Der leken spieghel

Leerdicht van den jare 1330

§ 3. Tijd en plaats van vervaardiging. Opdragten.

De Lekenspieghel is vervaardigd te Antwerpen, begonnen in 1325, voltooid in 1330. Deze opgave steunt op het eigen getuigenis van den dichter. I. c. 38. v. 85:

[p. LXVI]

 

Ende van Godevaert sijn leden,

 

Tote dat ic te deser stede

 

Dichte dese selve lesse,

 

Twee hondert jaer twintich ende sesse;

 

Al tAntwerpen in die stadt:

 

Over waer zeg ic u dat:

Men heeft tot hiertoe uit deze aanwijzing het jaartal 1326 opgemaakt⁽¹⁾. Men rekende namelijk van den dood van godfried van bouillon, dus van 1100. Doch men moet de verzen in verband beschouwen met de tijdsbepaling, die onmiddellijk voorafgaat (vs. 73):

Ende tusschen Cristus carnacioen
Ende dat Godevaert van Bulyoen
Jherusalem wan die stede,
Met coste ende met arbeyde,
Waren elf hondert jare,
Een min, ic zegghe u tware.

De dichter rekent dus niet van godfried's dood, maar van de inneming van Jeruzalem in 1099, en hij schreef dus het eerste Boek in 1325.

Toen hij aan het einde van het derde Boek begon te naderen, was het jaar 1325 reeds verstreken; want in cap. 16 vermeldt hij de nederlaag der Vlamingen bij Cassel, die in gemeld jaar voorviel, gelijk hij zelf getuigt (vs. 121):

Dertienhondert screef men doen
Ende achtendetwintich dat carnacioen⁽²⁾.

Men zou bijna zeggen, dat hij hier van eene lang geledene gebeurtenis spreekt: en toch moet hij het

(1) Clignett, Voorr. v.d. Teuth. bl. lxv; j. van lennep in Het Instituut, 1841, bl. 132; enz.

(2) ‘Op sinte Bartelmeus dach’ (d.i. 25 Aug.) van het jaar 1328 zegt hij in Vanden derden Edewaert, vs. 925 vlg.

[p. LXVII]

in 1329, of uiterlijk in het begin van 1330 geschreven hebben, want den 6 Augustus van laatstgemeld jaar bragt hij zijnen arbeid ten einde, blijkens de woorden in het slot (vs. 9):

Dese boec was volmaect al,
Doe dcarnatioen was int ghetal
Dertien hondert ende dertich mede,
Al tAntwerpen in die stede,
Recht opten sesten dach
Die in dOeghstmaent ghelach.

Dit slot behelst eene opdragt van het werk aan Hertog jan III van Brabant, waarbij de schrijver ook zijn voornaam noemt (vs. 23):

Here, desen boec ende dit were
Soe gheeft u Jan, u arme clere.

Doch is deze opdragt wel van den dichter zelven afkomstig? Of is zij welligt een bijvoegsel van den afschrijver, even als men b.v. achter een handschrift van stoke, na diens opdragt aan Graaf willem III, nog eenige verzen aantreft, waarbij zekere wouter de clerc dat hs. aan heer jan van polanen toewijdt? Dit vermoeden zou een schijn van grond kunnen vinden in de bedenking, dat de opdragt aan den Hertog slechts in twee hss. (H. en I.) wordt gevonden, terwijl zij in twee andere (ons tekst-hs. en het Haagsche), alsmede in de Nederrijnsche vertaling niet voorkomt, Daarenboven, in de Prologhe voor het geheele werk (vs. 47-56) draagt de dichter zijn werk uitdrukkelijk aan heer rogier van leefdale en diens echtgenoote op, welke woorden niet alleen in drie hss. en in de vertaling voorkomen (zij ontbreken alleen in H.), maar daarenboven in den zamenhang dier voorrede

[p. LXVIII]

zoo wèl sluiten, dat er volstrekt geen grond kan bestaan om ze voor ingeschoven te houden. Is het nu denkelijk, dat de dichter zijn werk eerst aan rogier van leefdale en dan nog eens aan jan III zal hebben opgedragen? Zoo neen, moet dan niet het slot, dat slechts in twee hss. voorkomt, als een toevoegsel van den afschrijver beschouwd worden?

Ik mogt deze bedenkingen, die ligt bij iemand konden oprijzen, niet met stilzwijgen voorbijgaan. Het is er echter verre af, dat zij mij overtuigend toeschijnen. Vooreerst, daar de schrijver in 1329 nog met het derde Boek bezig was, is het geheel ondenkbaar, dat reeds in het volgende jaar in dezelfde stad een kompleet exemplaar van het dichtwerk door een ander aan den Hertog zou aangeboden zijn. Buiten weten van den dichter kon dit onmogelijk geschieden: met zijn medeweten, ware een zoodanig misbruik van zijn wettig eigendom eene volslagene ongerijmdheid. Men zou dus, om die slotverzen aan den dichter te ontzeggen, een bepaald bedrog in het jaartal moeten aannemen: doch zoo doende komt men van de eene onderstelling tot de andere, en mist de redenering allen vasten grond.

Wat voorts de bedenking betreft, dat die slotverzen slechts in twee hss. voorkomen, ik moet hier eene opmerking maken, die niet zonder belang is en over de zaak in quaestie een voldoend licht schijnt te verspreiden. Ik bedoel de omstandigheid, dat in geen der hss. de beide opdragten gezamenlijk voorkomen, dan alleen in I; doch dit is een slecht afschrift van lateren tijd, door een copiïst die gedachteloos daar-

[p. LXIX]

heenschreef en dus ook zonder nadenken de opdragt aan jan III overnam, die hij in zijn voorbeeld niet had gevonden, maar uit een ander hs. kende. Doch in de oudere en betere hss. is het anders. Ons teksths. en het Haagsche hebben alleen de opdragt aan rogier van leefdale, en zoo ook de Nederrijnsche vertaling; maar in het Brusselsche hs. (H.) vindt men de opdragt aan den Hertog, en is daarentegen die aan heer rogier weggelaten. Ik stel mij derhalve de zaak aldus voor. Oorspronkelijk droeg de dichter zijn werk aan rogier op, en hij laschte die toewijding terstond in de Prologhe in. Na de voltooijing echter achtte hij zich, uit bijzonderen eerbied voor den Hertog⁽¹⁾, verpligt, dezen van zijnen nieuwen letterarbeid niet onkundig te laten. Hij zond hem dus een exemplaar toe, en voegde daar de bewuste slotverzen bij, als begeleidenden brief. Maar bij dat exemplaar, voor den Hertog bestemd, kwam de opdragt aan heer rogier niet te pas: geen wonder dat hij ze hier opzettelijk achterwege liet.

Met deze voorstelling zijn, naar ik meen, alle zwarigheden opgelost. En vergelijkt men de bewoordingen der beide opdragten met elkander, dan schijnen zij daarmede niet kwalijk te strooken. Van den heer van leefdale hoopt hij bepaaldelijk de goedkeuring te erlangen: derhalve eene opdragt in den waren zin des woords. Maar aan den Hertog ‘geeft’ hij ‘desen

(1) Hoe de dichter met dezen vorst was ingenomen, blijkt uit zijne lofrede op den Hertog en diens echtgenoote, Vrouwe maria, te vinden in de Brab. Yeesten, I. bl. 460 en 461. Vgl. ook B.V. vs. 3863-3910.

[p. LXX]

boec ende dit werc’⁽¹⁾, om er voor zich en zijne kinderen uit te laten voorlezen: derhalve geene eigenlijke opdragt, maar toezending van een exemplaar.

Wij moeten thans een oogenblik stilstaan bij den reeds meermalen genoemden rogier van leefdale.

Het geslacht van leefdale, oorspronkelijk een tak van dat van hauterive, ontleende zijnen naam aan de heerlijkheid Leefdale, tusschen Brussel en Leuven gelegen, eene der oudste en aanzienlijkste baroniën van Brabant. Reeds in de 11^de eeuw treffen wij de heeren van leefdale aan⁽²⁾, en tot welken trap van aanzien hun geslacht sedert is opgeklommen, kan men daaruit opmaken, dat zij niet alleen de hoogste eerambten bekleedden en de voornaamste heerlijkheden van Brabant bezaten (Oirschot, Percke, Hilvarenbeek, Diessen, enz.), maar ook door huwelijken verwant zijn geworden met de edelste, ja zelfs met vorstelijke geslachten, zooals de heeren van Grimbergen en Liedekerke, en de Graven van Loz, Gelder, Cleef en Nassau⁽³⁾. Zij behoorden dus tot den

(1) Men beschuldige hier den dichter niet van tautologie. Naar de taal zijner dagen bedoelde hij: ‘dit handschrift en het daarin vervatte dichtwerk.’

(2) In een uittreksel uit de onuitgegeven Latijnsche Kronijk van petrus a thymo (van der heyden), door den Baron de reiffenberg geplaatst achter de Chronique de philippe mouskes, vol. II. pag. 703-719, vindt men eene niet onbelangrijke legende uit den eersten kruistogt. Olivier van leefdale, als koopman verkleed, begeeft zich met vier andere personen op weg, ter opsporing van godfried met don Baard, Graaf van Leuven, en van hendrik, den zoon des Keizers. Hij verlost beiden uit de gevangenis van den Armenischen Koning te Rhages (in Medië). Zie pag. 711-719.

(3) Gramaye, Antiq. Belg. in Bruxella, p. 28a.

[p. LXXI]

hoogsten Brabantschen adel, en mogten te regt heeten ‘Barones nobilissimi et familia longe lateque per totam provinciam clarissima’⁽¹⁾.

(1) Idem ibid. - Het is hier de plaats niet, om over het geslacht van leefdale vóór en na rogier uit te weiden, en aan te wijzen hoe de baronie, na het kinderloos overlijden van rogier's zonen, allengs in andere familiën is overgegaan. Er ware anders over dat onderwerp eene belangrijke monographie te schrijven. Bouwstoffen daartoe vindt men bij: butkens, Trophées du Duché de Brabant, Tom. II. p. 216-221, waar ook het wapen is afgebeeld en de geslachtlijst tot 1455 opgegeven. Zie ook het Suppl. II. p. 135 vlg.; gramaye 1. 1.; christinaeus, Jurisprud. Heroïca (Brux. 1668), I. p. 284; corn. van gestel, Hist. saora et prof. Archiep. Mechlin. (Hagae Com. 1725), I. p. 221. Men zie ook den open brief van karel II van Spanje, gegeven te Madrid d. 15 Junij 1679, en behelzende de opdragt der baronie van Leefdale aan heer jan van brouckhoven, in (j. van den leene,) Théâtre de la Noblesse du Brabant (Liége, 1705), p. 86.
Ziehier nog het een en ander, dat ik heb aangeteekend, en dat bij de genoemde schrijvers niet wordt gevonden
Een heer van leefdale sneuvelde in den Grimbergschen oorlog, 1142-1159. - Brab. Yeesten, B. VI. vs. 2733.
Gerard van leefdale was in 1220 praetor (baljuw) van Leuven. - Divaeus, Res Lovan. p. 10 a. en Annal. Lovan. p. 8 b., gramaye in Lovanio, p. 7 b.
Arnold van leefdale staat als getuige in eene oorkonde van jan III, in Sept. 1312, bij miraeus, Opera dipl. et hist. Tom. I. p. 447 b.
Aert van leefdale wordt genoemd in eene oorkonde van 27 Aug. 1356. - Brab. Yeesten, Vol. II. Cod. Dipl. p. 506.
Hermannus de levendal, t.j. 1333, komt voor bij j.t. brosius en a.m. mappius, Juliae Montiumque Comitum, Marchionum et Ducum Annales (Col. Agr. 1731), I. p. 78. Zoo ook een herman van lieven dale, t.j. 1390, in de Brab. Yeesten, B. VI. vs. 9707. Doch ik twijfel, of deze beiden wel tot het hier bedoelde geslacht behoorden.
Christoffel van leefdael was lid van het Verbond der Edelen. Hij had een broeder, rogier geheeten. Zie te water, Hist. van het Verbond enz. der Ned. Edelen, II. bl. 492-494 en de ald. aang.
Ook in ons Noordelijk vaderland heeft zich een tak van dit geslacht nedergezet. Zoo vermeldt w. van gouthoeven als Stichtsche Edelen, op het laatst der 15^de eeuw, ‘lodewijck van leefdael, vader van heere jan van leefdael, heere van Ticlen, Eethen, Meeuwen;’ en in het midden der 16^de eeuw, ‘Philips van leefdael, heere van Waelwijc, Eethen ende Meeuwen, met jan van leefdael, Drost van Montfoort, sijnen broeder, ende rogier philips voorseyde sone.’ Zie bl. 557 en 622. Ook wordt Levendale als adelijk geslacht te Goes genoemd, op bl. 7 der Beschrijving van den Zeelandschen Adel, achter smallegange, Cronijk van Zeeland.
Opmerkelijk is de ‘Uitspraak van Philips IV, Koning van Spanje, nopens het geslacht van Leefdael, den 3 Sept. 1652,’ door den Baron van wassenaer aan te water medegedeeld, en door dezen, met een gedeelte der genealogie, geplaatst in de Bijlagen achter zijn aang. werk, IV. bl. 182-203. Dit stuk is formeel in strijd met hetgeen wij van elders met zekerheid weten, zoowel met betrekking tot de oudere tijden, als tot den inhoud van den straks aang. open brief van kabel II van 1679. Er heeft waarschijnlijk eene opzettelijke fraus bij plaats gehad, die trouwens bij geslachtlijsten en adelbrieven destijds niet tot de zeldzaamheden behoorde. Men kent het Spaansche spreekwoord: ‘Micnte como un genealogista.’

[p. LXXII]

Het beroemdste lid van dit geslacht was ongetwijfeld onze rogier, ‘chevalier fort célèbre en valeur et prudence’⁽¹⁾, wiens bloeitijd zamenvalt met de eerste helft der regering van den hertog jan III. Hij was de zoon van lodewijk van leefdale, van wien men nog in 1284 gewag gemaakt vindt⁽²⁾. Wanneer hij zijnen vader in de baronie is opgevolgd, is mij niet gebleken: ik vind van hem geene vroegere melding dan in 1310, doch na dit jaar treft men zijn naam gedurig in authentieke stukken aan. Gewoonlijk voert hij daarbij den titel van ‘Heer van Oirschot en Percke,’ en telkens zien wij hem de aanzienlijkste waardigheden bekleeden. In 1317 en 1318 was hij Drossaart van Brabant⁽³⁾, in 1325 en 1326

(1) Butkens, Trophées du Duché de Brabant, Tom. II. p. 216.

(2) Butkens t.a. pl. p. 216 en 220.

(3) Butkens a.w. Suppl. Tom. I. p. 163; gramaye in Bruxcella, p. 28 a.; Brab. Yecsten, Vol. I. Cod. Dipl. p. 758.

[p. LXXIII]

Kanselier⁽¹⁾, van 1323 tot zijnen dood Burggraaf van Brussel⁽²⁾. Buitendien zijn er nog andere blijken, dat hij het vertrouwen van den Hertog in hooge mate genoot. Zoo werd hij d. 13 Jan. 1311 door jan II aangewezen als de persoon, die met otto van cuyk bepalen zou, hoeveel de Hertog aan den Graaf van Gulik zou moeten betalen voor de bewaring van het kasteel van Wassenberg⁽³⁾. Zoo vinden wij hem in 1325 door jan III belast met de taak, om Koning jan van Bohemen, die zich toen te Brussel bevond, uit naam van den Hertog de onwettigheid zijner aanspraken onder het oog te brengen⁽⁴⁾. Elders komt hij in belangrijke oorkonden als getuige voor, nl.:

In 1310, bij eene verklaring van den Hertog aangaande de in Brabant plaats hebbende gewoonte ten aanzien der keuze van voogden en hunne borgstelling⁽⁵⁾.

In 1311, bij de toewijzing eener gift van 50 pond jaarlijks, door den Hertog aan zijnen bastaardbroeder hannekin (janneken) van mechelen⁽⁶⁾.

In 1320, bij de overdragt der heerlijkheid van Aysau aan den Hertog⁽⁷⁾.

(1) Haraeus, Annal. Tom. I. p. 307; butkens a.w. Tom. II. p. 339; miraeus, Opera dipl. et hist. Tom. II. p. 1014 a.

(2) Gramaye in Bruxella, p. 28 a.; Brab. Yeesten, Vol. I. Cod. Dipl. p. 786.

(3) Nijhoff, Gedenkw, uit de Gesch. van Gelderland, I. N^o. 120.

(4) Brab. Yeesten, B.V. vs. 1425-1453. Zie ook haraeus en butkens ter laatst aang. pll.

(5) Nijhoff t.a. pl. N^o. 118.

(6) Butkens a.w. Tom. I. p. 334 en Preuves, p. 133. De datum van den giftbrief luidt: ‘le Vendredi devant la conversion Saint Pol, l'an de grace 1310,’ d.i. 22 Jan. 1311.

(7) Butkens, I. Preuves, p. 155.

[p. LXXIV]

In 1323, bij de opdragt der stad Grave aan den Hertog, door heer otto van cuyk⁽¹⁾.

In 1326, bij den verkoop der heerlijkheid van Breda aan den Hertog⁽²⁾.

In 1329 verkocht hij, gezamenlijk met den Hertog, aan de ingezetenen van Tilburg en Goirle, de gemeente van Tilburg. Desgelijks verkochten beiden, ‘als te samen Heeren van Hildvarenbeek,’ die gemeente aan de ingezetenen aldaar: doch hierbij wordt het jaartal niet genoemd⁽³⁾.

Eindelijk, en dit vooral verdient opmerking, vinden wij hem tot vijfmaal toe als getuige bij het verleenen, bevestigen of uitbreiden van privilegiën en keuren aan onderscheiden steden, als: 's Hertogenbosch, 13 Sept. 1318; Antwerpen, 17 Oct. 1326; Brussel, 18 Oct. 1326; Leuven, 25 Nov. 1326; en weder 's Hertogenbosch, 11 Jan. 1330⁽⁴⁾. Wij leeren hem daaruit kennen als een man van liberale beginselen, die de regten en belangen der burgerij ijverig ter harte nam.

Hij was gehuwd met agnes van Cleef, dochter van dirk loef, Graaf van Hulkenrade, den broeder van dirk VII, Graaf van Cleef. Uit dit huwelijk ontsproten twee zonen, jan en lodewijk, en vier dochters, elisabeth, margareta, catharina en agnes. Van zijne

(1) Miraeus, l.l. I. p. 217 b., butkens, I. Preuves, p. 157, ook bij papebrochius, Annales Antverpienses, edd. mertens et buschmann, I. p. 152.

(2) Butkens, I. Preuves, p. 159.

(3) Beide stukken bij butkens, II. p. 218.

(4) Brab. Yeesten, Vol. I. Cod. Dipl. p. 758, 769, 771, 775 en 786. Aan het charter van Antwerpen, ter archieven aldaar berustende, hangt nog het zegel van rogier.

[p. LXXV]

gemalin vindt men aangeteekend, dat zij een hospitaal te Oirschot stichtte, en den 17 Mei 1338 overleed⁽¹⁾.

He sterfjaar van rogier wordt verschillend opgegeven. Gramaye⁽²⁾ noemt, in eene kantteekening, het jaar 1346, en haalt daarbij het doodenregister van Oirschot aan. Doch butkens⁽³⁾ verzekert, dat hij den 29 Jan. 1333 overleden en in de St. gudula - kerk te Brussel begraven is. Wij mogen dit punt niet onbeslist laten: het zal in de volgende § te pas komen. Daargelaten de zeer betwistbare vraag, wie van beide berigtgevers over het algemeen het meeste vertrouwen verdient, zoo geloof ik dat alles er voor pleit, om de opgave van den laatste als waarheid aan te nemen. Zijn berigt is omstandiger, hij geeft ook de dagteekening van den dood en de plaats der begrafenis op, en vermeldt tevens den datum van het overlijden der edelvrouwe. Hij schijnt dus eene naauwkeurige opgave voor zich gehad te hebben. Daarenboven, om een negatief bewijs aan te voeren, in geen enkel stuk na 1333 komt de naam van rogier voor, hetgeen met regt verwondering zou baren, indien hij nog 13 jaren daarna geleefd had. Maar zijn oudsten zoon jan vinden wij in 1336⁽⁴⁾ en 1339⁽⁵⁾ als Burg-

(1) Butkens, II. p. 217 en 221.

(2) In Bruxella, p. 28 a.

(3) A.w. II. p. 217.

(4) Van den bergh, Gedenkstukken ter opheldering der Ned. Gesch. I. bl. 153.

(5) Miraeus, Opera dipl. ct hist. I. p. 323 a. - Deze jan van leefdale streed dapper en werd zwaar gewond in het gevecht tegen de Vlamingen bij Ten Helleken, t.j. 1333. Zie Brab. Yeesten, B.V. vs. 3141-3144, en vgl. divaeus, Res Brab. Lib. XVI. p. 153.

[p. LXXVI]

graaf van Brussel genoemd, en mogen wij daaruit niet opmaken, dat hij destijds reeds als erfgenaam in het bezit van 's vaders waardigheden getreden was? Waarschijnlijk heeft gramaye het sterfjaar van rogier met dat van zijn zoon jan verward, van wien hij een regel lager spreekt, en die werkelijk in 1346 overleed⁽¹⁾. Misschien is het slechts eene drukfout, die hem van butkens doet verschillen. Zet het cijfer, dat naar zijne kantteekening verwijst, één regel lager, en het sterfjaar 1346 slaat op jan van leefdale, bij wien het behoort.

Rogier van leefdale was een man van groote verdiensten en treffelijke hoedanigheden. Van zijne dapperheid, beleid en burgerzin haalden wij reeds boven getuigenissen aan. Zijne liefdadigheid kan daaruit blijken, dat hij vermeld staat als benefactor der Abdij van St. bernard bij Antwerpen⁽²⁾. Elders vindt men hem geroemd om zijne welsprekendheid⁽³⁾. Doch dit alles wordt overschaduwd door de lofspraak, die de dichter van den Lekenspieghel hem in de opdragt van een ander werk, zijne Teesteye, toewijdt: eene lofspraak, die ons van den edelen ridder en zijne ‘welgheraecte’ vrouwe een hoogen dunk geeft, al moge zij door den dankbaren gunsteling misschien wat sterk gekleurd zijn. Zij luidt aldus⁽⁴⁾:

Sonderlinghe gruetic minen here,
Dien ic met herten minne

(1) Butkens, II. p. 221.

(2) Gramaye in Antverpia, p. 39 a.

(3) ‘Vir disertissimus,’ heet hij bij divaeus, aang. door butkens, II. p. 339. Zoo ook bij haraeus, Annal. Tom. I. p. 307.

(4) Zie den brief van r.p.a. bozy in onze Verslagen en Berigten, 1845, bl. 44-46.

[p. LXXVII]

 

Om die doghet ende om die ere,

 

[Die hi int herte hevet inne:]

 

Dats minen here her Rogiere,

 

Diemen heet van Leefdale.

 

Wie dat merket sine maniere,

 

Die machene kinnen wale

 

Hoefsch, goedertieren ende midel,

 

In wandelinghen wel gheraect,

 

Ende van ghenen poente ydel,

 

Die den goeden man volmaect.

 

Desen boec willic hem senden,

 

Ende hi sal heten Jans Teesteye.

 

Mijn Teesteye sal hi hier venden.

 

God gheve dat si hem greye,

 

Ende mire vrouwen sinen wive,

 

Vander hogher comst van Cleve,

 

Wel gheraect ende scone van live,

 

Daer ic haer prijs omme gheve,

 

Hoefsch, goedertieren ende vroet,

 

Ombesmet van alre blamen.

 

Wie bi haer wesen moet,

 

Moet hem alre dorperheyt scamen.

 

God en woude oec niet vergheten,

 

Hine woude met namen sieren dese.

 

Hoe mochte men scoenre namen weten

 

Dan Rogier ende Angheneese?

 

Ic houdt daer over dat God onse here

 

Deen na den andren sciep,

 

Beyde in scoenheden ende in eren,

 

Daer in sijn si even diep.

 

Oec heeft hen God verleent

 

Kindere scone ende wel gheleert.

 

Met rechte sijn si twee vereent;

 

Want tsamen heefse God gheeert.

 

Danckens Gode, dats mijn raet,

 

Die nemen can ende gheven,

 

So mach bliven dan haer staet

 

Met eren in lanc leven.

en verder, na gezegd te hebben, dat hij wil blijven dichten zoolang God hem het leven en het vermogen daartoe verleent:

[p. LXXVIII]

 

Ende dat wil ic al gader keren

 

Inden dienst ende inder eren

 

Mijns heren Rogiers van Leefdale,

 

Dien ic gheve altemale

 

Lijf ende goet, herte ende sin,

 

Want ic en an hem niet min

 

Naest Gode den hoghen vryen

 

Ende sijnre liever moeder Marien.

 

God gheve dat hi niet en vinde hier in

 

Dat hem wanhaghe in sinen sin;

 

Want ic hebbe gheweest in vresen,

 

Alsic hem van dien ende van desen

 

Dichte ende ict hem soude senden,

 

Dat hi daer yet in mochte venden,

 

Dat buten bescede waer ghemaect;

 

Want hi es also gheraect

 

Van sinne dat ics daerom mi

 

Te overder huede, ende oec daer bi,

 

Want hi mi selcstont heeft daer af

 

Gerespt van dien dat ic hem gaf.

Bijzonder opmerkelijk is het, dat heer rogier hier wordt voorgesteld als een man van literarischen smaak, en die de voortbrengselen der poëzij met juistheid wist te beoordeelen. Blijkens de opdragt van twee voorname didactische werken, was hij een voorstander van deze nieuwe rigting in onze letterkunde. En dit strookte volkomen met zijne politieke denkwijze: want gelijk hij dáár het welzijn van den derden stand door eigen bemoeijing zocht te bevorderen, zoo verleende hij hiér aan het streven om dien stand te verlichten en te beschaven, de bescherming en den invloed van zijnen naam⁽¹⁾.

(1) Verg. jonckbloet, Inleiding op den Lancelot, I. bl. lvii. - Ik had gehoopt, nadere bijzonderheden omtrent rogier van leefdale te zullen vinden in N^o. 9937 van de hss. der Koninklijke Bibliotheek te Brussel, getiteld: Histoire du Conscil de Brabant, en beginnende: ‘Rogerius van Leefdael 1326.’ Zie het Extrait de l'Inventaire général des MSS. de l'anc. Bill. Royale des Ducs de Bourg. p. 199. Doch wijlen de Baron de reiffenberg berigtte mij, dat dit hs. niets meer omtrent rogier bevat: hij is slechts aan het hoofd geplaatst als Kanselier.

[p. LXXIX]

Was het een voorregt voor onzen dichter, zijn werk aan een rogier van leefdale te mogen opdragen: aan den anderen kant was voor een ridder van zulke verdiensten de Lekenspieghel eene niet onwaardige hulde. Ten bewijze hiervan strekke de vermaardheid, die het dichtwerk meer dan eene eeuw lang genoten heeft. Niet minder dan vier geheele handschriften zijn tot op onzen tijd bewaard gebleven, en een aantal fragmenten geven getuigenis, hoevele afschriften er vroeger bestonden. Daarenboven viel aan den Lekenspieghel in de 15^de eeuw de eer eener vertaling in het Nederrijnsche of Keulsche dialekt te beurt⁽¹⁾; terwijl eindelijk de vele plaatsen, uit ons dichtwerk ontleend, die in onderscheidene handschriften afzonderlijk voorkomen⁽²⁾, zoovele getuigen zijn, hoe algemeen het gekend en hooggeschat werd.

(1) Zie Bijlage C, in Deel III. bl. 321-339.

(2) Zie Bijlage B, in Deel III. bl. 318-320.