Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

[p. 1]

Der Leken Spieghel.

[p. 3]

tekstkritische noten

Vs. 1. Om dat. 6. moet mi des jonnen. 9. Ligghe. 11. Te betre. 12. Die dit horen zelen. 13. ghemeen orbare. 14. werck.

Der Leken Spieghel.

⁺ Omme dat ic niet en wille leiden
In onnutter ledicheiden
Den tijt die mi gheeft onse here,
Die ghelooft si emmermere,
So hebbic dit werc begonnen.
Onse here moete mi dies onnen
Dat ict also volbringhe,
Datter in zonderlinghe
Legghe sijn eere ende sijn lof,
Ende datsi alle daer of
Te beter moeten wesen,
Diet horen sullen ende lesen.
Want om ghemenen oorbaer zoe
Leidic dit wercskijn eerst toe,
Ende dat ic ghaerne zaghe dat

+ (E. Fol. I. r. 1. I. Fol. I. r. 1.)

[p. 4]

 

Yet van mi bleve, dies te bat

 

Dat leke volc hadde na mine doot.

 

Clerke en hebbens ghenen noot

 

Dat sijt lesen groot of smal,

20

Want si connent buten al.

 

Ende want dat leke is die zake,

 

Daer omme ic dit boecskijn make,

 

So sal dit boecskijn sijn wel

 

Ghenaemt: den Leken Spieghel.

25

Ic hope dat si daer bi

 

Bidden zullen voor mi,

 

Ende segghen in enighen stonden:

 

‘God vergheve hem sine zonden,

 

Die met sinen arbeyde

30

Dit wercskijn eerst toeleyde.’

 

Den beniders biddic dat si

 

Tonrechte niet en begripen mi,

 

Die altoos kapen ende kipen,

 

⁺ Hoe datsi moghen begripen

35

Dat dichters bringhen voort;

 

Die selve nochtan een oort

 

⁺ Niet en weten daer af,

 

Niet te meer dan een caf.

 

Mar dats om niet ghelesen,

40

Begripers moeten altoos wesen.

 

Maer ic latet te zachter liden

 

Dat mi niders beniden,

+ (I. Fol. I. r. 2.)

+ (E. Fol. I. r. 2.)

[p. 5]

 

Om dat mi haers selfs nijt wreect

 

Over hem daer hi binnen steect.

45

Daer smaken si haers selfs venijn;

 

Hoe mochtic zachter ghewroken sijn?

 

Ic hope het sal ghenoeghen wale

 

Minen heer van Levedale,

 

Minen heer Rogier ende mijnre vrouwen,

50

Die goede dinghe gherne scouwen,

 

Ende in die scrifture hebben jolijt.

 

Si sullen daer in desen tijt

 

Nuttelijc corten ende met eeren;

 

Want het is algader leren,

55

Dat in bringhet salichede

 

Der zielen ende den live mede.

 

In vier boeken so sal

 

Dit were ghedeelt sijn al.

 

Deerste boec sal hebben in

60

Hemelrijcs ende aertrijcs beghin;

 

Van Gode, van hemelen drien,

 

Vander ynghelen chore na dien,

 

Wat die ynghele sijn ende haer wesen;

 

Daer na so moghedi lesen

65

Van firmamente, van planeten,

 

Die daer boven sijn gheseten,

 

Van aertrike, van vagheviere,

 

Dan vander hellen onghehiere,

 

Vander zielen ende der menschede,

[p. 6]

70

⁺ Hoe God Adaem maecte mede,

 

Vanden aerdschen paradyse daer toe,

 

Hoe Adaem tghebod brac doe,

 

Daer omme God op hem was gram,

 

Wat vernoy ons daer of quam,

75

Hoe Adaem leidde sijn leven

 

Daer na dat hi was verdreven,

 

⁺ Van sinen kindren die hi wan,

 

Ende wat hem ghesciede dan;

 

Daer na volghet van Noe,

80

Hoe over aertrike liep die zee,

 

Hoe teerste vole leefde doe,

 

Ende ander leringhe daer toe

 

Valt onder tusschen hier ende daer;

 

Van Noes kindren volghet daer naer,

85

Hoe dat volc dijde zere,

 

Hoe eerst toe quam lands here,

 

Hoe die grote rike resen;

 

Daer na so moghedi lesen

 

Van Abraham, den heylighen man,

90

Hoe dat Joodscap eerst began;

 

Daer na so moghedi merken

 

Tvoorspellen der heyligher kerken,

 

Destructie van Babylone,

 

Hoe tRoomsche rike began scone,

95

Van coninghen ende heren,

 

Die daer regneerden met eeren;

+ (I. Fol. I. v. 1.)

+ (E. Fol. I. v. 1.)

[p. 7]

 

Dan is hier Moyses gheset,

 

Die eerst van Gode ontfinc die wet,

 

Van Davite ende van Salomoene,

100

Die den tempel maecte scone,

 

Ende ander leringhe ooc mede,

 

Ende vander Joden quaethede,

 

Hoe haer macht ende hare staet

 

Algader te niete gaet.

105

Aldus so scrijft die boec voort

 

⁺ Tote op Marien gheboort,

 

Ende hout in groot ende smal

 

Vander ouder eewen al,

 

Ende heeft in te sinen dele

110

Achtendeviertich capitele.

+ (I. Fol. I. v. 2.)

[p. 8]

tekstkritische noten

Titel: Die tafele vanden iersten boucke. C.V. quade ontb. Te regt. VI. Van enghelen. VII. inghele. VIII. firmamenten. XXI. Adame. XXII. ende van des.

Hier beghint die tafle vanden eersten boec.

^+ Vanden beghinne hemelrijcs ende aertrijcs.	I.
Van Gods wesene.	II.
Van drien hemelen.	III.
^+ Van neghen choren der ynghelen ende vander ynghelen valle.	IIII.
Wat die quade ynghelen sijn.	V.
Vanden ynghelen die ons hoeden.	VI.
Wat die quade ynghelen sijn ende wies si pleghen.	VII.
Vanden firmamente.	VIII.
Vander zonnen ende vander manen.	IX.
Vanden andren planeten.	X.
Vander rontheit aertrijcs.	XI.
Vanden vagheviere.	XII.
Vanden tormenten der hellen.	XIII.
Waer omme die tormenten sijn.	XIIII.
Vanden wesene der menscheit.	XV.
Vander naturen des lichamen.	XVI.
Vanden wesene der zielen.	XVII.
Noch vander zielen.	XVIII.
Wat machte die ziele heeft.	XIX.
Hoe die ziele henen sceedt.	XX.
Hoe God Adaem maecte, ende vanden aertsche paradyse.	XXI.
Hoe Adaem tghebot brac, ende des wijfs bedrieghenisse.	XXII.
Hoe Adaem ruumde tparadijs, ende wat ons daer of quam.	XXIII.

+ (I. Fol. II. v. 2.)

+ (E. Fol. I. v. 2.)

[p. 9]

tekstkritische noten

Hoe Adaem leefde, doe hi was uten paradise.	XXIIII.
Vanden maghedoeme ende vanden huwelike.	XXV.
Van Adaems kindren ende vander tienden.	XXVI.
^+ Hoe Chaym Abel doot sloech, ende van nidicheden.	XXVII.
Van ghiericheden.	XXVIII.
Van Adaems kindren ende van Seths gheslachte.	XXIX.
Van Noe ende van sinen kindren ende van Gods wraken.	XXX.
Hoe teerste vole te levene plach, ende van maten te hondene.	XXXI.
^+ Van stercheden ende des wijns nature.	XXXII.
Van Noes kindren, ende datmen vader ende moeder eren sal.	XXXIII.
Hoemen een stat of lantscap regieren sal.	XXXIIII.
Hoe lantshere eerst wert ghemaect.	XXXV.
Van Abraham ende vander Joden archeit.	XXXVI.
Van ghehoorsaemheden.	XXXVII.
Van onsen vadren, ende wat telken dusent jaren ghesciede.	XXXVIII.
Dat voorspellen der heiligher kerken, ende vanden Joodschen gheslachte.	XXXIX.
Vanden riken die begonsten, ende van Moyses ende die tien gheboden.	XL.
Vanden groten riken die wilen waren.	XLI.
Vanden beghinne van Romen, ende hoe Eneas daer quam.	XLII.
Hoe Remus ende Romulus gheboren werden, ende hoe Romulus coninc wart.	XLIII.
Vanden coninghen die na Romulus waren te Romen.	XLIIII.
Van Moyses ende die tien ghebode.	XLV.

C. XXVII. Abelle. XXXII. wijfs. Schrijffout. XXXIII. ende hoe men eeren sal moeder ende vader. XXXIIII. Van eenre stadt te regerene. XXXVII. ghehoersamicheden. XXXVIII. onsen iersten vadere. XXXIX. Vanden voerspelle - vander Joden g. XL. Dbeghin van vele rijken ende die destruxie van Babylone. XLIIII. die waren in Rome na Romuluse. XLV. geboden.

+ (I. Fol. III. r. 1.)

+ (E. Fol. II. r. 1.)

[p. 10]

tekstkritische noten

^+ Vanden coninc David.	XLVI.
Van Salomoen ende van sinen eersten vonnesse.	XLVII.
Vanden Joden ende van haren wesene.	XLVIII.

C. XLVI. Davite, ende wat eens gheviel. XLVII. Salomone. XLVIII. Van des volcx afgode ende vander Joden quaethede.

+ (I. Fol. III. r. 2)

Die prologhe vanden eersten boec.

Inder werelt niet en es

Vonden, dat volmaect es,
Dan die ewighe God is die ghene,
Die volmaect is allene;
Die van niete al ghemaect heeft,
Ende elker dinc haer wesen gheeft;
Onder die welke twee sijn
Boven andren dinghen fijn:
Dat sijn ynghele ende menschen met.
Dynghele sijn daer toe gheset,
Datsi Gode dienen in hemelrike,
Ende die menschen op aertrike.
So wat mensche heeft ontfaen
⁺ Van Gode redelijc verstaen,
Subtilen zin ende daer toe cracht,
Die sal, is hi wel bedacht,
Dese gaven altoos keren
Te Gods dienste ende tsijnre eren.

+ (E. Fol. II. r. 2.)

[p. 11]

 

Twee gaven so gheeft onse here,

20

Die menich mensche begheert zere,

 

Die metten mensche nochtan, twaren,

 

Alse hi sterft, te niete varen:

 

Dat sijn rijcheit ende scoonhede;

 

Maer doghet die hout haer stede

25

Ewelijc met haren man,

 

Die nemmermeer vergaen en can.

 

Daer omme laet ons Gode minnen,

 

Dats van duechden dat beghinnen.

 

⁺ Want die Gode mint, dat verstaet,

30

En doet wetens nemmermeer quaet.

 

So wie zeghet: ‘ic minne Gode,’

 

Ende niet en hout zine ghebode,

 

Die lieghet, dat seit Sinte Jan,

 

Die die waerheit wel scriven can.

35

Die Gode mint, gherne hi hoort

 

Altoos spreken Gods woort;

 

Want vrient, in allen daghen,

 

Hoort vanden vrient gherne ghewaghen,

 

Dat eerlijc es ende goet;

40

Want hem verhuechter of sinen moet.

 

So voeghet dan wel daer bi,

 

Die Gode minnen, dat si

 

Desen boec gherne lesen;

 

Want hi sal algader wesen

45

Van Gode ende van alre doghet.

+ (I. Fol. III. v. x.)

[p. 12]

 

Ay here! want ghijt vermoghet,

 

So verleent mi hier toe sin.

 

Nu hoort hier mijn beghin,

 

Inden name Gods des vrien

50

Ende onser vrouwen, Sinte Marien.

Vs. 17. Dleecke. 18. Clercken - gheene. 21. want dleecke vole es oic die sake. 24. die leecke. 26. over my. 27. eeneghe. 30. werck. 31. nyders. 32. en ontbreekt. 33. gapen ende kyken. 35. Dat die dichteren. 36. een woort. 39. dat es omme. 41. ic laet. 42. die nyders.

Vs. 48. heere. 49. Mijn heer Rogiere. 50. goet dine. 51. die ontbr. 52. den tijt. 55. hrinct. 61. eerderijex. 62. Inghele. 63. dinghele. 64. moeght ghi. 65. Vanden firmamente ende planeten. 67. ende van den v. 68. onghiere. 69. vander menschelicheden.

Vs. 73. Daer God omme. 74. vernoye. 77. kinderen. 78. Ende ander dine oic daer an. 79. volght. 80. Ende hoe over eerderijck. 81. levede. 84. kinderen volght. 88. moechdi. 89. Abrahamme. 91. moechdi. 93. Die destruxie. 94. rijc begon.

Vs. 100. temple. 103. haer staet. 104. Altegader. 109. hevet. 110. Achte ende. Na dit vs. volgt terstond ook de berijmde inhoudsopgave der drie overige boeken, welke opgave daarentegen in het tekst-HS. voor elk boek afzonderlijk geplaatst is.

De Titel ontbr. Vs. 1, 2. Inder werelt vonden en es Niet volmaect, sijt ghewes. 3. Dan ontbr. 5. Ende van. 8. andere. 9. mensche. 10. Dingel. 12. meinsche - eertderike. 13. hevet. 18. tsiere.

Vs. 19. Twee ghiften gheeft. 22. Als. 23. rijcheden ende scoenheden. 24. duecht. 28. Dat van. 30. Ende d.w. gheen quaet. 31. seecht. 33. Hij liecht - sint. 38. van vrienden. 39. eerlic zij. 40. sijn moet. 41. voucht. 45. doeght.

Vs. 46. vermoeght. 49. den vryen. 50. sinte ontbr.