Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van Moyses ende die tien gheboden - XLV.

Alle dese riken, die ic u

Hier boven noemde nu,
Die zo groot waren ende so vermeten,
Sijn langhe te niete ghesleten.
Hier bi merct ende verstaet,
Dat overmoet ende overdaet
Onlanghe moghen staen stille:
Hoede hem daer of die wille!
Een gheslachte gaet op, twaren,
⁺ In min dan in viertich jaren,
In groten state, in groter eren,
Ende is al sijnre ghebueren here;
Ende in corten tiden weder
So vallet zo zere neder,
Dathi zine ghebuere ghelijc es,
Ofte vele minder, sijts ghewes.

+ (E. Fol. XXVI. v. 2.)

[p. 181]

 

Dats om datsi niet en verstaen

 

Wat hem God heeft ghedaen,

 

Noch hem en dancken niet der eren,

20

Ende in haer hovaerde verkeren,

 

Datsi en kinnen niemens noot,

 

Ende haer ghebuere, clein ende groot,

 

Versmaden ende verdrucken,

 

Ende hem dat hare ontplucken,

25

Ende Gode niet en ontsien.

 

Hier bi coomt God in dien,

 

Dathise neder werpt int zant,

 

Ja, nederre dan hise vant,

 

Om dathi niet en wille datsi

30

Haer ziele verliesen daer bi;

 

Want menich beter is in armoede,

 

Dan hi sijn soude in groten goede;

 

Want der werelt rijcheit ende haer macht

 

Heeft menighe ziele ter hellen bracht.

35

⁺ Het is ommoghelike,

 

Dat die vrecke rike,

 

Entie machtighe mede

 

Sonder ontfermichede,

 

Te hemelrike moghen comen,

40

Also als ict heb vernomen,

 

En dade Gods goedertierenheit,

 

Die niemene en is ontseit,

 

Diene mit herten roept an,

+ (I. Fol. XXXIV. v. 1.)

[p. 182]

 

Ende zijn ghebrec laet dan.

45

Na Abrahame dusent jaer,

 

Ende voor Jhesum twee dusent jaer,

 

Was een heylich Jode, hiet Moyses,

 

Dien God was also ghetes,

 

Dat hi sprac in menigher stont

50

⁺ Jeghen hem, mont jeghen mont.

 

Hi leide dat Joodsche gheslachte

 

Uut des conincs Pharaons machte,

 

Daer si onder verdruct zaten

 

In eyghendoeme utermaten,

55

Rechte door die rode zee,

 

Dat hem min noch mee

 

Dat water en dede pine.

 

Hi trac mit hem door die woestine,

 

Daer si in woonden langhe tijt.

60

Tote noch en hadde God, des zeker zijt,

 

Noyt ghebot ghegheven,

 

Hoe die menschen zouden leven,

 

Ofte hem regeren, groot of clene,

 

Sonder dat besniden allene;

65

Nochtan was die werelt out, voorwaer,

 

Omtrent tweeëndetwintich hondert jaer.

 

Maer die wel leven wilden,

 

Maecten usagien die si hilden,

 

Na dat hem selven dochte

70

Datmen redelijc leven mochte.

+ (E. Fol. XXVII. r. 1.)

[p. 183]

 

⁺ Daer ontfinc Moyses van Gode

 

Die heylighe tien ghebode,

 

Ende dat hi sinen lieden

 

Te houdene die zoude ghebieden,

75

Ende datsi daer na zouden werken,

 

Diemen noch ghebiedt inder kerken,

 

Daer alle ghebode uut spruten,

 

Die de leraren den volke uten.

 

Die zelve gheboden aldus

80

Leert ons die Gods zone Christus,

 

Die alle leringhen ende scrifturen

 

Vervolde in dien uren,

 

Dat hi menschelike

 

Wandelde op aertrike.

85

Ende dit sijn tien ghebode,

 

Dien wi houden van Gode.

 

Elc mensche die sal

 

Gode minnen boven al,

 

Ende sinen evenkersten, des sijt vroet,

90

⁺ Ghelijc hi hemselven doet.

 

Gods name te gheenre stont

 

Te vergheefs nemen inden mont;

 

Vieren wel die daghe ons heren;

 

Vader ende moeder altoos eren;

95

Anders mans wijf onderwinden niet;

 

Ende ooc niet stelen, wats gheschiet;

 

Niement doden noch verslaen;

+ (I. Fol. XXXIV. v. 2.)

+ (E. Fol. XXVII. r. 2.)

[p. 184]

 

Gheen valsch oorconde doen verstaen;

 

Anders mans wijf begheren twint,

100

Noch niemens goet, waer ment vint.

 

Dit sijn die tien ghebode, die Moyses leert

 

Ende die Christus na confirmeert;

 

Want alle prophecien ende scrifturen,

 

Die doude wise ruren,

105

Waren alle onghezeghelt bleven,

 

Eer Christus ontfinc menschelic leven;

 

⁺ Want Christus, zuldi weten,

 

Die prophete is der propheten,

 

Vervolde al ende confirmeerde

110

Dat elc goet prophete propheteerde

 

Dusent jaer te voren,

 

Eer Christus wert gheboren.

 

Dat volbracht hi al, cleen ende groot,

 

Met zijnre glorioser doot,

115

Alse hi ant cruce sprac,

 

Thant eer hem therte brac^(*):

 

‘Nu ist,’ sprac hi, ‘al voldaen;’

 

Daer in dat wi verstaen,

 

Dattie scrifture openbare

120

Met sijnre doot volmaect ware.

+ (I. Fol. XXXV. r. 1.)

(*) Tusschen vs. 116 en 117 staat in het HS. nog: consummatum est, zijnde de vertaling van het volgende vers. Zoodanige vertalingen van schriftuurplaatsen komen in het vervolg van ons tekst - handschrift meermalen voor.

Vs. 1. A. die r. 2. H. voren n. 8. hem elc dair. 13. al siere gh. 14. So ontbr. 15. Dat het sinen. 16. Of.

Vs. 17. Dat es. 18. hevet. 19. niet ontbr. 20. h.h. so v. 22. ghebueren, cleene no gr. 24. Ende thare hem o. 30. zielen. 35. ommoghentlike. 37. Ende die. 39. hemele m. 40. Alsoe ic hebbe v. 41. Ende daet. 42. niement. 43. Diese - roupet.

Vs. 44. laten. 45. Na Abraham in d. 46. voir Christus twee hondert voerwaer. 48. al ontbr. 51. leedde. 52. Ute sconincs. 54. eyghendomme. 56. So dat hem niemen min. 57. Dwater scade en d. no p. 58. hem in die. 59. langhen. 63. Of. 64. besnidenisse. 66. tweeendedertich h. 68. usage.

Vs. 73. hij se s. 74. Die te h. soude. 76. ghebiet. 77. gheboden ute. 79. Ende die. 80. Leerde. 81. leeringhe. 82. die. 84. eerderike. 85. sijn die t. 86. Die. 89. e. sijts vr. 92. En noemt te v. in den. 93. Viert - daghen. 95. Overspel en doet niet. 96. En stele oic niet, w. 97. N. en dode no en v.

Vs. 98. Gheene - doe gaen. 99. Van a.m.w. en onderwijnde di tw. 100. N. anders g. 101. die gheboden. 102. na hem c. 103. scripturen. 104. de oude. 105. ontseghelt. 110. goet ontbr. 111. Dusentich. 113. volbrochte. 115. Also. 116. Te hant. 120. d. vervult w.