Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van Marien wijsheit, ende hoe si den Gods zone ontfinc. - VII.

Dynghel vant die maghet rene

In een camere allene.
Hine vantse niet optie strate,
Noch loeken tenighen gate,
Noch daer men danst ofte royt,
Noch in die kerke staen ghepoyt,
Ghelijc dat hem vrouwen poyen
Met hoornen ende met sloyen
Haer hooftslop zo wide,

[p. 54]

10

Datmen in elke zide

 

Hare lijf scouwet an;

 

Dies si hem voor elken man

 

Sculdich te scamene waren,

 

Die tonen si nu ende baren,

15

⁺ Om datsi den volke willen behaghen,

 

Daer si Gode mede verjaghen,

 

Ende die manne aen hem trecken,

 

Die te meer op hem mecken

 

Om die chierheit die si toghen

20

Met haren live voor die oghen.

 

Voorwaer zegghe ic dat

 

⁺ Si bleven thuus vele bat,

 

Dan si comen te kerken,

 

Daer se die riese merken,

25

Die si dicke verleiden

 

Met haerre uterlijcheiden,

 

Daer si beide dicke om riesen

 

Ende ziele ende lijf verliesen.

 

Si souden goet leren zijn

30

Aen dese edele maghet fijn,

 

Die scone was, wijs ende vroet,

 

Ende ter werelt neder ghemoet.

 

Nu merct alle gheheellike,

 

Hoe utermaten wijslike

+ (I. Fol. XLVI, r. 2.)

+ (E. Fol. XXXVII. r. 2.)

[p. 55]

35

Maria gaf antwoorde

 

Den ynghel telken woorde.

 

Op teerste dat die ynghel sprac,

 

En sprac si niet, mar si trac

 

Die groete in haer ghedochte,

40

Ende peinsde wie dat zijn mochte,

 

Die haer toe sprac zo openbare,

 

Daer si allene beslotene ware.

 

Si wart eens deels ghestoort in hare,

 

Ende ooc bevaen mit vare,

45

Ende en sprac een woort niet.

 

Nu merct dan ende besiet:

 

Dies zo zouden maechden pleghen;

 

Altoos zoude hem zijn jeghen

 

Mans ghemanc ende mans aenscouwen,

50

Ende niement te zaen betrouwen,

 

Noch gheloven dien noch desen;

 

Scamel, stille, midel wesen,

 

Ende luttel spreken mede,

 

Dit is der rechter maechden zede.

55

Dus zo dede die jonghe joocht,

 

Als ghi hier nu horen moocht.

 

⁺ Doe dynghel sach dat si

 

Vervaert was, zeide hi

 

Datsi haer en duchte twint;

60

Si soude draghen een kint,

+ (I. Fol. XLVI. v. 1.)

[p. 56]

 

Dat zoude die Gods zone heten.

 

⁺ Noch so soude si weten

 

Ende die dinc ondervinden bat.

 

Si seide: ‘Hoe mochte wesen dat

65

Dat ic een kint zoude draghen dan?

 

Ic en bekende noit man.’

 

Al waren jonc hare jare,

 

Si hadde zulke wijsheit in hare,

 

Dat si woude weten clare

70

Wat hi meende met deser mare;

 

Want sine woort openbare

 

Jeghen die nature ware.

 

Doe die ynghel dit kint

 

Aldus wijslike vant ghesint,

75

Woude hise doen uten wane,

 

Ende gaf haer te verstane

 

Dat niet en zoude dese dinc

 

Bi der naturen ghehinc

 

Toe comen, mar bider macht

80

Van dier overster cracht.

 

Nu siet dan ende merct,

 

Hoe die drievoudicheit werct

 

Altemale in dit ontfaen,

 

Alse ons dynghel doet verstaen:

85

‘Cracht des oversten’ (dat is des vader)

 

‘Saldi omme scaduwen algader;

+ (E. Fol. XXXVII. v. 1.)

[p. 57]

 

Die heilighe gheest sal comen in di;

 

Den sone saltu ontfaen daer bi.’

 

Hier werct in dese dinghe

90

Elc persoon zonderlinghe,

 

Ghelijc dat ghi ghehoort

 

Hebt in des prologus woort.

 

⁺ Te hant na dit spreken

 

So wert die maghet ontsteken

95

Vander Godheit altemale.

 

Doe bekende si wale,

 

Dat was een warich bode,

 

Te hare ghesent van Gode

 

Te haerre groter eren.

100

- ‘Siet hier,’ seit si, ‘die dierne ons heren:

 

Na dine woort moete mi gheschien.’

 

⁺ Lieve kinder, nu moghedi sien

 

Grote wijsheit ende grote doghet

 

In aldus jonghen joghet.

105

Sine verhief niet hare

 

Van deser groter hogher mare;

 

Sine seide niet met hoghen zinne:

 

‘Siet hier die coninghinne

 

Van hemele ende van aertrike:

110

Niement en is mijns ghelike,

 

Ic sal Gods moeder zijn,’

+ (I. Fol. XLVI. v. 2.)

+ (E. Fol. XXXVII. v. 2.)

[p. 58]

 

Maer sprac: ‘Siet hier een deernekijn,’

 

Ende dancte Gode vanden goede,

 

Ende seide mit nederen moede.

115

Ende mettien ontfinc si

 

Den heilighen Gods zone vri,

 

Maghet besloten ende ombeswaert,

 

Alsic u voren hebbe verclaert;

 

Ende daer ontfinc die zone

120

Vleesch an die maghet scone.

 

Daer worden God ende mensche een,

 

Die ghelijcheit en hadden gheen:

 

Deen was scepper, dander creature;

 

Deen was sterflijc in sine nature,

125

Dander was onsterfelijc^(*).

 

Nu merct hoe wonderlijc

 

God dit toe brachte

 

Met siere godliker crachte

 

⁺ In een kint van viertien jaren out,

130

Ende algader om onse behout.

 

Godheit, menscheit, ziele also wel,

 

Dese drie quamen even snel

 

In dat cleine vleesschelkijn,

 

In Marien lichame fijn,

135

Ende dat wies ende dijde voort,

(*) Het HS. heeft eigenlijk ontsterfelijc, doch met eene stip onder de t, aanduidende dat die letter uitgeschrapt moet worden.

+ (I. Fol. XLVII. r. 1.)

[p. 59]

 

Alse noch ter naturen hoort.

 

Van deser menschelijchede

 

Dat dynghel die bootscap dede,

 

Was opten vijfendetwintichsten dach

140

Die in die maent van Maerte lach.

Titel. I. Gods ontbr. Vs. 1. H. maeght. 2. I. eene; H. ene. 4. I. Noch ute ziende teenen g.; H. loekende tenen g. 5. I. of reyt; H. oft. 6. I. gespreyt. 7. I. dat die vr. ployen; H. hen. 9. I. H. hooftslope.

Vs. 10. I. mer. 11. I. Haer; H. Hoer. 12. I. Dies zoe hare v.; H. si hoer v. 13. I. scamen. 14. I. Dat toeghen sij; H. Datsi t. nu. 16. I. H. met. 17. I. an haer; H. hen. 18. I. m. om hem; H. om hen. 19. H. sierheit. 21-26. I. Deze zes verzen ontbr. 21. H. segghic u dat. 23. H. ter. 24. H. Daer hen d. 26. H. horre. 27. H. omme. 28. I. ziel; H. Ende lijf ende ziele v. 30. I. Ane. 32. I. Enter. 33. I. H. ghemeenlike. 34. I. wijsselike.

Vs. 37. I. deerste; H. dierste; I. H. dat dinghel. 38. I. Ende. 41. I. H. aen sprac; H. hare ane sprac. 42. I. H. besloten. 43. H. Si was; I. een d. 44. I. b. in v. 47. I. H. Dus; H. maeghde. 48. H. hen. 49. I. Het tweede mans ontbr. 50. H. niemene - ghetrouwen. 52. I. H. st. ende m. 54. H. Dits der gherechter. 56. I. H. voren h.; H. h. na h. 59. I. H. hare.

Vs. 62. I. souden; H. soe woudsi. 63. I. Die de dinghen o. 64. I. mocht sijn d.; H. mochte sijn d. 65. I. H. een ontbr. 66. I. In b.; H. Inne b. 67. I. H. w. noch j. 69. I. wilde. 71. I. H. zijn. 73. I. dat k. 74. I. wiselic; H. wijslijc. 75. I. Wilde H. Woudise. 76. H. hare. 80. I. Vander. 82. I. driefoudicheit; H. drievoldecheit. 84. I. Alsoe. 85. I. overste; H. oversts; I. H. dat es svader. 86. I. H. omscaduwen; H. altegaeder.

Vs. 88. H. soutn. 89. I. desen dinghen. 92. I. H. des inghels w. 93. H.Thant; I. dat. 94. I. maecht; H. maeght. 97. I. H. Dat het w.; I. warachtich b. 98. I. H. Ghesendt tote hare v. 99. I. H. Tote h. 100. I. seit si ontbr. - deerne; H. h. sprac si. 101. I. H. dijn - moet. 102. I. H. k. hier moechdi. 103. I. duecht; H. doeght. 104. I. jonghe een joeght; H. jonghe ene joeght. 106. I. H. groter ontbr. 109. I. Vanden h. ende eerderike; H. hemle. 110. H. Niemen - mijn; I. mine.

Vs. 112. I. H. sprac ontbr. - h. sijn d. 113 en 114. I. H. in omgekeerde volgorde aldus: Sprac so [H. si] met n.m. Ende d.G. vd. g. Te regt. 117. H. Maeght. 118. H. vore. 119. I. H. Ende ontbr. 120. I. ane. 122. H. ghel. h. engheen. 123. H. sceppre. 124. H. Deene. 125. I. H. Ende d. w.; I. onstervelijc; H. onsterflijc. 126. I. m. dan h. 128. H. Mids sire. 130. I. ons. 135. I. dyde.

Vs. 136. I. Also; H. tier n. 137. I. menschelijcheden. 138. I. Daer d. 139. H. op den. 140. I. H. gelach.