Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe si door die woestine trocken te Egypten waert, ende van vele mondren die ghescieden inden weghe. - XVIII.

Joseph ende Maria sijn in die vaert

Metten kinde te Egypten waert.
In hare gheselscap waren ghinder
Enen ezel, twee ossen, drie kinder,
Ende ooc een deel scape met:
Dus ist in Latijn gheset.
Doe si aldus te zamen
In die wilde woestine quamen,
⁺ Quamen tote hem manieren
Van alrehande wilden dieren,
Ja wolven, leeuwen, liebaerden.
Alse Maria haer vervaerde,
Ende daer toe dandre mede,
⁺ Sprac Cristus ende zede:
‘Niement en derf hem ontsien:

+ (E. Fol. XLVI. r. 1.)

+ (I. Fol. LVI. r. 1.)

[p. 112]

 

Uwer gheen en sal messchien.

 

Sine comen niet om u te deerne,

 

Maer om u te dienene gheerne.’

 

Thooft die diere neghen

20

Te Cristum waert, ende zweghen,

 

Ende smeetten^(*) mitten sterten,

 

Ende ghelieten mitter herten

 

Ofte si hem alle dare

 

Dienen wouden in die scare.

25

Ossen, scapen ghinghen daer

 

Met wolven, leeuwen, zonder vaer,

 

In rechter vrienscapen wise,

 

Ende namen te gader hare spisc,

 

Sonder discoort ende tumult.

30

Doe was die prophecie vervult,

 

Die Ysaias doet weten:

 

‘Wolven zullen mit lammeren eten,

 

Ende leeuwen ende ossen, zonder faelgien,

 

Sullen te zamen eten paelgien^(†)

35

Want Joseph hadde daer in sijn gheleide

(*) De lezing der variant verdient de voorkeur; want kwispelstaarten geeft hier gepaster zin dan met den staart slaan. De vorm smeetten voor smeten zou ook, in ons tekst-HS. althans, bevreemding wekken.

(†) Tusschen vs. 34 en 35:

‘Ysayas: Lupi cum agnis vescentur,
Et leo et bos simul paleas manducabunt.’

.’

[p. 113]

 

Ossen, scape, als ic voren seide.

 

Men leest ooc, voorwaer,

 

Datsi in die woestine daer

 

Vernachten teenre avontstonde,

40

Daer si een haghedochte vonden;

 

Ende te hant als si daer in traken,

 

Quamen daer uut twee draken,

 

Die zonderlinghe waren groot,

 

Ende neghen ten kinde waert thoot.

45

Si waren alle vervaert zere.

 

Doe gheboot hem onse here,

 

⁺ Datsi traken ten woude waert.

 

Doe ghinghen si wech ter vaert,

 

Alse twee lammere wel ghereet,

50

⁺ Ende daden haers sceppers beheet,

 

Alse David sprac wilenere:

 

‘Looft, ghi draken, onsen here^(*).’

 

Sulc stont so reedt Maria,

 

Ende sulcstont ghinc si dan daer na,

55

Alsoos haer best gheluste.

 

Eens gheviel datsi haer ruste

 

Onder enen palmboom.

+ (E. Fol. XLVI. r. 2).

+ (I. Fol. LVI. r. 2.).

(*) Tusschen vs. 52 en 53:

‘Laudate dominum de terra dracones
Et omnes abyssi.’

[p. 114]

 

Maria nam ten daden goom,

 

Mar is waren so hoghe ghestaen.

60

Tkint gheboot den bome zaen,

 

Dathi boghe neder waert.

 

Die boom booch hem ter vaert

 

Met sijnre vruchten zoete,

 

Metten toppe voor Marien voete,

65

Daer si mitten kinde zat.

 

Marie plocte ende at,

 

Ende alle dandere haer ghevoech;

 

Ende doe sire of hadden ghenoech,

 

Gheboot tkint den bome echt,

70

Dathi hem op heeft gherecht.

 

Tkint ooc aldaer ter stede

 

Een fonteine springhen dede,

 

Die goeden zoeten borne gaf,

 

Daer si alle droncken af,

75

Ende vulden mede al hare vate

 

Jeghen die langhe strate,

 

Wantmen daer int lant

 

Herde luttel waters vant.

 

Joseph sprac: ‘Dese hitte groot

80

Mach ons bringhen ter doot

 

In dese wilde woestijn.

 

Here, mocht u wille zijn

 

Dat wi trocken neffens der zee,

[p. 115]

 

Daer vonden wi gijsten mee,

85

⁺ Daer wi rusten zouden moghen.’

 

Jhesus sprac: ‘Wilt u ghedoghen:

 

⁺ Ic sal den wech so corten nu,

 

Dats wonder sal hebben u.

 

Datmen niet in dertich daghen en zoude riden,

90

Sullen wi in enen daghe liden.’

 

Ende daer na zaghen si te hant

 

Tgheberchte van Egypten lant,

 

Also wilen Ysaac

 

Propheteerde ende sprac:^(*)

95

‘Onse here sal,’ doet hi verstaen,

 

‘Op een wolke in Egypten gaen;

 

Ende het zullen vlien voor sijn aenschijn

 

Alle die afgode die daer sijn.’

 

Doe si tlant dus saghen

100

Ende die steden diere in laghen,

 

Daer si quamen ghetoghen,

 

Waren si zere in hoghen,

 

Ende dancten Gode met ootmoede

 

Van alzulken groten spoede.

+ (E. Fol. XLVI. v. 1.)

+ (I. Fol. LVI. v. 1.)

(*) Tusschen vs. 94 en 95:

‘Etenim dominus veniet, super
Nubem levabit, et ingredietur
Egyptum et movebuntur a facie
Ejus omnia simulachra etc.’

Titel. I. door die woestine ontbr. - ende vele wonderen die gheschieden ende ghevielen inden w.; H. dore - tEg. - inde w. Vs. 2. H. tEg. 3. I. haer; H. hoer. 4. I. H. Een - o. ende dr. 5. I. een scaep. 6. I. H. int. 8. H. woestinen. 9. H. hen. 10. I. alderhande wilde; H. alrehanden. 11. I. H. wolve, leuwe; I. ende lybaerde; H. liebaerde. 12. H. hare. 13. I. H. Ende dandre daer toe m. 15. I. H. Niemen; I. en derre h.

Vs. 16. I. ne gheen en. 18. I. dienenne; H. dienne. 19. I. H. Th. dat die; I. dieren. 21. I. H. smeecten; I. steerte. 22. I. gh. hem van h.; H. gh. van h. 23. H. Oftsi hen; I. Of zij hem allen. 24. I. wilden; H. inde. 25. I. Ossen ende scaep; H. Ossen ende scape ghigen. 26. I. w. met l.; H. w. ende l. 27. I. vrientscepe. 28. H. En n. - hoer. 29. I. ende onghetwyvult, denkelijk verknoeid uit ende sonder tumult. 31. I. H. Die Y. hadde doen w. 32. I. H. Wolve zelen; H. lamren; I. met scapen e. 33. H. leuwe. 34. I. te gader; H. tsamen.

Vs. 36. I. Ossen ende scapen beede; H. Ossen ende sc. - voerseide. 37. H.l. daer oec; I.l. dat overwaer. 39. I. te diere a.; H. tere avonstonden. 40. H. ene haeghdocht. 41. H. thant; I. H. als siere in. 43. H. sonderlinghen. 44. I. thooft. 46. H. hen; I. H. h. Cristus o.h. 47. I. H. streken; I. te. 49. H. lamre; I.l. wech gh. 51. H. willen ere. 53. I. Selke; H. so ontbr. 54. I. dan ontbr.; H. Ende soe gh. si daer na. 55. I. Ast h.; H. Alsoet. 56. I. vielt; H. ghevielt. 57. I. dadelboem.

Vs. 58. I. te; H. daten. 59. I. w. te h.; H. w. hoer te h. 60. H. Dat kint. 61. I. H. hi hem b. 63. I. Metter vrucht; H. siere vrochte. 64. I. H. Die tsop; H. vore. 67. H. dandre. 68. I. Ende als zij alle h.; H. Ende alsire alle h. 70. H. ghereecht. 71. I. oic dair te dier st. 72. H. Ene. 75. I. H. al ontbr.; H. hoer; I. vaten. 76. I. straten. 81. H. In dit w. 83. I. neven.

Vs. 85. I. wij souden rusten m. 86. I. wildi gh. 89. I. H. niet ontbr. - en ontbr.; H. tiden. 90. I. doerliden. 91. H. thant. 96. H. ene. 97. I. H. Ende dan selen. 98. H. de a.; I. dafgode die in Egypten zijn. 99. I. H. dlant; I. aldus. 100. H. die stade dier in; I. die daer in. 104. I. alsulken sconen goede; H. scoenen sp.