Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van menigherhande wondren die gheschieden in Cristus gheboort, ende van Balaams sterre. - XI.

Int ghemene huus, als ic las,

Datter armer herberghe was,
Daer woude, als te voren,
Die overste coninc sijn gheboren
Van moeder live naect,
Die hemele ende aerde hadde ghemaect,
Het gheviel in dier zelver nachten,
Daer herden hare scape wachten,
Dattie ynghel quam dare
Ende brochte hem die niemare
Vanden behouder vercoren,
Die in Bethleem ware gheboren.
Si hoorden singhen do:
‘Gloria in eccelsis Deo,
Et in terra pax hominibus!’
Doe si dat hoorden dus,
Liepen si mit haesten daer,
⁺ Ende vonden die dinghen al waer

+ (I. Fol. XLIX. v. 2.)

[p. 75]

 

In die crebbe, daer zine vonden

20

In sine doekeren ghewonden.

 

Dat mach elc wel weten,

 

Dat vele ynghele wouden beten

 

Ter feesten, daer gheboren waert,

 

Jeghen der naturen aert,

25

Haer scepper van eenre maghet reine.

 

Si achtens herde cleine,

 

Ende en hadde hem twint boy,

 

Dat hi daer lach opt hoy,

 

Tier zonderlingher feesten,

30

In een crebbe voor twee beesten.

 

Si en achten niet van groten zalen,

 

Van bonten noch van sindalen,

 

Noch van anderre chierheit,

 

⁺ Daer die mensche sijn goet an leit.

35

Stomme beesten, die daer stoeden

 

Tier crebben ende niet en vroeden,

 

Bekenden wel in haren zin,

 

Dat haer scepper lach voor hin,

 

Ende si eerdene met goeder onsten,

40

So si best mochten ende consten;

 

Also Abbacuc ende Jheremias

+ (E. Fol. XL. v. 1.)

[p. 76]

 

Voorseit hadden, als ic las^(*).

 

Hier bi merct ende verstaet,

 

Dat die ghene is herde quaet,

45

Die menschen verstaen ghewint,

 

Ende sinen sceppere niet en kint,

 

Alse dese beesten stom

 

Kenden ende eerden Cristum.

 

Voort seit die scrifture,

50

Dat in die selve ure,

 

Dat Cristus ter werelt quam,

 

Alle dinc zweech ende ruste nam:

 

Die winde cisten also dat

 

⁺ Nerghent en roerde een blat;

55

Die vloede ende die rivieren

 

Stonden stille in dier manieren

 

Of sijt hadden van naturen,

 

Sonder ruuschen ende ruren;

 

Menschen, beesten, voglen mede

60

Hielden alle stilhede:

 

Aldus so hilden alle dinghe

(*) Tusschen vs. 42 en 43:

‘Cognovit bos possessorem suum,
Et asinus presepe domini sui.’

Zie de aant. D.I, bl. 184. In HS. I. zijn dergelijke vertalingen van schriftuurplaatsen altijd weggelaten, in H. zijn zij doorgaans op den kant bijgeschreven.

+ (I. Fol. L. r. 1.)

[p. 77]

 

Silencie zonderlinghe,

 

Doe haer scepper wart gheboren

 

Vander maghet uutvercoren.

65

Ene maghet ooc, als ic vernam,

 

Die tote onser vrouwen quam,

 

Na dat si des kints ghenas,

 

Die zonder hande gheboren was,

 

Worden twee hande ghegheven.

70

Bi Maria is si bleven,

 

Ende diende haer, alse Gods bruut,

 

⁺ Dat kinder bedde al uut.

 

Ende in die ure van Gods gheboort

 

Spranc te Romen in die poort

75

Ene fonteyne uter aerden diep,

 

Die al dien dach met olye liep.

 

Dat bediede openbare,

 

Dattie olie comen ware,

 

Die al die werelt gansen zoude,

80

Tonser alre eweliker behoude.

 

Dat grote palays viel ooc met,

 

Daer met letteren was aen gheset:

 

‘Dit palays en sal vallen twint,

 

Voor dat een maghet brinct een kint,’

85

Om datmen zeker waende zijn van dien,

 

Dat nemmermeer en mocht gheschien.

+ (E. Fol. XL. v. 2.)

[p. 78]

 

God en vergat niet dat woort;

 

Nochtan wast voor sine gheboort

 

Dusent jaer, na minen waen,

90

⁺ Dat dat huus daer hadde ghestaen.

 

Enen groten rinc men sach

 

Omme die zonne al dien dach,

 

Die scone was ende groot,

 

Ghevarwet alse purpur root.

95

In dat verre Orient

 

Wert een nuwe sterre bekent,

 

Die de drie coninghe leidde scone

 

Tote Cristum, den Gods zone,

 

Also Balaam, als ic las,

100

Die een heyden prophete was,

 

Ghepropheteert hadde openbare

 

Meer dan dusent jare

 

Eer dattie sterre quam.

 

Nu hoort van desen Balaam:

105

Balaam hadde ghepropheteert

 

Ende sinen gheslachte voort gheleert,

 

Dattet noch zoude gheschien,

 

Datmen een sterre zoude zien,

 

Diemen noit en sach te voren;

110

Ende dan soude sijn gheboren

 

Een kint op aertrike,

 

⁺ Dat here van hemelrike

 

Ende van aertrike zijn zoude.

+ (I. Fol. L. r. 2.)

+ (E. Fol. XLI. r. 1.)

[p. 79]

 

Ende wie dat hem aenbeden woude,

115

Dat hi salich zoude wesen.

 

Doe dedemen mids desen

 

Op enen berch, die daer stoet,

 

Twalef liede wijs ende vroet,

 

Die bi daghe ende bi nachten

120

Die sterre zouden wachten.

 

Si hadden daer hare woninghe,

 

Ende men gaf hem alle dinghe,

 

Dies hem al daer bedarf;

 

Ende alse enich van hem starf,

125

Settemen van Balaams gheslachte

 

⁺ Enen andren, diet voort wachte.

 

Dit hilden si also voort

 

Tote Jhesus Cristus gheboort.

 

Ende also zaen als onse here

130

Gheboren wert, min noch mere,

 

Heeft haer die sterre ghebaert.

 

Doe daden sijt ter vaert

 

Den drien coninghen weten,

 

Die in Orienten waren gheseten,

135

Ende van sterren waren vroet.

 

Deser voorders hadden tgoet

 

Uut gheleit, daer [l. dat] dese

 

Twalef, daer ic of lese,

 

Verteert hadden in dien daghen

140

Datsi optien berch laghen.

+ (I. Fol. L. v. 1.)

Titel. I. H. wonderen - in Gods gh.; H. en v.B. sterren. Vs. I.I. H. In dit gh. 2. H. Dat der armere. 3. I. wilde. 4. I. H. Doverste; I. c. in sijn. 6. I. H. hemel. 7. I. H. inder; I. nachte. 8. I. Daer die heerden haer scapen wachte; H. Dat herden die hoer scaep w. 9. I. H. Dat dinghel. 10. H. hen; I. H. die mare. 11. I. H. behoudere. 13. H. h. dingle s.; I. H. dingele s. doe. 16. I. H. dit; H. aldus. 18. I. H. dinc.

Vs. 20. H. doeke; I. douckelkine ghebonden. 22. H. ingle; I. ingelen wilden. 25. I. Hare - eere; H. Hoer sceppre v. ere maeght. 27. H. hen. 28. H. op hoy. 29. I. Te dier sonderlinge. 30. H. ene vore; I. cribbe tusschen twee. 31. I. Sine. 32. I. bonte - syndale. 33 en 34. I. in omgekeerde volgorde aldus: Daer die mensche zijn goet an leit, Ende oic aen ander chierheit. 33. H. andre. 36. I. Ter - ghevroeden. 37. I. Bekende dicke in; H. horen sen. 38. I. hem; H. sceppre - hen. 39. I. Ende eerden hem m.g. jonsten; H. Ende eerdenne m. goeden o. 41. H. Alse; I. Ende alse.

Vs. 42. H. alsoe ic. 45. I. menschelijc; H. menselijc. 46. I. scepper; H. sceppre. 47. I. Alsoe. 48. I. Eerden e.k. 49. I. seghet; H. soe seeght. 52. H. raste. 53. I. H. winde ontbr.; I. cesseerden. 54. I. Niewers; H. Nerghen; I. H. ruerde. 55. I. vloeden. 56. H. Stoeden - inder m.; I. Stonden al stille in deser maniere. 57. H. Ofte; I. Oft - van manieren. 58. h. e. sonder ruren. 59. I. Visschen b. ende voghele; H. vogle. 61. I. dinghen.

Vs. 63. H. sceppre; I. was gh. 65. H. maeght. 67. I. tskints; H. skinds. 68. H. hant. 69. I. Haer werden - handen. 70. I. H. Marien. 71. H. hare; I. H. als. 73. I. H. Ende ontbr. 74. H. te Rome. 76. I. H. olyen. 80. I. Te haren eeuweliken; H. Thoren eweliken. 81. I. H. Tgrote. 82. I. Daert; H. lettren; I. H. ane was. 84. H. Vore d. ene; I. H. maeght; H. en k. 85. I. H. z. ware van d. 86. I. H. mochte.

Vs. 87. I. dit. 88. H. vore. 89. I. mijn. 94. H. als. 96. H. ene. 97. I. H. drie ontbr.; I. coninghen. 98. H. godsone. 100. I. heynden. 103. I. Eer die. 104. I. d. Balam. 106. I. voer. 108. H. ene. 109. H. Dm. noch en s. 111. I. eerderike. 113. II. erthrike.

Vs. 114. I. H. hem ontbr. - anebeden. 119. I. nachte. 121. H. hoer. 122. H. hen. 123. H. hen. 124. I. als; H. hen. 126. I. andren ontbr.; H. die. 129. H. alse. 131. H. hare. 132. I. H. si ter. 134. H. in Orient. 136. I. Dese vordere; H. vordren. 137. I. H. gheleeght; I. dat; H. daer. 139. I. daghe.