Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vanden Joden ende van haren wesen. - XLVIII.

Tusschen David ende Christus gheboort,

Als ghi voren hebt ghehoort,

[p. 195]

 

Waren dusent jaer volcomelike,

 

Daer binnen tfolc van aertrike

5

So quaet was ende so verscoven,

 

In onwette ende in ongheloven,

 

Dat het vergat al tenengadere

 

Dat leven, dat die vadere

 

Voormaels te leeddene plaghen;

10

So dat tfolc in dien daghen

 

⁺ Gods al hadde missaect,

 

Die hemel ende aerde had ghemaect,

 

Ende offerden den afgoden,

 

Ende hilden der duvele gheboden.

15

Die afgode hadden si doen maken

 

Van goude, van zulvere, van andren zaken,

 

Binnen altemale hol;

 

Ende waren van duvelen vol,

 

Ende gaven tale ende antwaerde

20

Elken mensche na dat hi beghaerde,

 

Ende bedroghen tfolc zo jammerlike,

 

Dat het ter hellen voer ghemeenlike.

 

Dese plaghe was ghemene

 

Onder al tfolc, groot ende clene,

25

Onder alle die werelt gheheel,

 

^margin Sonder der Joden een deel,

 

Dien Moyses gaf die tien ghebode,

+ (I. Fol. XXXVII. r. 1.)

margin (E. Fol. XXIX. r. 2.)

[p. 196]

 

Hilden hem noch aen dien Gode,

 

Daer hem die vadre verlieten op

30

(Abraham, Ysaac ende Jacop),

 

Die hemel ende aerde sciep

 

Met sijnre Godheit diep.

 

Nochtan dat dese Joden, twaren,

 

Die beste van aertrike waren,

35

So ghinghen zi Gode dicwile af.

 

So wanneer hi hem voorspoet gaf

 

Ende hare viande dede verwinnen,

 

So en wouden si hem niet kinnen,

 

Ende worpen die wet ondervoet;

40

Ende zo wanneer hi hem rampspoet,

 

Vernoy gaf, ende toren,

 

Ende si den zeghe altoos verloren,

 

Keerden si hem weder te Gode,

 

Ende hieven op die ghebode.

45

Ende weet datsi noit en stoeden

 

Boven dertich jaer in voorspoede,

 

⁺ Sine verwrachten Gode alsoe,

 

Dat hise maecte onvroe,

 

Ende werpse weder onsoete

50

Onder der vianden voete.

 

Noch vintmen liede te menigher stat,

 

Die Gods ghedincken vele bat

 

In vernoye ende in armoede,

+ (I. Fol. XXXVII. r. 2.)

[p. 197]

 

Dan si doen in voorspoede.

55

Die Joden, dat verstaet,

 

Sijn van naturen quaet

 

Elc op andren ende fel;

 

Deen en ghelooft den andren niet wel;

 

Ghierich, vrec ende onghestade,

60

Sere onreine ende scalc van rade;

 

Ghehaet zijn si, zekerlike,

 

Van alden volke van aertrike,

 

Ende verstoten ende versmaet,

 

En is niement die haers gaet;

65

Ende si haten ooc al voort

 

⁺ Dat ter Joodscap niet en behoort,

 

Ende dat zouden si al bederven,

 

Hadden sijs macht, ende doen sterven;

 

Mar God heeft hare macht

70

So zere te niete ghebracht,

 

Datsi vanden minsten sijn ghestreken,

 

Ende alder werelt moeten weken.

 

Si hadden langhe te niete ghegaen,

 

En hadden die heren ghedaen,

75

Diese vrien omme dat

 

Si hebben des haers te bat.

 

Coninc noch lant en hebben si,

 

Mar si sitten onvri

 

Ende eyghen onder alle heren,

+ (E. Fol. XXIX. v. 1.)

[p. 198]

80

Daer si hem onder bekeren.

 

Bible, zoutre ende propheten

 

Houden si, ende willen weten

 

⁺ Dat Messias noch comen sal

 

Dat volc verlossen al:

85

Dats Christus, na onse versinnen;

 

Mar si en willen niet kinnen

 

Dathi comen is ende heeft ghedaen

 

Dat hare scrifturen doen verstaen.

 

Nochtan hebben si dat

90

Bescreven te menigher stat,

 

Daer die propheten leren

 

Die heilighe coomst ons heren;

 

Maer dat en beschiet niet enen bast;

 

Si hebben therte so vast,

95

Watmen hem predict ofte leert,

 

Si bliven altoos verkeert.

 

Josephus ooc, als ic las,

 

Die der Joden hystorie scrivere was,

 

Ende een groot clerc was ende wijs,

100

Gheeft Christum groten prijs.

 

Hi scrijft aldus ende doet becant:

 

‘Het was een mensche inder Joden lant

 

(Ja, wildi die waerheit weten,

 

Dorste icken wel mensche heten?),

105

Die so vele wondere dede,

+ (I. Fol. XXXVII. v. 1.)

[p. 199]

 

⁺ Ende so groot een leraer was mede,

 

Dat sijn leven ende sijn ghehinc

 

Boven menschelike nature ghinc,

 

Ende dathi metter leren sine

110

Aen hem trac Joden ende Sarrasine,

 

Ende ander volc met grooten scaren.’

 

Ooc scrijft hi mede, twaren,

 

In sine hystorie albloot

 

Van Christus heiligher doot,

115

Ende van sijnre opverstandenissen,

 

Daer men wel bi mach wissen,

 

Dat hi mensche was ende God;

 

Maer dat Joodscap is so sod,

 

⁺ Ende van sinne so verdooft,

120

Dat het des niet en ghelooft;

 

Nochtan was hi Jode, dese

 

Josephus, daer ic of lese.

 

Alexander, doe hi trac,

 

Ende Gods abolghe wrac

125

So sterc ende so jammerlike

 

Over al in aertrike,

 

Besloot hire een groot ghetal

 

Tusschen tgheberchte in een dal,

 

Daer een riviere omme vliet,

130

Als een pijl uut enen boghe schiet,

 

Daer si nemmermeer uut en comen;

+ (E. Fol. XXIX. v. 2.)

+ (I. Fol. XXXVII. v. 2.)

[p. 200]

 

Noch willen die Joden gomen,

 

Dat dese noch uut zullen rinnen,

 

Ende al die werelt winnen,

135

Also u sal segghen claer

 

Die vierde boec hier naer.

 

Die heilighe kerke heeft uut ghegheven,

 

Datmen die Joden latet leven,

 

Ende onder die kerstene sijn alsoe.

140

Daer sijn drie redenen toe:

 

Deerste is, als ic vernam,

 

Dat onse wet uut hare wet quam,

 

Ende die Joodsche wet, sijts ghewes,

 

Onser wet dode moeder es.

145

Dander redene van desen dinghen

 

⁺ Is, datmen niement en mach dwinghen

 

Ter kerstenheit, des sijt vroet:

 

Bedwonghen kersten en was noit goet.

 

Salt goet wesen, lude of stille,

150

Het moet comen uut eyghenen wille.

 

Die heilighe kerke heeft ghehingt,

 

Datsi niemene an haer en dwingt;

 

Maer altoos heeft si open den scoot,

 

Ende ontfaet cleen ende groot:

155

⁺ So wat te hare coomt op ghenade,

 

Dat ontfaet si vroech ende spade.

+ (E. Fol. XXX. r. 1.)

+ (I. Fol. XXXVIII. r. 1.)

[p. 201]

 

Die derde redene es:

 

Alse die Joden worden ghewes,

 

Dattet die doemsdach naect,

160

Ende si om niet hebben ghehaect,

 

Datsi dan met allen

 

Aen onse wet zullen vallen,

 

Ende haer dolen claerlijc sullen kinnen;

 

Want nieman en can versinnen,

165

Wedert cort of lanc sal sijn

 

Vanden doemsdaghe die termijn:

 

Dit sijn die redenen diemen toocht,

 

Waer omme die kerke dat Joodscap ghedoocht.

 

Den eersten boec willic hier inden,

170

Daer in dat ghi moghet vinden

 

Som der vadre leven,

 

Ende hoe Seths gheslachte verheven,

 

Adams sone, ende strijct voort,

 

Alse ghi wel hebt ghehoort,

175

Tote op Maria der coninghinnen,

 

Daer dander wet op sal beghinnen.

 

Ooc is daer in gheset

 

Mede goede leringhe met

 

Onder tusschen, hier ende daer,

180

Daer in leghet voorwaer

 

Oorbaer ende salichede

 

Der zielen ende den live mede.

[p. 202]

 

Dat ghi hier voren hebt vernomen,

 

Is uter ouder ewen comen:

185

Vander nuwer hoort voort an,

 

Ist dats mi God an.

EINDE VAN HET EERSTE DEEL.

Titel. Van des volcx afgoden ende van der Joden quaethede. Vs. 2. ghij hier v.

Vs. 4. tvolc van eerderike. 8. Des levens. 9. te levene. 10. Soe dat volc. 12. hadde. 13. E. oeffenden die a. 14. E. daden der duvelen. 15. afgoden. 16. Van silvere, van goude ende van andere z. 19. antwoirde. 20. hij gheerde. 21. tvolc. 22. Datter hellen. 24. O. dat volc. 25. In al die. 27 en 28 in omgekeerde volgorde aldus: Hilden hem noch ane die Gode, Doen Moyses gaf die ghebode.

Vs. 29. vaderen. 32. Mits siere. 34. eerderike. 35. dicwijl. 36. So ontbr. 37. haer vianden. 38. wilden. 39. werpen. 40. Ende zo ontbr. 42. si ontbr. - zeghen. 45. Ende die wet dat. 46. voerspoeden. 51. lieden in m. 53. armoeden.

Vs. 54. voerspoeden. 57. anderen. 58. en ontbr. - anderen. 59. vrech. 60. Seer. 62. allen v. in eerderike. 63. versmaedt. 64. die hems gaedt. 66. niet toe hoort. 67. sij doen sterven. 68. ende doen bederven. 69. hevet. 70. Alsoe z. te n. bracht. 74. haddent. 75. om. 76. Sij des haers hebben te.

Vs. 81. Bybelen - ende die pr. 84. Ende dat. 85. Dat es - onsen. 88. Dat hier die scr. 91. pr. ons 1. 93. b. hem n. 97. J. alsoe ic oick 1. 98. ystore strider (!). 99. een goet clerc ende een wijs. 100. Gh. Christus. 102. een Jode inder. 104. Dorst.

Vs. 106. grote leere m. 109. leere. 110. ende heydine. 115. opverstannissen. 116. m. ghissen. 119. verdovet. 120. Dat sij niet en gheloevet. 126. eerderijcke. 127. hiere. 128. T. twee berghen in. 129. eene - vliedt. 130. pijl die een hoghe sciedt.

Vs. 133. dese ute sullen. 135, 136. Deze beide verzen ontbreken, maar in de plaats daarvan staat: Maer dat en es niet dan saghe, Sij bliven daer toten domsdaghe. 137. kerc. 140. vier r. (met cijfers). 142. ute haerre q. 144. dode ontbr. 146. n. en soude dw. 149. Saelt g. sijn l. oft. 150. uut vryen w. 152. Datse niemant an hare. 153. si ontbr. 154. Al tontfane cleene. 155. Ende soe wat te haer c.

Vs. 158. werden. 159. Dat die. 160. omme. 163. sullen ontbr. 164. niement. 165. Weder. 166. Toten d. 167. toghet. 168. W. bij d.k. dJoedscap gedoget. 169. eynden. 170. Daer ghij in m. venden. 171. vaderen. 173. ende ontbr. 175. op Marien - coninghinne. 176. dander bone af s. 178. Meneghe g. 180. leecht. 181. Orbare.

Vs. 184. uter andere e. 186. jan. Hier achter is eene kolom wit gelaten, en daarna volgt op de keer zijde de Tafle van het tweede boek (I. Fol. XXXVIII. v. 1-XXXIX. r. 2.), en voorts (Fol. XXXIX. v. 1, 2.) het laatste gedeelte van de Prologhe des tweeden boeks, loopende van vs. 61 tot vs. 98 (Alle duechden ghemene - Datter sijn lof ende sijn ere in si). Na dit een en ander (dat in ons tekst - handschrift tot het volgende boek behoort) staat eindelijk: Hier endt den iersten bouck vanden Leecken Spieghele.