Het gulden cabinet van de edel vry schilderconst
(1662)–Cornelis de Bie–
AuteursrechtvrijAbraham Ianssens.
| |
[pagina 66]
| |
vermenght met groote const aengheleyt ende verdreven, vol rijckelijcke gratie, de verdiepingen der vercortselen en vouwen der drapperijen wel waer ghenomen, die sijn verstant inde Figuren soo heeft te werck ghestelt, ende de Schilder-const door sijnen snellen gheest met verscheyde vindinghen soo heeft vermeerdert ende verbetert, waernemende de ghelijckformicheyt, maet, wesen ende ghesteltenisse sijnder Beelden, dat sijn Const van Pictura voor het leven menichmael wordt aenghesien, de welcke hy met groote aendachticheyt ende goede manier naer het eygen leven heeft weten naer te boetsen, want het leven den vasten grontsteen van Pictura is, het leven geeft de uyterste natuer ende wesen inde Schildry, het leven is sonder blancketsel van flateringhen verciert, het leven wijst den wegh van perfectie en gheeft den sin van Godts Mogentheydt. Het leven (dat alleen van Godt voortcompt) leert alle dinghen. Ergo soo moet de Const van Pictura (die naer het leven uytghewerckt is ende het leven afschaduwende) onghelijck meerder cracht hebben als het gene gecopieert wordt naer den schijn van het leven. De Gifte die my uyt de handt van eenen vrindt gheschoncken wordt, is aenghenamer ende van meerder aensien als de gene die my vanden selven vrindt door eenen derden toegebrocht wordt. Den Constrijcken Druck sal aengenamer ende vry soeter om lesen sijn als de letter die uyt den druck met de pen gheschreven is, in tegendeel sal de nieuwicheyt van eenich beschrijf met de penne seldsamer gheweerdeert worden als het gene (door den druck ghecopieert sijnde) ghemeyn is. Daerom behoorde de leergirige jeught altijdt te trachten naer het leven te teeckenen (daer door een vaste handt crijgende) om naermaels uyt het leven te schilderen, soo sal de Const met een vermaeckelijck behaegen van alle Natien des volckx altijdt gesocht worden. Hoe menich fraey Meester en worter niet ghevonden, die soo bisaert ende wel sal copieren eenich origineel stuck Schildry (naer het leven ghedaen zijnde) datmen de Copije daer uyt niet en sal connen kennen. En soo wanneer hem wordt versocht te maecken eenighe ordonantie uyt sijn eygen phantasie dat noyt te voren ghesien en is, die sonder het leven niet volcomentlijck en can uytgewerckt worden, sal beschaemt staen jae geen middel vinden als hem te behelpen met het gene hem door een ander Ervaren Schilder sal worden voorgheschetst. T'is ghelijck veele vrouwen die sonder patroon geenen werckcant oft breynaert, geen steeckletters, oft figuren en connen met de naelde af-malen. Daer nochtans allen de cracht der Consten in verborghen is, dat is de inventie, hier af geeft Nieuwelant goede ghetuygenis door de gesteltenisse van alle sijn edel wercken die meest in druck sijn uyt-gegaen en seer dinstich en voordeelich by de Schilders worden gheestimeert ghelijck oock de crachtighe inventien van Abraham Ianssens, hoe wel verscheyden van Const ende wesen aen Nieuwelant, den welcken geen Ruinen, Landtschappen oft verschietende gronden en heeft uyt gebelt, maer was seer ervaren in Figuren en Historien met pinceel soo uyt te drucken dat sijn Naeckten naturelijck vlees, ende de cleederen waerachtich het leven schijnen te wesen. Waerom ick niet en cost voor-by-gaen sijnen lof door dese volgende veersen wat breeder te ontdecken. | |
[pagina 67]
| |
Hier compt een hoogh vernuft door onse Landen rennen
Als eenen Arent met sijn uytghekeurde pennen
Ghevult met sacht pinceel, die dienen tot de Const
Wanneer sy op den Doeck van Ianssens wordt begonst.
Siet sijn Anatomi in't 's Menschen naeckte leden
Naer 't leven uyt ghewerckt volgens Natur' en reden,
De rimpels in het vleesch, de ployen in't habijt
De vouwen inden doeck vol soete aerdicheyt:
Daer by den grooten geest van't menghen der Coleuren
Waer in men 't minsten geen ontsteltenis can speuren
Soo crachtich staet sijn Const en grondich uytghewerckt
Dat menich geestich oogh in Schilder-const versterckt.
Besiet het langh ghenoegh met opghetoghen sinnen
Wat diep verholen Const dat daer al schuylt van binnen.
Ghelijck de beste vrucht is midden in het veldt
Soo leydt de diepste Const oock in Picturas beldt.
Als wel aen Ianssens blijckt, een vande Cloeckste Gheesten
Die was ghelijck een vorm om herssens op te leesten:
Sijn Conste op panneel ghelijck een beke vliet
Die hy voor al de jeught de wereldt over giet.
Een jeder staet verbaest, want die des' Const besichten
Ghevoelen dat sy licht de sinnen can verlichten,
Om naer proportie en wel op sijne maet
Te volghen d'eel Pictur' ghelijck den regel gaet:
Als Ianssens werck bethoont, dat selfs ontsluyt de monden
Om door 't ghesicht alleen sijn eere te verconden
Daer niemandt eenichsints af mach verwondert staen
Want 't werck sijn selven prijst, en wijst de waerheyt aen.
Wie en sou dan inde Schilder-const geen groote neerst doen om tot soodanighen, jae hondert-mael grooteren lof te geraecken, tot eenen lof die onsterffelijck is, want jemandt die uytnemende Consten can achterlaten (die dickwils 300. jae meer jaren in fleur blijven:) daer moet de wijde Faem lanck of ghedencken ende de werelt door verbreyden, wat sulcken verstant in sijnen tijdt heeft connen | |
[pagina 68]
| |
uytwercken. Ende al ist dat jemandt van desen tijdt sijn Const ten hoochsten siet verheven, daerom en moet den Schilder der selve Const sijn selven niet verhooverdighen noch trachten naer de eer, maer wel nae een verstandich oordeel, want ist dat hy hem verloopt met sich in te planten eenige laetdunckentheyt, soo compt hy nootsaeckelijck tot de hooverdy die den lust benempt vande Const ende de bederffenis vande siele is en in plaets van tot eer, rijckdom ende hoogen naem te comen, raeckt licht tot de grootste armoede en spot vande wereldt. Daerom behoorden een verstandich Schilder te volghen de leere van Seneca die ick hier in rijm verduytse.
Hy rijck op d' aerde leeft die d'hooverdy veracht
En hy het meeste heeft die naer het minste tracht.
Die den minsten lof soecken verdienen de grootste eer, hoe veel en vintmen hedendaeghs niet die niet de sieckte van laetdunckentheyt en hooverdy besmet sijn, die hun soo veel toeschrijven dat sy het al meynen te weten (een teecken vande uyterste onwetentheyt) dat sy een jeghelijck verachten ende niet en verstaen de spreucke die ghemeyn is, Quantum est quod nescimus, dat is te segghen: hoe veel ist dat wy niet en weten. Voorwaer daer resteert al veel te weten dat wy meynen te weten ende niet en weten: dit ghebreck is meest te vinden in menschen die door een goede fortuyn wat ghemackelijck aenden cost gheraecken, by menschen die rijck sijn, en meest by menschen die van niet tot jet ghecomen sijn, want ter wijlen dat hun miltheydt door de pluymstrijckers ende vleyers dan openstaet (die om een lecker brocxken van tafel te crijghen, sulcken Dedalische kinderen verheffen) suyghen de hooveerdicheyt ende ydel glorie soo in datse hun laten voorstaen gheleert te sijn al ist dat hun herssens dickwils geen aes swaer en weghen. Leert dan ghy Weet-lievende Schilder-jeught altijdt de hooverdy verachten, de vleyers haten, ende die uyt vrindtschap u fouten aenwijst, beminnen. Want soo lanck ghy de vleyers in uwen voorspoet ghehoor geeft, soo lanck sullen sy u by-blijven ghelijck de swaluwen die den somer volghen, maer wilt ghy hun soecken in uwen tegenspoet dan sullen sy den rugh keeren, daerom ghelijckt Plutarchus hun by de luysen die de dooden verlaten om dat sy geen bloedt meer en hebben, soo en comen de vleyers oock niet by arme maer by rijcke menschen die groot van vermoghen zijn. Hoe wel datmen niet en mach segghen, dat al die jemant prijst vleyers sijn, want het prijsen bestaet oock in vrintschap doch eer den noot vereyst vrinden te ghebruycken moetse eerst leeren kennen, want de vrinden veelderley sijn daer Seneca wijt en breedt af verhaelt ende om cortheyt wille wordt achter-ghelaten Die vrinden inden noot behoeven
Die moetse als het goudt eerst proeven.
En ghelijck dese lofwaerde Edele Const de vrindinne vande eenicheyt is en volcomentlijcker inde eenicheyt veropenbaert wordt als in tegenwoordicheyt van eenich menschen gheselschap, aenghemerckt dat eenen Schilder de vruchten van sijn verstant niet wel tot rijpe uytbeldinghe can brenghen alser luttel oft veel per- | |
[pagina 69]
| |
soonen ontrent sijn, uyt redenen datter altijdt jemant is die daer over sijn vonnis sal willen gheven. Soo dient de jeught aendachtich opsicht te nemen dat sy het gheselschap moet schouwen, eensdeels om door flateringhe van een ander niet te comen tot ydel glorie die de moeder van hooverdy is, anderdeels om door berispinghe den jver ende lust niet te verliesen, want den lust ende jever hebben het meeste vermoghen om te leeren ende om wat goets in't licht te brengen, gheduerich de jonckheydt aenporrende soo lanck den geest noch onghebonden ende in volle vryheydt leeft. Ende ist dat oock jemandt in't groenste van sijn leer-jaeren sijn sinnen belast met liefde en daer door vroegh gaet verbinden aen den houwelijck soo blijft sijnen wil ghetoompt, ende de vruchten vanden houwelijck beletten terstont sijn studie, den lust haeckt meer naer de winst om de schouw te doen roocken, als naer meerder wetenschap. De vrouw bindt hem aen den block van de sorgh die de winst boven de eer stelt. En schoon den man het selve meynt te wederstaen en tracht (ghelijck in sijn jonckheyt en volle liberteyt) te studeren op de verholentheyt der natuer om 't selve met smaeck jever en lust uyt te wercken, de liefde (die van meerder cracht is) can hun dat beletten. Want Petrarcha seght seer wel in sijn eerste boeck, geintituleert de remediis vtriusque fortunae, in dese woorden: Amor est latens ignis, gratum vulnus, sapidum fenenum, dulcis amaritudo, delectabilis morbus iucundum supplicium & blanda mors, hoe ist dan moghelijck dat jemant met dese sieckten overgoten sijnde sijn selven can begheven om de volmaecktheyt van Pictura met rijp verstant inde stille eensaemheyt te ondersoecken, wel is waer dat dese sieckten altemael schuylen in een bedeckt vier der liefde sonder nochtans het lichaem te verbranden oft te hinderen. Want naer onse duytse tael is de liefde een aenghename wondt een smaeckelijck venijn, een soete bitterheyt een lieffelijcke sieckte, een ghenochelijcke straf ende een plaisante doodt. Die sijn vrijheidt vroegh wilt toomen
En de min in't hert laet comen
Set terstont sijn wetenschap
Op Picturas leeghsten trap
Want veel onghetemde sorghen
Ligghen dan in't hert verborghen
Boven al het Echte bedt
Grooten lust van Const belet.
Laetmen sijne sinnen spelen
Op het swieren der pinceelen
Tot meer loff van d'eel Pictur'
Daer ontbreckt terstont Natuer,
Die wilt wesen onbedwonghen
Niet gheport oft aengedronghen
| |
[pagina 70]
| |
Want in haer een leven sweeft
Dat in volle vrijheydt leeft.
Liefde doet den aert vergeten
Diemen eerst wist af te meten
Inde Constighe Schildry
Oft de stomme Poësy.
Daerom die Pictur' beminnen
Stelt u hert en teere sinnen
Op de min niet voor den tijt
Eer dat ghy goet meester zijt:
Onderscheyt eerst wel u plichten
Eer Cvpidos minne schichten
Dringhen in u jeughdich hert
En u aendoen groote smert.
Den hoogh vlieghenden ende gheleerden Cats seyt seer wel op dese passagie te pas comende:
Vier en liefde trecken sterck
En beletten menich werck.
DAT IS:
Si quis amore Calet, consueta negotia cessant.
Wat isser stercker als de liefde tot de Vrou, de welcke als eenen Magneetsteen de sinnen vanden Man soo tot haer treckt dat hy selden sijn werck (namentlijck de Schilder-const die studieus is, tot volle perfectie can brenghen.
Darius vraeghden eens aen veel van sijne vrinden
Wat dat het sterckste was hier op des' aert te vinden
Gheloofde die 't hem seyd' met wel beleyden praet
Dat hy hem gunnen sou een hoogh en ed'len staet.
Den eersten heel vernuft begonst daer uyt te treden
En gaf den Coninck stracx des' wel ghegronde reden:
Dat niemandt stercker was als eenich Potentaet
Waer onder 't heele landt alleen ten dienste staet.
| |
[pagina 71]
| |
Den tweeden heeft aldus Darium aen ghesproken
En door sijn reden daer het eerst relaes ghebroken
En sprack' op s'wereldts boom geen stercker dinck te zijn
Als den ghemenghden dranck van eenen soeten wijn,
Den wijn heeft menich Vorst ghevelt en overwonnen
Is Holofernes eyndt door wijn niet af-ghesponnen?
Den derden seyd' noch wijn, noch Vorst tot dit en dient
Maer ick segh dat een Vrou het sterckste overwint.
Een Vrou het sterckste is die can Monarchen temmen
Schoon dat hun sinnen wel in straffe gramschap swemmen.
Siet hoe de groote cracht van Esters lief ghemoet
Assuerum heeft ghetemt een sijnen torn' versoet.
Wert Sampson niet ghevelt, van Dalila bestreden?
Als sy hem met de scheir het hayr heeft af-ghesneden:
Siet David quam tot val om eender Vrouwen schoont
Door Barsebea, die hem heeft van rust ontcroont.
Een Man die wordt beheerst van eens Vrouwen aenschouwen
Die can qualijck 't verstant in sijn balance houwen.
Dit was het redens eynd', het slot en rechte grondt
Waer door dat jeder een de Vrou het sterckste vondt.
Het is een cloecken Man die hem van sond' can mijden
Noch cloecker die de oogh van Vrouwen can bestrijden,
Die dan verwonnen wordt van een oprechte min
Mint met de suyver deught soo ist een goet begin.
Maer ist dat jemants geest in't groenste vanden tijdt ghedreven wordt tot eenighe edele Wercken als tot de vry hanteringhe der Schilder-const, die moet sijn verstant van alle minne-lusten, en sonderlingh oock van andere handt-wercken af-trecken en nievers naer trachten te schieten als naer het wit daer de glorie van sijn eere in verborghen leydt, Want wilt hy meer als een beminnen
Soo wordt hy licht verstroyt van sinnen.
Pluribus intentus minor est ad singula sensus.
| |
[pagina 72]
| |
De Edele Pictura is vyandin van het gheselschap, van de sinnelijcke liefde tot de Vrouwen ende den eenighen schroom vanden overdaet, maer in tegendeel de voester vande eenicheyt welvaert der Consten ende vrindinne vanden arbeydt. En ter wijlen datter niet sonder arbeydt en can vercreghen worden dat eenige volmaecktheyt voortbrenght (ghelijck het latijns spreeckwoort seyt: Par est fortuna Ga naar margenoot+ labori: vigilando, agendo, bene consulendo prospere omnia cedunt. Soo ist datmen geenen arbeydt en mach ontsien om de uyterste verholentheyt der Schilder-const te vatten.
Ga naar margenoot+ Qui studet optatam cursu contigere metam
Multa tulit, fecitque puer: sudauit & alsit.
Abstinuit venere, & vino qui pythia cantat
Tibicen, didicit prius, extimauitque magistrum.
Adolescens Bachum & Venerem fugiens, recta ad honoris & quietis metam tendit, dum vigilat, currit, & caeli ac fotunae jniurias inuicto fert animo. DAT IS Die tot de volmaecktheyt vande eer ende glorie soeckt te comen, die moet van jonghs af door hitte ende kou geenen arbeydt ontsien van sijn hersens te breken ende abstineren van wellust ende overdaet, labor enim est bonae gloriae pater, want den arbeydt is den vader van een goede glorie. Daerom seyt Ovidius seer wel.
Dum vires annique sinunt, tolerate labores
Nam veniet tacito curua senecta pede.
Verdraeght den arbeyt als het de crachten ende jaeren toelaten, want den crommen ouderdom allenskens aencompt. Oock niemant en is tot ontsterffelijcke Eer ghecomen door luyerdy en sonder den arbeyt lief te hebben.
Ga naar margenoot+ Nemo vnquam ignauia est factus immortalis.
Daerom segh ick noch eens behoort de leergirighe jeught d'occasie van groot gheselschap ende wellust te schouwen. Want d'occasie maeckt over al den dief.
Ghelegentheyt maeckt roof, en die d'occasi mint
Seer licht een open deur van veele sonden vint.
Laet jemandt in't bloyen van sijn leer-jaeren sijn sinnen verleyden door occasie vanden minnen-lust, soo verdwijnt sijn wetenschap ghelijck den roock, ende blijft een slaeve des wereldts. Soo dat somwijl de occasie van eenich quaet de bederffenis der weet-lievende jeught is.
Malitia tantum occasionis indiget.
Le trou appelle le larron.
| |
[pagina 73]
| |
Een open gat roept self den dief
En wijst den wegh naer sijn gherief.
Daer op spreeckt den voorseyden Cats oock seer wel: Een open deur oft open cuyl
Daer in steckt licht een hont sijn muyl.
Ist dat jemandt sich te vroegh laet vervallen op de minne-lust, de occasie brenght hem soo ver dat sijn lusten, tot de Const verkeeren in minne-spel en wordt door de cracht der Vrouwen aenlocksel overmant, die de eenighe oorsaeck is dat het verstant alsdan verdooft wordt van sware sorgh ende achterdenken: Ga naar margenoot+ die in de lust ontsteken is, die is als een brandende vier ende en hout niet op tot dat hy verbrandt. Al die dan trachten wilt naer d' hoochste eer der Const
Hebt lief den arrebeyt en vlucht Cvpidos jonst
Schouwt de ghelegentheydt van eenich ander werck
Als ghy op d'eel Pictur hebt d' uyterste oogh ghemerckt.
Hier mede wil ick eens openen ende aenwijsen den costelijcken Toets-steen der uyterste Consten die ons den waerachtighen Phoenix van Nederlandt (te weten Anthoni van Dyck) heeft achterghelaten, die te sien is in sijn Edele Schilder-Const tot verwonderinghe van alle menschen.  |