Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

Vanden tormenten der hellen. - XIII.

Nu willic voort tellen

Vanden tormenten der hellen,
Die menigherhande zijn ende zwaer,
Die de zielen doghen daer.
Die helle is ene stede,
Daer altoos is deemsterhede,
⁺ Sonder ghenade ofte ontfermen;
Men hoort daer niet dan carmen,
Groot ghescrei, gheslach van handen,
Ende ghecrijsch ooc van tanden,

+ (I. Fol. X. r. 2)

[p. 48]

 

Ende alle manieren van wee.

 

Der hellen waren daer twee,

 

Ene boven ende een beneden.

 

Die zielen van goeden zeden,

15

Ende die hemelrike hoorden toe,

 

Voeren in die overste helle doe,

 

Eer God aen den cruce sterf,

 

Met welker doot hi verwerf,

 

Dat hise uut dier pinen sloot,

20

Ende brachtse ter blijscap groot.

 

Maer die in die nederste waren,

 

Die mosten daer, twaren,

 

Besloten doe in bliven

 

Ewelijc mit dien keytiven.

25

In die helle is een vier,

 

Dat heet is ende onghehier.

 

Ghelijc dat onse vier heter es

 

Dan een ghescreven vier, sijts ghewes,

 

Also is dat heter dan dit,

30

Daer so menighe ziele in zit.

 

Dits een vier dat altoos blaect,

 

Van en ghenen dinghen ghemaect,

 

Dat mindren mach ofte vergaen,

 

⁺ Ende is onder die aerde ghestaen.

35

Neghenderhande, weetmen wale,

 

Sijn daer tormenten principale.

 

Deerste is vanden bernenden viere,

+ (E. Fol. VIII. r. 2.)

[p. 49]

 

Dat is daer zo onghehiere,

 

Al waert dat aellinghe

40

Die zee daer door ghinghe,

 

Die hitte nochtan van desen

 

En soude twint de [l. te] minder wesen,

 

Maer het zoude bernen alst voren dede;

 

Ende en gheeft ghene claerhede,

45

⁺ Dander pine is een coude,

 

Die daer is so menichfoude,

 

Dat niemen en mochte vertellen;

 

Dat is daer ooc inder hellen;

 

Die coude is van sulker cracht,

50

Worder een berch van viere in bracht,

 

Hi verlore al sinen brant,

 

Ende worde als ijs altehant.

 

Dat derde^(*) point vanden tormenten

 

Dat sijn draken ende serpenten

55

Ende worme menigherhanden,

 

Die daer sijn inden branden,

 

Ghelijc visschen in die riviere,

 

Die eyselijc sijn ende onghehiere,

 

Beide te ziene ende te hoorne.

60

Si gapen ende hebben horne,

 

Of sijt al zouden verslinden.

 

Ende die serpenten winden

 

Den zielen daer omden hals,

+ (I. Fol. X. v. 1.)

(*) Het HS. heeft vierde.

[p. 50]

 

Ende doen hem vele onghevals.

65

Die vierde pine doet hem groten noot:

 

Dats stanc, die daer is zo groot,

 

Dat gheen herte en mochte dincken;

 

Die blijft hem altoos zonder mincken.

 

Waers een dropel in een conincrike,

70

Tlant verdorve ghemeenlike.

 

Die vijfte pine van desen

 

Is dat daer duvele wesen,

 

Die de zielen zo zere slaen,

 

⁺ Alse smeden die mit hameren slaen

75

Op een aenbilt ende smeden;

 

Want si sijn van fellen zeden,

 

Datsi niet moede en moghen werden,

 

So wat arbeide datsi herden.

 

Ende die zielen ooc en moghen

80

Niet sterven, wat si doghen.

 

⁺ Ende alse die zielen also plat

 

Gheslaghen sijn alse een blat,

 

So sijn si weder, twaren,

 

Also si te voren waren.

85

Aldus en wort haer torment

 

Nemmermeer gheent.

 

Die zeste pine, moghedi weten,

 

Dat sijn die eyselike creten

 

Ende dat vervaerlic ghehule,

90

Dat die serpenten vule

+ (E. Fol. VIII. v. 1.)

+ (I. Fol. X. v. 2.)

[p. 51]

 

Ende die worme ende die draken

 

Omtrent die zielen maken,

 

Daer si om haer kele winden,

 

Of sijt al zouden verslinden,

95

Ende tgrote gheslach van handen,

 

Ende tghecrijsch van tanden,

 

Ende menighe stemme van wee,

 

Diemen daer hoort, ye lanc zo mee,

 

Van dien armen keytiven,

100

die daer dien jammer driven.

 

Die zevende pine, als men ons zeit,

 

Dat is die grote deemsterheit,

 

Daer si of hebben groten noot,

 

Want daer en is licht cleen noch groot.

105

Die achtende pine, die si daer

 

Hebben, is hem alte zwaer:

 

Dat is die scande vanden zonden,

 

Daer si in worden ghevonden;

 

Want elc kent ende verstaet

110

Des anders zonde ende misdaet.

 

Die neghende pine es,

 

Dat si des wel sijn ghewes,

 

Dat haer torment moet zijn

 

⁺ Ewelijc zonder termijn,

115

Buten trooste van alre ghenaden,

 

Ende dat hem niet en mach staen in staden

 

⁺ Aelmoessene, vasten noch beden,

+ (E. Fol. VIII. v. 2.)

+ (I. Fol. XI. r. 1.)

[p. 52]

 

Ende dat Gods ontfermicheden

 

Tote hem niet comen en sal:

120

Dit gheeft hem rouwe boven al.

Vs. 1. u voert. 5. een. 7. oft. 9. ende geslach. 10. ghecrisel.

Vs. 11. maniere. 12. waren maer twee. 13. ende eene. 15. die ontbr. - behoren. 16. helle ontbr. 17. ane. 20. toot dier b. 21. nederste helle w. 22. te waren. 24. Eeuwelike. 26. onghier. 31. Dit es. 32. ne gheenen. 33. minderen mach no v. 36. der.

Vs. 38. Dat daer es soe onghiere. 39. Waert alsoe dat. 40. dore. 42. te m. 43, 44. Deze beide verzen ontbr. 45. dat es c. 49. Dat c. 50. Waerder. 52. als ontbr. 53. derde. 55. menegherande. 56. daer wonen inden brande. 57. visch. 58. onghiere. 63. Daer den zielen o.

Vs. 65. es hem grote n. 66. Dat es. 67. ne gheen herte mochte. 68. blijfter hem. 70. Dat lant. 72. Dat es dat der duvele. 73. ziele. 74. Als smede - staen. 75. Opten haenbilt. 76. van sulker zeden. 81. als. 82. als. 83. zij te waren. 86. al daer gh. 87. moechdi.

Vs. 93. omme. 95. groot. 96. Ende criselinghe groot van. 98. so lanc. 105. achste. 106. es hem herde zwaer. 108. vonden. 110. sonden. 112. des ontbr. 115. allen. 116. hem niement en. 117. Aelmoesenen.

Vs. 118. ontfermichede. 119. Tot.