Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe Joseph ende die coninghen te samen spraken, ende wat eren si der moeder ende den kinde doen. - XIII.

Nu hoort hier meer dinghen

Vanden drien coninghen,
Alse Jheronimus ute trac

[p. 83]

 

Inden boec daer ic voren of sprac.

5

Dat crocht, daer Maria in lach,

 

Daer ic voren of dede ghewach,

 

Was bi Bethleem ghestaen;

 

Ende alse die coninghen wouden gaen

 

Aen dat crocht mitter vaerde,

10

Stont daer Joseph op die waerde^(*),

 

Ende seide: ‘Ghi heren, zegt mi,

 

Wanen coomdi? wat zoecti,

 

Dat ghi dus zonder vermiden

 

In mine herberghe wilt tiden?’

15

Si antwoorden weder te hant:

 

‘Wi sijn uut Orienten lant,

 

Ende comen ghevolghet der sterren,

 

Die ons hier leidt van verren.’

 

Joseph sprac: ‘Ic bidde u, heren,

20

Dat ghi mi wilt leren,

 

Bi wat zaken ghi te deser tijt

 

Te desen huse ghebeet zijt.’

 

Si antwoorden zonder beide:

 

‘Om ghemene zalicheide

25

⁺ Sijn wi nu hier comen:

 

Een sterre hebben wi vernomen,

(*) Vs. 9 en 10 zijn in het tekst - handschrift in omgekeerde volgorde geschreven; doch wij hebben deze blijkbare verschrijving naar I. en H. verbeterd.

+ (E. Fol. XLI. v. 2.)

[p. 84]

 

⁺ Die betekent, in waerre dinc,

 

Der Joden ghewarich coninc;

 

Ende comen aenbeden dien.

30

In ouden boeken machmen zien,

 

Daert scone in staet verclaert:

 

Als haer die sterre openbaert,

 

Sal die coninc gheboren sijn,

 

Die regneren zal zonder fijn,

35

Ende die den gherechten zal gheven

 

Dat onversterfelike leven.’

 

Joseph sprac weder doe:

 

‘Ghi sout zijn comen toe

 

Te Jherusalem, want dat

40

Is Gods heilighe stat;

 

Ende daer zoudi hebben ghevraghet

 

Om die dinghen die ghi jaghet.’

 

Doe antwoorden si hem:

 

‘Wi^(*) waren in Jherusalem,

45

Ende seiden den coninc aldus,

 

Dat gheboren ware Cristus,

 

Ende dat wine zochten in dit lant.

 

Doe antwoorde hi te hant,

 

Dat hem ooc niet cont en ware,

50

Maer hi zouder staen nare

+ (I. Fol. LI. r. 2.)

(*) Het HS. heeft Si, welke lezing zeer goed te verdedigen is; doch wij hebben evenwel aan de variant de voorkeur gegeven, omdat al het volgende als oratio directa is ingerigt.

[p. 85]

 

Dat hi die waerheit weten zoude.

 

Doe ontboot hi also houde

 

Alle die clerke die hi wiste,

 

Die wijs waren ende van liste,

55

Ende scrifturen consten ontbinden,

 

Ende der sterren cracht bekinden,

 

Scriben ende Phariseen met,

 

Die den volke leerden die wet,

 

Ende vraghede hem mit groten gare,

60

Waer Cristus gheboren ware.

 

Si antwoorden hem weder aldus:

 

Is gheboren Cristus,

 

⁺ Dat is emmer in Bethleem;

 

Want die scrifture seit van hem^(*):

65

⁺ Bethleem, dune biste die minste niet,

 

Alse die prophete zelve ghiet,

 

Onder die princhen van Juda;

 

Uut di sal gaen hier na

 

Een hertoghe, die regneren zel

70

Onder mijn volc van Israhel.

 

Doe wi vernamen dese woort,

 

Micten wi te treckene voort

 

In Bethleem toten kinde.

+ (I. Fol. LI. v. 1.)

(*) Tusschen vs. 64 en 65:

Bethleem non est minima
In principibus Juda.

+ (E. Fol. XLII. r. 1.)

[p. 86]

 

Ende als Herodes dit versinde,

75

Bat hi ons vriendelike,

 

Dat wi herde naernstelike

 

Die dine ondersochten,

 

Ende dat wi hem weder brochten

 

Vanden kinde zekere mare:

80

Hi zoude ooc comen dare,

 

Ende tkint aenbeden mede,

 

Alse hi wiste die stede.

 

Dus gaf hi ons zine crone,

 

Die zonderlinghe is ende scone,

85

Die hem die coninc van Persen sinde,

 

Om te ghevene den kinde.

 

Aldus schieden wi van daer,

 

Om te comen te desen huse naer;

 

Want die sterre, in waerre dinc,

90

Die opten weghe voor ons ghinc,

 

Saghen wi in die crochte gaen,

 

Daer ghi voren sijt ghestaen

 

Ende ons den inganc belet:

 

Wine weten wat ghire meent met.’

95

Alse Joseph dit heeft bekint,

 

Sprac hi: ‘Ic en scuwe u twint:

 

Volghet uwer sterren daer onder,

 

Ende aenscouwet Gods wonder.’

[p. 87]

 

⁺ Mettien ghinghen si inne,

100

Ende groeten Marien met zinne.

 

Voor tkint, mit groter waerden,

 

Vielen si neder ter aerden,

 

⁺ Na dat was haers lants zede.

 

Sine voeten custen si mede,

105

Deen voren ende dander na.

 

Doe offerden si, als ic versta,

 

Die scone crone den kinde,

 

Die hem die coninc Herodes zinde.

 

Si ontploken hare cofferen,

110

Om dat si wouden offeren

 

Gout, myrre ende wyerooc.

 

Marien gaven si ooc

 

Grote ghiften ende diere.

 

Doe vielen si weder schiere

115

Optie aerde daer neder,

 

Ende aenbeden tkint weder,

 

Also si voren hadden ghedaen.

 

Mettien sijn si uut ghegaen,

 

Ende dancten onsen here mittien

120

Datsi tkint hadden ghesien.

 

Weet dat int Latijn

 

Vele meer woorden sijn

 

Dan ic hier zegghe u:

+ (I. Fol. LI. v. 2.)

+ (E. Fol. XLII. r. 2.)

[p. 88]

 

Ic lijdt mitten cortsten nu,

125

Ic en vertrecke niet altemale

 

Beide tale ende wedertale,

 

Die si hadden onderlinghe;

 

Want ic hope een zonderlinghe

 

Boec daer of te maken,

130

Ghelijc dattie zaken

 

Jheronimus, mit zire pinen,

 

Van Ebreeusche trac in Latine,

 

So ic best mach ende can,

 

Ist dats mi God onse here an.

Titel. I. die drie coninghe te gader spraken - zij den k.e. der m. daden; H. Hoe die drie coninghe e.J. tsamen - si doen den k.e. der m. Vs. 1. I. meere. 2. I. drie. 3. H. Alsoe; I. uut.

Vs. 4. H. boeke d. hi vore. 5. I. Die cr.; H. Dese cr. 6. H. vore. 8. I. als - wilden; H. coninghe woude. 9. H. Inde cr.; H. Inden cr. in moeder v. 10. H. Stoet. 12. I. H. c. ende w. 15. H. thant. 17. H. ghevolght. 18. I. hier ontbr. - leedde; H. leidde. 19. H. biddu. 21. I. w.s. dat ghij; H. ghi teser. 22. I. In d. 25. H. Siwi; I. H. hier nu. 26. I. Eene; H. Ene - hebwi.

Vs. 27. I. ware. 28. I. warachtich; H. warech. 29. I. H. Ende wi c. anebeden. 30. H. machment. 32. H. Alse hare. 35. I. die ontbr. - gherechtigen. 36. I. onsterffelijc; H. onsterfleke. 41. I. H. souddi - ghevraeght. 42. H. Omme - jaeght; I. jaecht. 44. I. H. Wi w. te Jh. 45. I. zeide. 47. I. H. in dat 1. 48. H. thant.

Vs. 53. I. clercken. 55. I. Die scr.; H. Die scrifture. 56. I. st. macht kinden; H. st. machte kinden. 57. I. med. 58. I. wed. 59. I. vraechde; H. vraeghde hen m. gr. gere. 60. H. were. 63. H. Dats. 64. H. seeght. 65 en 66. I. H. in omgekeerde volgorde. In 65. I. bist dedelste n.; H. best. 66. I. H. Alsoe. 68. H. Ute. 69. I. H. sal. 70. I. H. Over mijn; I. Israhel al. 72. I. trecken. 73. I. H. ten k.

Vs. 74. I. H. Ende ontbr.; H. Alse. 76. I. neerenstelike. 78. I. Ende ontbr. 79. H. seker; I. k. selken een m. 80. I. Hij wilde oic; H. Hi woude. 81. I. H. anebeden. 82. I. Als. 83. I. H. Doen g.; H. sijn. 84. I. H. ende ontbr. 88. I. H. Ende c.; H. tesen. 89. I. ware. 90. I. wech; H. vore. 91. H. Saghewi in die haghcdochte g.; I. crocht. 92. H. vore. 93. I. dien i. 95. I. H. heeft ontbr.; H. kint. 96. H. inne; I. en belette u. 97. H. Volght. 98. I. aneschouwet; H. anscout.

Vs. 99. I. Met dien. 100. I. gruetten; H. aengruetten. 101. I. Voert kint; H. Vore. 103. I. Alsoet w.; H. Alsoe w.; I. H. haer lant. 104. H. voete. 105. H. vore. 109. I. ontdeden. 110. I. wilden. 111. H. wijrroec. 113. H. ghichten. 115. I. H. Opter eerden. - daer ontbr. 116. I. anebeden; H. anebedden. 117. I. Als; H. Alsi v. 118. I. Met dien. 119. I. H. h. van dien. 122. H. woerde, I. wonderen.

Vs. 124. I. Ic bidde m. 125. H. Inne; I. En vertreckene n. 131. I. H. pine. 132. H. Uten Ebr.; I. Van Hebreuschen. 134. H. God ontbr.; I. jan.