Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. 137]

tekstkritische noten

Hoe landsheer eerst wert ghemaect. - XXXV.

Hier voren hebbic u gheset,

Hoe tfolc was zonder here ende zonder wet,
Ende hoe si hem op ackeren gheneerden,
Ende wonnen datsi verteerden,
Ende mit quicke ende mit beesten,
Ende en wisten van andren feesten.
Nu vantmen vele kockinen,
Die arbeden noch pinen
En wouden, mar ledich gaen;
⁺ Ende so wouden si die hant slaen
An zulke vrome ende goede,
Alse ghewonnen hadden die goede;
Ende en woudemens dan niet ghehinghen,
So wouden si tfolc daer toe dwinghen,
Datment hem moeste gheven,
Of si namen den lieden tleven;
Ende roofs ende moords wert zo vele,
Dat al ghinc uten spele.

Doe dat volc mercte ende zach,

Wat hem an dese dinc lach,
Visierden si nauwe ende dochten,
Hoe si dit ghekeren mochten,
Ende maecten die statuut,

Titel. lantsheere. Vs. 1. Hier boven h. 2. was ontbr. - het tweede zonder ontbr. 6. w. niet van anderen. 7. vintmen van vele. 9. Ende willen maer. 10. so ontbr. 11. vorme of voeme. 12. Als gh. hadde die vroede. 13. Ende wildemens hem niet. 14. wilden - toe bringen. 15. Datmen hem wilde gh. 16. n. hem dleven. 17. m. wies so v. 18. Dattet al gh. buten. 19. Dat dat v. 20. ane d.d. ghelach. 21. en. 23. m. dat st.

+ (E. Fol. XX. v. 2.)

[p. 138]

 

Datsi den volke gaven uut,

25

Dat elc zoude leven vanden zinen,

 

Dat hi ghewonnen hadde met pinen,

 

Ende dies niement gheven en zoude,

 

En ware dat hijt doen woude;

 

Ende so wie onlant ende heide

30

Te lande brake mit zinen arbeide,

 

Dat zoude wesen sijn erve,

 

Te sinen onthoude, te zinen bederve;

 

⁺ Ende so wie sloeghe sijn hant

 

An anders have, an anders lant,

35

Soude daer omme verliesen tlijf.

 

Ende om dit te houdene stijf,

 

So maecten si daer toe

 

Enen voocht, die spade ende vroe

 

Cracht ende fortse zoude legghen ave,

40

So dat elc andren tsine gave.

 

Ende om dat hi niet en dorfte

 

Sorghen om sinen noodtorfte,

 

So bewijsden si hem tcheins

 

Op haer lant, haer ende gheins,

45

Dien si hem jaerlijcs zouden gheven,

 

Ende daer of zoude hi leven.

 

Ooc maecten si rechte ende wette,

 

Diemen inden lande zette

 

Op zaken van menigher wise,

50

⁺ Ende bevalen hem dathise

+ (I. Fol. XXVI. v. 2.)

+ (E. Fol. XXI.r. 1.)

[p. 139]

 

Wel hilde op sine ere,

 

Beide aen knechte ende an here,

 

Ghelijc dat hilt die wet,

 

Ghinct an lijf, an goet, an let.

55

Aldus hebbic vernomen

 

Dat heren toe sijn comen,

 

Niet bi hemselven allene,

 

Maer mids den volke ghemene,

 

Diene verhieven te herien,

60

Om dat hi tfolc zoude vrien

 

Ende beschermen, vrooch ende spade,

 

Van crachte ende van overdade,

 

Ende elken tsine zoude doen gheven,

 

Ende dat hi zelve zoude leven

65

Van sinen renten ende zine mesnieden,

 

Die hem gaven die lieden

 

Jaerlijcs inden lande

 

Van haren erfliken pande

 

⁺ Ende van haren voorfeiten met,

70

Also se tfolc heeft gheset.

 

Ende name hi meer vanden lieden

 

Ander goet of ander mieden,

 

Waest groot, cleine, cort of lanc,

 

Hi moste zinghen zulken zanc

75

Alse dandre zonghen op dat recht:

 

Hier op was heerscap gherecht.

 

Daer omme siet, ghi heren, wat ghi doet:

+ (I. Fol. XXVII. r. 1.)

[p. 140]

 

Alse ghi neemt lijf ende goet

 

Uwen lieden, zonder hare scout,

80

Ghi misdoet vele menighervout

 

Dan oft u lieden daden,

 

Die ghi hanghen zout ende raden.

 

Ende also wel verbuerdi

 

Die zelve doot alse si;

85

Want boven u so gaet dat recht,

 

Want ghi sijt des gherechten knecht,

 

Ende tgherechte, dats ware tale,

 

Mochte u u lijf ontwisen wale,

 

Weder ghi sijt keyser ofte coninc:

90

⁺ Hout dit voor ware dinc.

 

Daer bi besiet wiselike,

 

Dat beide arme ende rike

 

Recht hebben in uwen hoven;

 

Want hier is een here boven,

95

Diet al ziet ende verstaet

 

Uwe rechten, ist goet, ist quaet;

 

Ende des en sal hi niet vergheten,

 

Hi en sal u weder meten

 

Metter maten daer ghi meet hier,

100

In hemelrike ofte int ewighe vier.

+ (E. Fol. XXI. r. 2.)

Vs. 28. Ten w. 29. outlant. 30. l. brochte met. 31. sine. 32. o. ende te. 33. sine. 34. An des a.h. of an des a. 35. dlijf. 36. houdenne. 38. Die cracht. 40. elc den anderen. 41. dorste. 42. sine nootdorste. 43. cheins. 45. Dat sij. 46. af so soude. 47. Oec soe m. 49. sake.

Vs. 53. hilde. 54. an goet ontbr. - off an let. 55. A. soe h. 56. lantsheeren. 59. Die v. 63. zoude ontbr. 65. Van sijnre r. - meysniede. 66. gheven die liede. 68. erffeliken. 69. forfeiten mede. 70. se dat volck hadde gh. 72. g. ende a. 73. Waert. 74. singhen sonder zanc. 75. Als dander s. na dat. 76. waest theerscip ghestecht.

Vs. 78. Als. 79. haer. 80. menegherfout. 82. Ghij die h.s. of r. 84. als. 85. dat ontbr. 86. Want ontbr. - sijt sgherechten. 87. tgh. es w. 88. Moet u dlijf. 89. of. 91. besit. 94. W. daer es een richtere b. 96. Off u recht es g. off q. 97. Ende desen en salmen n. 98. Hij sal u ghinder m. 99. metet. 100. of in deeuweghe.