Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Van Adaems kindren ende vander tienden. - XXVI.

Yeve bleef mit kinde gaende

Ende droecht neghen maende
Met anxte ende mit vernoye groot;
Si waender of bliven doot.
Maer Adaem, die mids sijnre liste
Yeven staet wel wiste,
Troostse vrooch ende spade
Met sinen wisen rade.
Dus soude elc mensche troosten

[p. 99]

10

Sinen evenkersten ende verloosten,

 

Als hi in vernoye quame,

 

Ende bevellen sine blame,

 

So wanneer hi yet vername,

 

Dat hinderde sinen name;

15

Ende zonderlinghe man ende wijf,

 

Die een wille ende een lijf

 

⁺ Met rechte zullen wesen,

 

Als ic voren hebbe ghelesen.

 

Alse ver Yeven tijt quam,

20

Ende si dat grote wee vernam,

 

Was si in groten misbare.

 

Adaem die was bi hare

 

Ende stont haer daer in staden,

 

Datsi des kinds wert ontladen;

25

Want niet meer menschen, twaren,

 

Dan si twee doe en waren.

 

Daer hadde si een knapelijn kint,

 

Een dat quaetste dat ye zint

 

Van moeder wert gheboren:

30

Chaym wijt noemen horen.

 

Nu merct dan ende verstaet:

 

Na dien dat teerste kint was quaet,

 

Dat Adaem ye ghewan,

 

Wat moghen wi claghen dan,

35

Daer men zo vele volcs nu wint,

 

Datmer zomme quade onder vint?

 

Daer omme hebbict dicke gheseit,

+ (I. Fol. XIX. v. 2.)

[p. 100]

 

Dat tfole, na zine veelheit,

 

⁺ Also goet is, duncket mie,

40

Alst voormaels was ye.

 

Hier na wort Yeve also wel

 

Van enen zone, hiet Abel,

 

Die gherecht was ende goet,

 

Ende sette sinen moet

45

Gode te minnen algader,

 

Also hi sach doen sinen vader.

 

Dese plach beesten te hoedene,

 

Te houdene ende op te voedene,

 

Ende sinen quaden^(*) broeder dan

50

Hi was een acker man.

 

Die vader gaf hem in ghebode,

 

Dat si offeren zouden Gode

 

⁺ Dat tiendendeel van alder have,

 

Die hem God onse here gave,

55

Waert coren, waert beesten,

 

Ende datsi dat met feesten

 

Op enen berch verbranden zouden,

 

Ende desen zede altoos houden.

 

Abel, dese gherechte man,

60

Sochte uut sinen beesten dan

 

Die alrebeste die hi vant,

 

Ende werpse inden brant,

+ (E. Fol. XIV. v. 2.)

(*) Beter: sijn quade, zoo als in de variant.

+ (I. Fol. XX. r. 1.)

[p. 101]

 

Om Gode te dancken daer af,

 

Diet al gheeft ende gaf;

65

Ende die rooc sloech te hemel waert,

 

Alse offerande die God hadde waert.

 

Chaym brochte sijn crancste coren,

 

Dat hi uut hadde ghecoren,

 

Ende quamer opten berch mede,

70

Niet om Gode, mar omden zede,

 

Ende verbrandet daer ooc;

 

Ende beide vlamme ende rooc

 

Sloeghen neder ter aerden,

 

In tekene van onwaerden,

75

Dattet Gode en bequam niet.

 

Ay kindere, nu besiet,

 

Of men tiende gheven sal,

 

Die God zelve beval

 

⁺ Adaem dat hise goude

80

Ende al dat na hem comen zoude.

 

Elc mensche, die wel wille leven,

 

Die sal ooc sijn tiende gheven

 

Gode, diet algader gheeft

 

Daer die mensche bi leeft.

85

In aertrike en is groot noch smal,

 

Die miltheit Gods en ghevet al.

 

Men sal ooc niet scouwen an,

 

Wie si sijn, ist wijf, ist man,

 

⁺ Die de tiende verteren;

+ (E. Fol. XV. r. 1.)

+ (I. Fol. XX. r. 2.)

[p. 102]

90

Want Gods ons heren begheren

 

Was datmense werp inden brant,

 

Om datmen doe niement en vant,

 

Daer mense mochte aen besteden.

 

Zider maectmen zeden,

95

Datse die ghene verteren zouden,

 

Die den dienst ons heren houden,

 

Om datsi ander dinc en zouden werken,

 

Dan Gode te dienen inder kerken,

 

Ende die ghetiden houden namelike,

100

Gode te eren van hemelrike.

 

Wel te rechte sijn si bescouden,

 

Die ghene die niet en willen houden

 

Den dienst Gods ons heren,

 

Daer omme datsi verteren

105

Tgoet dat hem God selve eechende,

 

Alsic u hier voren teechende.

 

Want God hiet selve Adame,

 

Datmen die tiende name,

 

Ende metten viere verbrande,

110

Hem in eenre offerhande.

 

Dit is gherecht Gods goet,

 

Dat menich te vergheefs verdoet.

 

Maer boven al heeft mi wonder,

 

Wanen tiende quamen onder

115

Der leker lieden hande,

 

Harentaer inden lande,

[p. 103]

 

Ende versterven van kinde te kinde.

 

Ic ghelove, also alsict vinde,

 

⁺ Datsi der kerken van ouden

120

Tiden sijn onthouden

 

Ende ghevreemt ende ghestolen.

 

Daer omme sijn si ten duvel volen,

 

Alle die ghene diet daden,

 

Daer si ewelijc zullen braden.

125

⁺ Tiende onthouden is ontsiene,

 

Ende dicke pleecht hem te ghesciene

 

Ramp ende scade, hier ende ghinder,

 

Of te quiste gaen hare kinder.

 

Tiende es ymmer gheestelic goet,

130

Wiese heeft ofte verdoet;

 

Ende gheestelic goet, sijts ghewes

 

Dat dat der heiligher kerken es,

 

Ende der werelt niet en bestaet:

 

Diese eerst aen hem tooch, dede quaet.

135

Men leest dat inden ouden tiden

 

Kaerle Marteel voer striden

 

Optie heydine, waer hise vant,

 

Beide in Sassen ende in Spaengen lant.

 

Ende alse hi verladen was te zere,

140

Ende hulpe behoefde mere,

 

So spleet hi vander kerken dan

 

Tienden, daer hi vrome man

 

Mede goedde ende maecte rike,

+ (E. Fol. XV. r. 2.)

+ (I. Fol. XX. v. 1.)

[p. 104]

 

Die hem holpen vromelike

145

Gods viande weder te striden.

 

Maer hi gafse hem te tiden,

 

Ende alse die tide ende^(*) namen,

 

Datsi dan weder quamen.

 

Alse die tijt dan ende nam,

150

Kerede elc danen hi quam;

 

Ende sulc onthiltse met crachte,

 

Die op sine ziele luttel achte.

 

Aldus, hebbic vernomen,

 

Sijn tienden ter werelt comen:

155

Nu siet dan ende merct wel,

 

Of tienden houden is een spel.

(*) Men houde in het oog, dat ende hier en in vs. 149 niet het voegwoord, maar het z. nw. einde is. Desniettemin is het in HS. I. als eñ geschreven, iets, dat mij nogmaals voorkwam in het Hamburgsche HS. van den Mellebeus, vs. 166, en een duidelijk bewijs oplevert, dat eñ niet alleen ter onderscheiding van het negatieve en, maar wel degelijk als verkorting van ende staat.

Vs. 1. Eva. 2. drouch. 4. waende daer aff. 5. die met siere 1. 7. Troostese. 9. m. loesten.

Vs. 10. vertroesten. 12. b. oic sine. 14. hinderen mochte s. 17. r. souden w. 25. niemeer - te waren. 26. doen ende w. 27. had su een knapelen. 32. deerste. 35. nu vint. 37. hebbic.

Vs. 38. veelicheyt. 39. dinke mye. 41. na bleef Y. 42. Van eene kinde ende h. 43. gherechtich. 45. te dienen a. 46. hij doen sach sinen. 49. sijn quade b. Cayn dan. 50. Die was. 54. Dat hem. 55. warent b. 57. verbernen. 58. dese usage a. 59. gherechtich.

Vs. 63. danckene. 64. Diedt. 66. Als. 68. hij hadde ute gh. 70. om die z. 71. verbrande dat oic. 73. S. beide ter. 79. Adame. 80. commen. 82. Sal vanden beesten t. 83. a. leenet. 84. levet. 85. eerderike. 86. ende gh. 87. ooc ontbr. - scuwen dan. 88. zijn. wijf of man.

Vs. 93. ane. 94. Sindert. 95. se ontbr. 96. dienst Gods houden. 97. dinc ne souden leren uo w. 98. te ontbr. 99. tamelike. 102. diet niet wel en h. 105. dat God hem selven eechghende. 106. tekende. 110. Hem ter eren in. 111. Dat es recht. 114. quam. 115. handen. 116. Haren ende dare.

Vs. 117. van kindere te k. 118. gh. na dat ic v. 121. vervreemt sijn ende. 122. Daer sij omme ten. 123. Alle sijn diet. 125. tontsiene. 126. ghescienne. 127. h. en gh. 128. Ofte q. 130. oft. 133. en ontbr. 134. ane. 135. den ontbr. 139. als. 140. hulpen. 141. danne. 142. Tiende - manne. 143. Met goede.

Vs. 145. te ontbr. 147. Als die tijt ende name. 149, 150. Deze beide verzen ontbr. 151. onthielse. 152. Daer s.z.l. op a. 155. merket. 156. t. tonthouden.