert noch doot:

 

Also waren si ontsteken.

 

Ooc so consten si doe spreken

155

Alle talen diemen vant,

 

Ende si consten alte hant

 

Alle scrifturen ende clergien,

 

Alse meesters van theologien.

 

Si waren alse volc dat is dronken,

160

Dat met des heilichs gheests voncken

 

Ontsteken is altemale.

 

Maniere, ghedane ende tale

 

Worden doe verwandelt meest:

 

Dit wrachte daer die heilighe gheest.

165

Te samen bleven si aldus

 

Tote in die maent van Julius,

 

Ende deelden al ghemene

 

⁺ Datsi hadden, groot ende clene;

+ (I. Fol. LXXXI. v. 2.)

+ (E. Fol. LXVII. v. 1.)

[p. 267]

 

Want sine hadden anders af

170

Te leven dan datmen hem gaf.

 

Sinte Pieter, des ghelooft,

 

Bleef van hem allen thooft

 

Ende paeus in Cristus stede.

 

Sine misse, die hi dede,

175

En hadde niet meer aen, voor noch na,

 

Dan die woorde, alsic versta,

 

Die Cristus sprac met zinen monde

 

Des Donredaechs ten avontstonde,

 

Dat dat eerste sacrament was

180

Ghemaect, alsic u hier voren las,

 

Ende een pater noster daer toe:

 

Dit was die misse doe,

 

Ende niet meer, voor noch naer:

 

Aldus stont menich jaer.

185

Zeder sijn paeuse ghecomen,

 

Dierre meer toe hebben ghenomen,

 

Alse introitum ende graduale,

 

⁺ Epistelen, ewangelien also wale,

 

Kyrieleyson ende alleluia alsoe,

190

Gloria in excelsis ende credo,

 

Prefacio ende sanctus voort,

+ (I. Fol. LXXXII. r. 1.)

[p. 268]

 

Dat nu al ter missen behoort,

 

Collecta, secreta ende complenden,

 

Dat ite daer die missen op enden,

195

Ende vele anders dincs dat ic u

 

Onghenoemt late nu.

 

Dat en hieltmen twint dan

 

Doe die heilighe kerke eerst began;

 

Maer omme maken te mere

200

Gods dienst ende sijn ere,

 

So hebben die paeuse, zonder waen,

 

Alle dese dinc daer toe ghedaen,

 

Ende elc heeft zijn bedieden al,

 

Alsic hier na zegghen zal.

205

Rechte opten vijftienden dach

 

Die in die maent van Julius ghelach

 

(Dats die dach, alsmen ons zeit,

 

⁺ Daer der apostelen dach op leit)

 

Doe schieden si ghemeenlike

210

Harentare in aertrike,

 

Alse hem Cristus hadde doen verstaen.

 

Hi hadde ghesproken: ‘Ghi sult gaen

 

In die werelt, weder ende voort,

 

Predicken des gheloven woort,

215

Ende dopen daer toe mede

 

Inden name der drievoudichede:

+ (E. Fol. LXVII. v. 2.)

[p. 269]

 

Die ghedoopt wort int ghelove fijn,

 

Sal zeker behouden sijn.

 

Als ghi staet voor die heren,

220

Dien ghi prediken sult ende leren,

 

So en voorpeinst niet wat

 

Ghi segghen zult, want optie stat

 

Sal u ghegheven sijn ghewelt

 

Wat ghi hem daer zegghen zelt.

225

Selke tekene, als ic doe,

 

⁺ Seldi doen ende meerre daer toe.’

 

Aldus zo ghinghen si uut,

 

Noord, oost, west ende zuut,

 

Ende predicten ende leerden

230

Daer si tfolc mede bekeerden.

 

Dit sijn zij die pylare dan,

 

Daer die kerke eerst op began

 

Ende op ghesticht is, dies ghelooft,

 

Daer Cristus of is thooft,

235

Ende wi alle zijn sine lede,

 

Die ontfaen hebben kerstenhede

 

Ende verbeidende sijn salichlike

 

Die ghemeenscap in hemelrike,

 

Daert al sal comen teenre scaren

240

Die Gode kindre op aertrijc waren,

+ (I. Fol. LXXXII. r. 2.)

[p. 270]

 

Ende den Lam zullen volghen na,

 

Ende singhen lude: ‘Alleluya!’

 

Dan sal dit arme ellende

 

Al comen sijn tenen ende,

245

Ende die heilighe kerke sal

 

Daer boven sijn versament al

 

In éne glorie, in één accoort,

 

⁺ Dat nemmermeer en wert ghescoort:

 

Dats onse erve, onse woninghe;

250

Hier sijnt al gheleende dinghe.

 

Die heilighe kerke, dat weet wel,

 

Dat en is niet die tempel,

 

Of dat huus dat daer staet,

 

Daer dat volc in beden gaet;

255

Maer der heyligher kerken bediede

 

Is sameninghe der goeder liede,

 

Alse paeuse, bisscoppe ende clerke,

 

Dese sijn die heilighe kerke,

 

Ende al dat leeke volc daer toe mede,

260

Dat ontfaen heeft kerstenhede

 

Ende in rechten ghelove waect

 

⁺ Ende na dat ewighe rike haect:

 

Dits die heilighe kerke, sijts vroet,

 

Niet dat huus daer men den dienst in doet.

+ (E. Fol. LXVIII. r. 1.)

+ (I. Fol. LXXXII. v. 1.)

Vs. 22. I. Haren; H. Hare; I. H.d. te doene. 24. I. vertoechde d. en d. 25. I. Vierwaerf. 26. I. H. menne - aen. 27. I. H. jongheren. 30. I. uut hem liet; H. uut hem sciet. 31. I. H. Voer. 34. I. H. niet. 35. I. ghestort. 36. I. Alsc; H. vore. 38. I. H. Toten. 40. H. ende z.; I. ende ontbr. 41. I. Wel gh. also sij tsamen; H. tsamen. 43. I. zinder; H. sider. 44. I. menschelicheyt. 46. H. selewi.

Vs. 47. I. H. moeghdy. 48. I. niet ontbr. 50. I. daghe van d. 51. I. Beyde hij al. 52. I. H. hij opvoer tsinen. 53. I. H. redenen. 54. I. dapostelen behoufden; H. dapostlen behoefden. 55. H. troests. 56-58 in I. aldus: Ende hem ne mochte niement el Met roukeloesen troosten verclaren; Ende waer hij dan opghevaren. 56. H. nieman. 59. H. Thant. 60. I. gheglorificeert. 61. I. Sone; H. haddene. 62. H. Anesien gheene; I. gheen ontbr. - menschelijck. 63. I. H. scouwen. 64. H. lichamen. 65. I. Sone - volstaen. 66. H. w. verstaen. 68. H. haddenne.

Vs. 69. I. moeten. 70. H. Saghe; I. voeten. 71. H. Vore; I. Vor - ter m. 72. I. Also als hij. 73. I. hij daer met; H. hen. 75. I. ware; H. tsamen. 76. H. zielen; I. lichame. 77. I. eenen; H. gheenen gh. 79. H. hine. 80. I. H. so ontbr. - g. te w. 82. I. Also als ic te. 83. I. Recht a.m. tkint. 85. I. Al eenskene; H. Allenskene. 86. H. w. oft gr. 88. I. wilde. 89. I. H. sine jongheren; I. zoetheden. 90. I. H. Ten rechten. 93. I. dat ontbr. - niemen en mach; H. nieman en mochte.

Vs. 94. I. H. moeghdi. 95. I. H. te hemele ontbr. - niet op en. 96. H. Thant. 97. H. Dscrifture; I. ooc ontbr. 98. H. in derdsche. 100. I. H. af. 102. I. H. verrees. 103. I. rech v. 105. I. H. jongheren; I. te waren. 107. I. bedroeffenesse. 109. I. beide. 110. I. H. op ontbr. 111. I. ic u te; H. ic u alte. 112. H. vore. 113. I. recht na opten. 114. I.v. lach. 115. I. H. jongeren. 116. I. Versaemdt; H. Versaemt - ere. 117. I. hijse troostelike; H. hen. 118. H. hen.

Vs. 120. H. algader; I. uwer aller vader. 122. H. Cortelinghe; I. na ontbr. 123. I. Ende oic v.a. woirden hij sprac. 124. I. Onder hem lieden ende v.; H. hen ende daer v. 125. I. H. tr. scone ende. 126. I. H. Oec zoe was. - Maria al ontbr. 130. H. ene; I. st. metter. 132. I. scoudi; H. bescoudi. 133. I. wondere; H. wondre. 134. I. ghine saeght opgaen; H. ghine saghet op g. 137. I. H. als hi al. 138. I. H.d. sal. 139. I. c. in die gh.; H. c. inde gh. 140. I. Als hij.

Vs. 144. I. H. Na dat. - hier na ontbr.; I. hemele; H. hemle. 145. H. de; I. in ontbr.; I. H. viers. 146. H. dapostlen; I. dapostelen ghemeennentlike. 147 en 148. I. H. In omgekeerde volgorde. 148. I. H. in ontbr. 149. I. ware. 150. H. Alsi den. 151. I. haer. 152. H. Datsi nontsaghen. 154. I. H. so ontbr. 157. H. ende alle cl.; I. scr. in cl. 158. H. meestre. 159. I. als. 160. I. met tsheylichs gheest. 162. H. Mainiere. 166. H. inde; I. H. Junius.

Vs. 169. I. H. si en. 170. I. levenne. - dat ontbr.; H. levene - hen. 172. I. vanden anderen th.; H. vanden andren th. 175. I. Ende h. nemmeer, verre no na; H. En h. nemmeer an, vore. 178. I. Sdonderdaechs ter; H. Sdonresdaeghs ter avenstonde. 179. H. Dat dierste; I. Daer deerste. 180. I. H. Ghemaect ontbr. - Also ic; H. vore. 181. I. H. eenen. 183. H. nemmeer, vore; I. vore of n. 184. H. stoedt. 185. I. Sindert; H. Sider; I. H. comen. 186. H. Diere; I. Die m. dair toe. 187. I. Als; I. H. introite; I. gradale; H. gredale. 188. I. Epystolen; H. Epistlen, ewangilien altemale. 191. I. Prophecien ende.

Vs. 192. H.m. hoert. 193. I. H. Collecten; H. secreten. 194. I. H. Ende ite; I. op ontbr. 195. I. dincs ontbr.; H. dings. 197. H. Des en; I. Des een twint en hilt dan. 199. I. H. om. 200. I. H. sine. 201. I. pause saen. 202. H. Al; I. dese ontbr. - dinghen. 203. I. bediet. 205. I. H. Recht; I. op den viertiensten. 206. H. inde; I. H. Junius lach. 207. I. Dat es. 208. H. apostlen; I. dach in l. 210. I. Hier ende dair in eerdrike. 211. H. hen. 213. H. Inde. 214. I. Ende pr. des gheloeves; H. sgheloeven. 216. I. driefoudichede; H. drievoldechede.

Vs. 217. H. werd; I. wert inden name mijn. 219. H. Alse - vore. 220. I. Die. 221. I. Sone. 222. I. want ontbr. - op die. 223 en 224. I. Deze beide verzen ontbr. 223. H. gh. werden gh. 224. H. hen. 226. I. meer. 227. I. H. Dus. 228. I. w.o. ende z. 230. I. zijt tvolc; H. si volc. 231. I. zij ontbr. - pylaren. 232. I. H. eerst ontbr. 233. I. H. des. 234. I. H. af. 235. I. sijn sijn l. 238. I. Dat gheselscap van h. 239. H. tere. 240. I. Die Gods kinder op eerderike; H. Die Goede k. (Men wachte zich, dit voor het adj. goede aan te zien. De naam van God wordt in H. steeds Goed, Goeds, Goede geschreven) - ertrike.

Vs. 241. I. H. den Lamme. 243. I. die; H. arm. 244. H. ten ende. 245. H. Entie. 246. I. H. b. versaemt sijn al. 247. I. een gl. 248. I. en ontbr.; H. werd ghestoert. 250. I. alle gh. dingen. 251. I. dat ontbr. 252. I. Dan es niet dan die. 255. I. bedieden (Desgelijks in H., maar daar is de fout door eene stip onder de n aangewezen en verbeterd). 256. I. Es versameninge der g. lieden. 257. H. Alle p.b. papen, cl. 259. H. alt l.; I. al ontbr. - daer toe ontbr. 261. H. in gherechten. 262. H. na deweghe. 263. I. Dit es. - heilighe ontbr.; H. des sijt vr. 264. I. II. Niet thuns; I. men die misse in.