Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Hoe Maria voer te Bethleem waert, ende hoe Cristus was gheboren, ende vanden vroeden vrouwen. - IX.

Doe Maria ghinc groot

Metten kinde, zo gheboot
Keyser Augustus, dat hi woude

[p. 63]

 

Datmen bescriven zoude

5

Alle die liede ghemeenlike,

 

Al doorentoor aertrike,

 

Ende elc gheslachte bi hem.

 

Ende hier bi moeste in Bethleem

 

⁺ Joseph trecken, danen hi was.

10

Ende Maria, sijt zeker das,

 

Voer met hem darwaert;

 

Ende leidden mede in die vaert

 

Haren ezel, die hem droech

 

Spise ende ander ghevoech.

15

Daer si aldus te samen

 

Inden weghe gaende quamen,

 

Sprac te Joseph Marie:

 

‘Tweerhande volc ic zie,

 

Deen mit groter blijscap bevaen,

20

Dander wenen menighen traen.’

 

Joseph antwoorde daer naer:

 

‘Maria, u en dunckes maer:

 

Ghi spreect overtallich nu,

 

Sit op ende rijdt, dat rade ic u.’

25

Doe baerde hem te hant na dit

 

Een scone kint met cledren wit,

 

Van zonderlingher ghedane,

 

Ende sprac Joseph dus ane:

+ (I. Fol. XLVII. v. 2.)

[p. 64]

 

‘Waer om seidstu sulke zake

30

Dat Maria te vele sprake?

 

Si sach daer tweerhande liede:

 

Hore, ic segghedi dat bediede:

 

Dat één volc dat si meent,

 

⁺ Dat daer also zere weent,

35

Dats dat Joodsche gheslachte,

 

Dat van eren ende van machte

 

Saen sal sijn onteert,

 

Om dat^(*) van Gode is ghekeert.

 

Tander volc dat si daer siet

40

So blide, en is anders niet

 

Dan dat zalighe volc dat al

 

Ten rechten ghelove keren zal,

 

Alse God gheloofde daer op

 

Abraham, Ysaac ende Jacop.

45

⁺ Nu is comen die tijt,

 

Dat in Abrahams zade benedijt

 

Alle liede sullen wesen.’

 

Tkint verloren si met desen.

 

Ende doe si naecten der stat,

50

Ghinc Joseph voren, omme dat

 

Hi na herberghe zoude spien.

+ (E. Fol. XXXVIII. v. 2.)

(*) Het HS. heeft datt, doch deze spelling is verkeerd, want 't voor het versmelt in de sluitletter van dat, gelijk in I. en H. te regt in acht genomen is.

+ (I. Fol. XLVIII. r. 1.)

[p. 65]

 

Een huus vant hi mit dien,

 

Daer niement en woonde inne.

 

Hi peinsde in sinen zinne

55

Dat hi daer trecken woude nare,

 

Wantet daer uten lieden ware,

 

Ende dat Maria, die ghinc zwaer,

 

Te bet zoude rusten daer.

 

Daer dede hi Maria beeten.

60

Sinen knape heeft hi gheheten,

 

Dat hi hare voete dwa,

 

Ende na al haer ruste sta;

 

Dat zo dede hi gherne dan.

 

Een crochte stont daer an,

65

Daert altoos doncker in was.

 

Joseph wert wel gheware das,

 

Dattet Marien tijt naect.

 

Ene coetse heeft hi ghemaect

 

Inden donckeren crocht, om datsi

70

Heimelijc soude sijn ende vri.

 

Ende vander uren, alsic vernam,

 

Dat Maria daer binnen quam,

 

So waest daer also clare

 

⁺ Alse oft middach ware.

75

Hier binnen so quam zaen

 

Ene vrouwe daer ghegaen,

+ (E. Fol. XXXIX. r. 1.)

[p. 66]

 

Ende seide: ‘Hier zoudie wesen.’

 

Joseph sprac na desen,

 

Wie si ware of wat si zochte.

80

- ‘Een jonghelinc,’ sprac si, ‘brochte

 

⁺ Mi bootscap handelinghe,

 

Dat ic te desen huse ghinghe,

 

Ic zoude wonder scouwen.

 

Ic can helpen vrouwen,

85

Die van kinde in arbede gaen.’

 

Joseph dancte Gode zaen

 

Datsi quam al onghesocht.

 

Hi leidese vore die crocht;

 

Maer doe si die elaerhede

90

Sach in die donckere stede,

 

Wart si versaecht van zinne;

 

Nochtan so ghinc si inne

 

Voor Marien staen dan,

 

Ende sprac haer dus an:

95

‘Lieve kint, wat doedi?

 

Behoefdi enighen raet van mi?’

 

Maria en sprac groot noch cleen,

 

Maer lach stille als een steen,

 

Taenschijn ten hemele waert.

100

Doe quam daer mitter vaert

 

Een meerre licht, groot ter core,

 

Met also zoeten gore

+ (I. Fol. XLVIII. r. 2.)

[p. 67]

 

Datment ghesegghen niet en mochte.

 

Thant daer na zo dochte

105

Dier vrouwen dat dare

 

Een kint gheboren ware.

 

Doe vraghede si Maria thant,

 

Of si mochte hare hant

 

Aen haer doen ende tasten yet;

110

Ende doe zijt gheschien liet,

 

Ende die vrouwe was worden vroet

 

Hoe dat met Maria stoet,

 

Riep si lude ende openbare,

 

⁺ Als ofte si uten zinne ware:

115

‘Here God van hemelrike!

 

Wie sach ye des ghelike?

 

Hier voren en gheschiede nie

 

⁺ Deser dinc die ic hier zie,

 

Van wondere also zelke.

120

Borste vindic vol van melke.

 

Tkint toont al ghemene,

 

Dattie moeder is maghet rene;

 

Want het van gheenre smette

 

Teeken en heeft, noch lette,

125

Alse ter naturen hoort.

 

Gheen wee en was inder gheboort,

+ (E. Fol. XXXIX. r. 2.)

+ (I. Fol. XLVIII. v. 1.)

[p. 68]

 

Maghet ontfinc, maghet ghenas,

 

Maghet bleef, als si te voren was.

 

Gheproeft ende ghetast aen hare

130

Dit weet ic wel al openbare.

 

Ghelooft si God van dien

 

Dat ic nu hebbe ghesien

 

Dit nuwe wonder op desen dach,

 

Datmen noit te voren en sach!’

135

Doe was daer noch een vrouwe:

 

Die seide: ‘Bi mijnre trouwe!

 

Dies en ghelove ic nemmermere,

 

Ic [l. In] hebbe die dinc gheproevet ere.’

 

Te Marien liep si also houde;

140

Ende daer sise tasten zoude,

 

Verdorreden haer te hant

 

Beide arme ende hant,

 

Ende hadder wee in zo groot,

 

Dat si te hant waende bliven doot.

145

Doe riep si ten selven male:

 

‘Here God! ghi kent dat wale

 

Dat ic u altoos ontsie,

 

Ende dat ic loon en nam nie

 

Van mater vrouwen, die ghenas

150

Van kinde, daer ic over was.

 

Nu ben ic keytive ghemaect

[p. 69]

 

Om mijn mislove ongheraect,

 

⁺ Om dat ic so coene dorste zijn

 

⁺ Te tasten den heilighen maechdom dijn.’

155

Ende alte hant daer naer

 

Baerde hem een jonghelinc daer,

 

Ende sprac: ‘Aenbedet tkint ghereit,

 

Dat daer bi Maria leit,

 

Ende tastet sine ghewaden,

160

Het sal di thant beraden;

 

Want het is, waerlike,

 

Die behouder van aertrike,

 

Ende elcs menschen met,

 

Die sinen hope in hem set.’

165

Also saen als si dat dede,

 

Ghenas si optie stede,

 

Ende dancte onsen here zaen.

 

Daer ute is si ghegaen,

 

Ende riep al openbare

170

Die wondere die si dare

 

Ghehoort hadde ende ghesien,

 

Ende hoe datsi van dien

 

Tormente was ghenesen;

 

Also dat doe van desen

175

Vele lieden gheloofden zere,

 

Ende dancten onsen here.

+ (I. Fol. XLVIII. v. 2.)

+ (E. Fol. XXXIX. v. 1.)

Titol. H. vaert c; I. H. wart gh. Vs. 3. I. Die k.

Vs. 6. I. Alle; I. H. dore en dore; I. eerderike. 8. I. H. Ende ontbr. 9. H. denen. 11. I. Ende v. 12. I. Sij 1.; H. Si 1. 13. H. hen. 17. I. te Joseppe; H. te Josephe. 18. I. Tweerande. 19. H. Deene met groeten bliscapen. 20. H. Dandere; I. weenden. 22. H. dunkets. 23. I. overtollic; H. overtollech. 24. H. radic. 25. H. thant. 26. I. scoen cleder. 27. I. sonderlinghe. 28. I. s. Joseppe; H. S. Josephe.

Vs. 29. I. H. Waer bi s.; I. al selke. 31. I. H. twee 1. 32. I. Dat zeggic dij in zekeren bediede; H. Hoer - dbediede. 34. I. H.d. zo z. 35. I. Dat es. 37. H. ondeert. 39. I. H. Dander. 40. I. bl. dat en; H. bl. nes a. 41. I. H. salich. 43. H. Alsoe; I. H. oppe. 44. H. Abrahame; I. h. e. Jacoppe. 46. I. in A. stede ghebenedijt. 47. H. Alle die 1. 49. I. H. Ende ontbr. 50. H. vore; I. H. om. 51. I. naer; H. Hi om h.; I. H. sien.

Vs. 53. I. niemen; H. nieman. 55. I. d. wilde tr. n.; H.d. w. tr. n. 56. I. Want d. binnen liede waren; H. Want buten 1. 59. H. dedi; I. H. Marien. 62. I. al ontbr. - hare; H. hoer raste. 63. H. dedi gh. 64. I. H. Eene crocht stoet. 65. H. inne. 67. I. H. Dat; I. naecte. 68. I. Josep Marien bedde maecte; H. coetche. 69. I. In dic doncker; H. In die donkere. 70. I. Heim. daer s.; H. Heim. sijn soude e. 73. I. d. binnen a. 74. I. Als; I. H. oft te middaghe. 75. H. Hier en b.; I. H. so ontbr.

Vs. 78. I. naer. 79. H. ware ende wat. 80. I. Of wat niemaren dat so brochte. 81. I. My zeide een inghel h. 83. I. soude daer w. 85. H. arbeit. 88. I. leeddese al voir. 90. I. H. doncker. 93. I. H. Vore; I. staende. 94. H. hare; I. H. aldus. 99. I. H. Daenschijn te; H. hemle. 101. H. En m.; I. meere - cuere. 102. I. guere.

Vs. 103. I. Datmen niet gh. en m.; H. niet ontbr. 104. I. Te hant. 105. I. Diere. 107. I. vraechde so Marien te hant; H. vrachde si Marien. 108. I. Ofse m.; H. Oft. 109. I. hare. 112. I. d. het m. Marien; H. met ontbr. - Marien. 114. I. Of so uut haren sinne; H. Oft si uut haren senne. 116. I. oyt. 117 en 118. I. H. in omgekeerde volgorde aldus: Dese dinc, die ic hier zie, En wart nu hier te voren [H. En wart vore nu] gesien nie. 119. H. wondren a. selken. 120. I. Haer borsten. 121. I. toecht. 123. I.v. ne gh. 125. I. Alsoe; H. tier, 126. I. in dit g.; H. en ontbr. - inde.

Vs. 127. H. Maeght - maeght. 128. H. Maeght blijft, alsi vore was; I. blivet, als ic voren las. 129 en 130. I. H. in omgekeerde volgorde aldus: Dit heb ic openbare [H. opebare] Gh. e. gh. [H. ghestaest] an h. 133. H. neuwe. 135. I. wasser; H. noch ontbr. - ene. 136. I. H. Ende s.; H. mire; I. trouwen. 137. I. H. Des en gheloevic. 138. I. In h. - gheprouft; H. Inne h. - gheproeft. 140. I. d. zoe t. 141. H. Verdorde; I. H. hare. 142. I. H. arm. 144. I. H. te hant ontbr. 149. I. die ic gh.

Vs. 153. I. H. so ontbr. 154. I. Te prouven dat heilich maghedijn; H. Te proevene den. 155. I. al ontbr. - nare. 156. I. dare. 157. I. Hij s. anebede; H. Hi s. aenbede dkint. 158. I. H. Marien. 159. I. H. taste. 160. I. te hant. 162. H. Die ontbr.; I. H. behoudere; I. eerderike. 163. I. elcx. 164. I. sine; H. hoep. 166. I. alsoe dit; H. alsijt dede. 171. I. hadden. 175. H. liede. 176. I. d. Gode o.; H. danctens.