Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vanden visioene dat Octavianus sach vanden Gods zone ende van sire moeder. - XV.

Doe Cristus was gheboren,

Was keyser, als ghi moghet horen,
Die goede Octavianus,
Die dat rike beleidde aldus,
Dat hi maecte wijslike
Van alder werelt een rike,
Dat hi besat in vreden
⁺ Ende in sulker eendrachticheden,
Dat in alder werelt wijt
Oorloghe en was noch strijt:
Desen zeghe hi ghewan.

+ (I. Fol. LII. v. 3.)

[p. 93]

 

Gheluckegher en was noit man

 

In stride dan hi was;

 

Want, also alsic las,

15

So hadt al voorspoet

 

Daer hi toe sette zinen moet.

 

Twist maecte hi gherne te goede;

 

So cleine was hi van moede,

 

Dathi en woude ghedoghen yet

20

Datten yement here hiet.

 

Vanden vader was hi van Romen,

 

Vander moeder was hi comen

 

Van Eneas dien Troyaen:

 

Aldus so hebbict verstaen.

25

Hi was Julius zuster zone:

 

Daer omme bleef hem die crone

 

Na sine doot ende alt rike,

 

Dathi berechte keyserlike.

 

⁺ Doe hi al Orienten hadde bracht

30

Al onder der Romeinen macht,

 

Wouden die Romeinen aldus

 

Dat sijn name ware Augustus:

 

Dat luudt so vele, des sijt vroet,

 

Alse die de dinc meerren doet,

35

Mids dien dat dat Roomsche rike

 

Bi hem meerrede daghelike;

+ (E. Fol. XLIII. r. 2.)

[p. 94]

 

Want Augustus, ic lese also,

 

Coomt in Latine van augeo:

 

Dats meerren, alsic versta.

40

Noch heeten si alle daer na

 

Die keysere voort aen meere

 

In des keysers Augustus eere.

 

Denemerken ende groot Germanien,

 

⁺ Datmen nu heet Almanien,

45

Ende al aertrike heeft hi bracht

 

Onder der Romeinen macht,

 

Ende al ghekeert in een rike;

 

Ende elc mensche van aertrike

 

Moeste sinen hooft cheyns omme dat

50

Te Romen senden in die stat,

 

In tekene dat Romen albloot

 

Van al aertrike ware thoot.

 

Alse die Romeinen zaghen an

 

Die scoonheit van desen man,

55

Ja dat niement en conste ghedoghen

 

Dat aenscouwen van sinen oghen,

 

Ende sulc gheluc hadde ontfaen

 

Dat hem al aertrike was onderdaen

 

Ende cheins gaven al ghemeine,

60

Senden aen hem die Romeine,

+ (I. Fol. LIII. r. 1.)

[p. 95]

 

Ende leidden hem dat ane,

 

Dat sine wouden voort ane

 

Aenbeden als enen God,

 

Ende houden al sijn ghebod;

65

Want en ware God in hem niet,

 

Hem en mochte niet sijn gheschiet

 

So menighe voorspoedicheit.

 

Dit heeft die keyser al ontseit,

 

⁺ Mar een voorste bat hi mede.

70

Een wijf hi tote hem comen dede,

 

Ene Sibille, een vroede meestersse,

 

Ende was eenrehande waersagherse.

 

Hi seide haer den gront hier ave,

 

Ende bat haer datsi hem raet gave;

75

Ende si bat den keyser voort

 

Drie daghe vorste. Nu hoort

 

Gods goetheit herde groot.

 

In sine camere hise besloot

 

Allene dese drie daghe lanc,

80

⁺ Datsi en at noch en dranc.

 

Daer na seide si aldus

 

Toten keyser Augustus:

 

‘Tvonnesse der alrehoochster zaken

 

Sal die aerde bedauwet maken.

85

Uten hemele, in waerre dinc,

+ (E. Fol. XLIII. v. 1.)

+ (I. Fol. LIII. r. 2.)

[p. 96]

 

Sal comen een coninc,

 

Die machtich is boven al,

 

Wies rike ewelijc duren sal.’

 

Doe si dus hadde ghesproken,

90

Is die hemel wide ontploken.

 

Een herde grote claerhede

 

Quam op hem daer ter stede.

 

Daer sach hi inden hemel staen

 

Ene maghet zere wel ghedaen

95

Op enen sconen outhaer,

 

Ende hielt in haren arme daer

 

Een kint, was also claer

 

Als die zonne anden trone voorwaer:

 

Dies wonderde hem zere.

100

Doe hoorde hi noch mere:

 

Een stemme riep openbare:

 

‘Dit is des Gods zoons outhare.’

 

Doe viel hi te hant op dat pavimint,

 

Ende aenbeedde daer dat kint.

105

Dit visioen ende dese woort

 

Vertrac hi den cenatoren^(*) voort,

 

Ende seide dat hi niet en wilde

(*) Is deze spelling onzen schrijver (en den afschrijver van I.) uit de pen gevallen, of heeft hij eenig verband tusschen senatores en coenatores bedoeld, omdat reeds in zijn tijd de maaltijd de spil was, waarom alle raadsvergaderingen draaiden?

[p. 97]

 

Datmen hem voor God hilde

 

⁺ Ofte aenbeedde, groot of clene:

110

Dat kint ware God allene,

 

Dat inden hemel hadde zine wone,

 

Dat hi so clare sach ende so scone.

 

In Augustus camere so was

 

Dit visioen, also ic las,

115

Daer men nu mach scouwen

 

⁺ Ene kerke van onser vrouwen,

 

Bi dat Capitolium, alsic versta,

 

Daer minder brueder wonen na.

 

In sijn tweendeviertichste jaer

120

Wart Cristus gheboren, dats waer;

 

Doet pays was ende zonder discoort

 

In al aertrike, weder ende voort.

 

Ende daer na regneerde hi

 

Viertien jaer keiser vri.

125

Sesendevijftich jaer, waerlike,

 

Sat hi keiser inden rike,

 

Ende was die beste die

 

Daer keiser wert ye;

 

Want alle die zeder quamen,

130

Hebben ere ende prijs zijns namen,

 

Want si hem scriven Augustus,

 

Om dathi eerst hiet aldus.

 

Mi wondert hoe dat coomt,

+ (E. Fol. XLIII. v. 2.)

+ (I. Fol. LIII. v. 1.)

[p. 98]

 

Daer men drie die beste heidene noomt^(*),

135

Datmen sijns daer niet en neemt goom:

 

Hi was beter dan sijn oom

 

Julius, dat ghijt wet,

 

Die metten drien is gheset. -

 

Alle dese wondere, als ghi hoort,

140

Gheschieden in Gods gheboort,

 

Ende noch vele meer nochtan,

 

Die ic niet al ghesegghen en can.

 

Hoe mochtic vertrecken u

 

Alle die wondere nu,

145

Die hi op aertrike wrachte

 

Mids zire godliker crachte?

 

Want si waren ommenschelike,

 

Ende te wonderen groffelike:

 

⁺ Daer bi is hi, wildijt weten,

150

⁺ Die wonderlike God gheheten;

 

Want sijn wille en is niement cont,

 

Sijn wesen is al zonder gront:

 

Diere meest na slaet, doolt meest.

(*) Toespeling op het gedicht: ‘Van neghen den besten,’ hetwelk eene onderlinge vergelijking der drie vermaardste helden uit het Heiden -, Joden - en Christendom bevat, en in de eerste afdeeling hegtor, alexander en gaesar als de besten noemt. Zie mijne aant. in de n. w.d. m. v. Ned. Lk. D. VI, bl. 152.

+ (E. Fol. XLIV. r. 1.)

+ (I. Fol. LIII. v. 2.)

[p. 99]

 

Daer is vader, zone, heylich gheest,

155

Daert al uut coomt, zijts ghewes,

 

Dat inden hemel ende optie aerde es,

 

Dat goet is ende bequame:

 

Ghebenedijt si sijn zoete name! -

 

Op Herodes keer ic nu,

160

Daer ic te voren of seide u.

Titel. I. sijnre ghebenedider moeder. Vs. 1. I. werdt; H. wart. 2. I. moeght; H. moght. 4. I. thrike; H. drike. 5. I. wijselike. 7. I. H. hi al b. 9. I. H. al dese w.

Vs. 12. H. en ontbr. 13. I. striden. 16. I. H. S. den m. 17. I. Twiste; H. maecti gh. 19. H. hine; I. wilde; I. H. gh. niet. 20. I. Dat hem; H. ieman. 21. H. den ontbr.; I. vadere - Rome. 22. I. Ende vd. 23. I. Van Enease den. 26. H. omme soe bl. 27. I. H. sinen oem e. 29. I. H. al ontbr. 30. H. der Romeine. 31. H. die Romeine. 32. I. sinen. 33. H. 1. also v.; I. H. sijds. 34. I. Als - meerden. 35. I. H. Één der beide dat ontbr. 36. I. hem vermeerde.

Vs. 38. H. int. Lat.; I. van Lat. 39. I. Dat es meent; H. Dat es - alsict. 41. I. keyser; I. H. voert ane; I. mede. 42. H. Ints k.; I. In keyser A. stede. 43. I. H. Denemarke - Germanien; I. grote; H. tgroete. 44. H. Dat wi nu heten; I. H. Almaengien. 46. H. dier Romeine. 47. H. enen. 48. I. eerderijcke. 49. I. sijn; I. H. om. 50. I. H. Te Rome. 51. I. H. dat Rome. 52. I. alder werelt ware thooft. 53. I. Als; H. die Romeine. 55. H. nieman; I. Ja die niemens en const. 56. I. H. Daenscouwen. 57. I. sulke gh. h. hij o. 58. I. H. al ontbr. 59. H. gave. 60. I. ane.

Vs. 62. I. wilden. 63. I. H. Anebeden. 67. I. menegherande. 68. I. H. al ontbr. 69. I. eene vorste; H. ene verste. 71. I. Eene subtile; H. ene vr. 72. I. Die was; H. Si was. 73. H. hare. 74. H. haer ontbr. 76. H. verste. 77. I. godheit. 78. I. c. dat hijse sloot; H. c. dat si hare sloet. 81. I. na antwoirde zu; H. na antwerde si. 82. I. Tote den k. 83. I. II. Tfonnesse; I. alre hoechste. 84. I. bedaut. 85. H. hemle; I. ware.

Vs. 86. I. H. So sal. 88. H. Dies. 89. I. hadden. 91. I. Eene; H. Ende h. 92. I. H. te dier st. 94. H. maeght. 96. H. hoer; I. hare armen. 97. H. alsoe scoene; I. k. dat was zo schone. 98. H. Alse; I. H. vanden tr. - voorwaer ontbr. 99. H. Des. 100. H. hoerdi. 101. H. Ene; I. Eene st. die r. 103. H. viel thant; I. H. opt pavement. 104. I. aenbede te hant dat k.; H. anebeedde - kent. 106. H. senatoren. 107. H. ne w.

Vs. 108. H. vore; I. voir Gode. 109. I. Off; H. Oft; I. H. anebeedde; H. oft. 112. H. claer. 114. I. H. als ic. 117. I. dat ontbr.; H. Bi dCap. alsict. 118. I. H. broeders woenden. 119. I. vierenv.; H. drieendev. 120. I. dat es. 124. H. jare. 128. I. Daer ghewart k. ye. 129. H. diere sider; I. sindert. 130. I. Hebben noch eere; H. ere noch; I. H. ende prijs ontbr. 131. H. hen.

Vs. 134. I. H. de; I. heydenne. 135. H. niene n.; I. daer neemt gheenen g. 139. H. wondre; I. w. die ghij. 141. I. H. Ende oic v. 142. H. ic al niet gh. 143. I. nu. 144. I. die grote w. u; H. wondre. 145. I. eerderike. 146. I. Met sijnre. 148. I. Ende die wondere; H. wonderne groflike. Na vs. 148 volgt nog in I.:

Ende groffelike waest te siene an
Dwonder dat uut hem ran.

151. I. sinen; H. wille ontbr. - nes niemene. 153. H. Dier.

Vs. 154. H. Daers v.; I. z. ende h. 156. I. H. den ontbr. - tie ontbr. 158. H. Gheb. soesi sijn; I. H. zoete ontbr. 159. I. Op Her. zoe k. 160. I. H. te ontbr.; H. vore af.