Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vanden beghinne van Romen, ende hoe Eneas daer quam. - XLII.

Oude jeesten zegghen ons dat,

Omtrent daer Romen nu staet die stat,
Dat daer na^(*) menich man regneerde,
Eermen Romen daer fundeerde.
Ende die eerst regneerde daer,
Dat was Saturnus, die door den vaer
Van sinen zone Jupiterre
Uut Creten quam ghevloen verre;

(*) Dit woord, dat in den zamenhang niet past, ontbreekt in de variant te regt.

[p. 167]

 

Want hi den zone niet wel en gheloofde,

10

Na dien dat hine roofde

 

Van sinen manliken ghegaden,

 

Ende duchte noch meer scaden.

 

⁺ Met scepen quam hi doen

 

Int lant van Ytalien ghevloen,

15

Ende berch hem daer in langhe daghe,

 

Beide in bosch ende in haghe;

 

Die welke Saturnus daer vant

 

Eenrehande liede daer int lant,

 

Die wilt waren in allen zaken.

20

Hem so leerde hi huse maken,

 

Coorne winnen ende wijnghaert.

 

Ende leven na menschen aert:

 

Hier bi seiden si openbare,

 

Dat hi haer heer ende haer God ware.

25

Ende te hant, door dat ghone,

 

Door den vader [l. vaer] vanden zone,

 

Maecte hi ene stat ghereet

 

Daer bi daer nu Romen steet,

 

Ende hietse, alsic versta,

30

Na hemselven Saturna.

 

Na desen Saturnus

 

Regneerde zijn zone Picus,

 

⁺ Dat was Latinus vader;

 

Die welke Latinus algader

35

Beterde die Latijnsche sprake,

+ (I. Fol. XXXII. v. 1.)

+ (E. Fol. XXIV. v. 2.)

[p. 168]

 

Ende omme die zelve zake

 

So heeten si alle die Latine

 

Noch na den name sine.

 

Dese drie regneerden daer

40

Hondert ende vijftich jaer,

 

Eer van Troyen Eneas

 

Int lant daer coninc [l. comen] was

 

(Welcs nacomelinghe na dat

 

Rome stichten die stat),

45

Doe die Grieken met ghewelden

 

Die stat van Troyen velden,

 

Daer si voren laghen tien jaer,

 

Met pinen ende met orloghe zwaer.

 

⁺ Doe vloe daer ute Eneas,

50

Anchises, die sijn vader was,

 

Ende Aschalius, Eneas zone,

 

Met twalef scepen scone.

 

In Cecilien quamen si daer naer;

 

Eneas vader sterf daer.

55

Daer na nam hi sine vaert

 

Ten lande van Ytalien waert.

 

Doe werpen die wint zuutlike

 

Ten lande van Affrike,

 

Daer Didone was coninghinne,

60

Die so zere hare minne

 

Aen Enease leide,

 

Datmer wonder of seide

+ (I. Fol. XXXII. v. 2.)

[p. 169]

 

(Dese Dydone, men leest also

 

Datsi stichte Carthago);

65

Doch liet Eneas dese Didone,

 

Ende trac henen met zinen zone

 

Ter zee van Ytalien waert;

 

Ende daer hi quam in die vaert

 

Ter havenen, min noch mee,

70

Daer die Tybre valt in die zee,

 

Daer heeft hi in slape verstaen:

 

‘Stant op vollic, du zout gaen

 

⁺ Tote Eneandre, den coninc,

 

Die regneert inden rinc,

75

Daer die zeven berghe zijn

 

(Daer staet nu Rome, seit tLatijn);

 

Hi vecht jeghen den coninc Latine,

 

Du salte hem helpen mit diere pine.

 

Tlant van Ytalien sal

80

Dine noch worden al.

 

Ende dit litteiken ghevic di,

 

Om dattu te bat gheloves mi:

 

Alse du daer comes op dat lant,

 

Soutu daer vinden te hant

85

⁺ Ene soch met dertich jongheren ende alle wit,

 

Onder ene eyke, ende dit

+ (E. Fol. XXV. r. 1.)

+ (I. Fol. XXXII. v. 1.)

[p. 170]

 

Soutu emmer vinden waer.’

 

Ende doe Eneas dit vant daer,

 

Gheloofde hi te bat der woort,

90

Die hi in slape hadde ghehoort.

 

Alse Eneander heeft vernomen

 

Enease int lant comen,

 

Waende hi dat viande waren,

 

Ende is hem jeghen ghevaren

95

Ghewapender hant omme striden.

 

Maer Eneas hadde hem tien tiden

 

Bewaernt, alse die wise,

 

Met eenre oliven rise,

 

Dat hi voor hem voerde daer,

100

In tekene dat hi vrient waer,

 

Alsmen doe tien tiden plach.

 

Ende alse deen den andren sach,

 

Bleef Eneas met Eneandren,

 

Ende elc zwoer daer metten andren,

105

Ende streden jeghen Latine,

 

Dien si verwonnen ende die zine.

 

Turnus, coninc van Tuscane,

 

Was ten stride mede ane,

 

Ende bleef daer vanden live.

110

Hi hadde Lavine te wive,

 

Latinus dochter, ende quam teer

 

Te helpene zinen zweer.

[p. 171]

 

⁺ Dese Lavine, alsmen vint,

 

Trouwede Enease sint,

115

Ende si was oor des lands.

 

Alse haer vader sterf thands,

 

Wert hi coninc van Ytale,

 

Ende besat te hant zijns zweers pale,

 

Ende was coninc drie jare;

120

Doe sterf hi, ende daer nare

 

⁺ Wert Aschalius, zijn zone,

 

Coninc in die Israhelsche^(*) crone,

 

Die hi uut Troyen brachte:

 

Hi waest twintich jaer ende achte.

125

Na hem wert coninc aldus

 

Sijn broeder Posthumus,

 

Dien Lavine draghende was

 

Doe haer man sterf Eneas.

 

Het zoude u alte lanc recken,

130

Soudic u al vertrecken

 

Eneas gheslachte tenen male,

 

Die crone droeghen in Ytale.

 

Viertien wasser te zamen,

 

Die na Enease quamen,

135

Die crone droeghen daer

 

Omtrent vierhondert jaer,

+ (E. Fol. XXV. v. 2.)

+ (I. Fol. XXXII. v. 2.)

(*) Lees: Itaelsche, zoo als in de variant.

[p. 172]

 

Eer Romulus quam ter ghewelt,

 

Alse ghi hier na horen zelt.

 

Die viertiende coninc van desen,

140

Daer wi nu hier of lesen,

 

Hiet Amulus, alsic las,

 

Die tonrechte coninc was;

 

Want hi zinen broeder leellike,

 

Numtore, stiet uten rike:

145

Ende bleef zelve here dies riken:

 

Numtore moester uut wiken,

 

Ende vluchtich bliven, alsic versta.

 

Een dochter had hi, hiet Rea,

 

Diemen inden tempel dede,

150

Omme te houdene zuverhede,

 

Ende den Goden te dienene daer.

 

Doe wan Mars ane haer

 

⁺ Twee kinder, wi lesent dus:

 

Dat waren Remus ende Romulus.

155

⁺ Rea wert om dit occusoen

 

Levende ghegraven doen,

 

Ende die kindre werpmen beide

 

In een haghe an die heide,

 

Bider Tybren, alsic vernam;

160

Daer te hem eene wolfinne quam,

 

Diese zoghede ende hielt te live:

 

Dit is wonder dat ic hier scrive.

+ (E. Fol. XXV. v. 1.)

+ (I. Fol. XXXIII. r. 1.)

[p. 173]

 

Een herde, die Faustulus hiet,

 

Alse hi die kinderkine ziet

165

Also scone vanden live,

 

Droech hise thuus sinen wive,

 

Om dat sise op zoude voeden

 

Ende wel wachten ende hoeden.

 

Dese kindre worden herden mede,

170

Ende deden alse Faustulus dede;

 

Mar doe si op quamen,

 

Ende si wisten ende vernamen,

 

Hoe die dinghe ghesciet ware,

 

Maecten si ene scare

175

Van herden also groot,

 

Datsi Amulus sloeghen doot,

 

Haerre moeder oem, die conninc zat,

 

Ende setten in zine stat

 

Numtore, haren ouder vader,

180

Die verdreven was algader.

Titel. Van Rome - quam ende coninc wert. Vs. 2. d. Rome. 3. Dat ontbr. - na ontbr. 4. men Rome. 6. Dat ontbr. 8. q. gheloepen v.

Vs. 9. wel ontbr. 10. Wel, om dat hine beroefde. 12. meere. 13. Met sinen scepe. 15. dagen. 16. bossche - haghen. 18. lieden int. 20. so ontbr. 21. Coren - wijngaerde. 22. aerde. 24. Dat hare heere. 25. h. na tghone. 26. den vaer vanden. 28. bij dat R. nu steet. 31. d. zone S.

Vs. 36. om. 37. si ontbr. 39. Ende dose. 42. daer comen w. 43. Swelex nacomelingen. 45. ghewelde. 46. velde. 48. Met strijde e.m. pinen zw. 50. Ansises. 51. Ende Ascalams. 53. quam hij d. 55. Daer ontbr. 57. werpene d.w. snellike. 58. Uten l. 61. Ane Eneas.

Vs. 63. men seit a. 65. Doen 1. 67. zee te Y. 69. havene. 72. du saelt g. 73. Tote eenen anderen c. Zonderlinge vergissing, doch voortgesproten uit de fout van eenen vroegeren afschrijver (misschien wel van den dichter), die, even als in ons tekst-handschrift, Eneandre in plaats van Euandre schreef. 74. Hij r. 75. borghen. 76. dLatijn. 77. v. teghen. 78. Du sult - dijnre. 79. Dlant. 80. noch wesen al. 83. coms op dlant. 84. Sultu eene zoch v. 85. Ene soch ontbr. - jonghen - al. 86. een deke ende.

Vs. 87. Sultu - v. daer. 88. Doen E. vant dit waer. 91. Alse een ander h. Zie bij vs. 73. 93. vianden. 95. om. 96. M.E. te dien tiden. 97. Hadde hem bewaert. 98. eenen. 101. men in dien t. 102. Als deen den anderen. 103. met eenen anderen. Zie bij vs. 73 en 91. 104. elc zwert met anderen. 107. T. die c. 110. h. Lavinen. 111. Latijns d. 112. Omme te.

Vs. 113. also men. 114. Troude. 116. Als h.v. staerf te hants. 118. te hant ontbr. 121. Werdt Astalius. 122. in dItaelsche cr. 123. Die Eneas ute. 124. Ende w. - jare. 127. Die. 129. al ontbr. 130. Soude ict u altemale v. 131. gh. altemale. 134. Die van E. 135. Die alle cr. Na vs. 135 volgt nog:

Deen voren ende dander naer:
Ende dese regneerden voirwaer

Vs. 138. Als. 139. viertienste. 140. hier ontbr. 141. Hiet Amillius, alsict. 143. sinen outsten br. 144. Minutore stack u. 145. bleeft. 146. Minutore moeste w. 147. vl. sijn, a. 148. Eene. 150. h. in zuverheden. 151. Ende Gode te dienen dare. 152. an hare. 157. kinder. 158. eene h. aen eene h. 160. Maer te h. een. 161. zoochde. 162. Dit es abuus dat.

Vs. 163. die Fastellus. 164. Als. 165. Om dat sij waren so sc. van 1. 166. tsinen. 167. Ende bat haer dat sose op wilde v. 168. Ende nauwe w. 169. kindere w. heeren m. 170. als Fastullus. 171. Na d. 173. dinc. 176. sij Amilius. 177. coninc zadt. 179. Nimicare - ouden.