De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

Regelnummers proza verbergen

[p. 137]

40
Nicolaus van Winghe, Die joetsche oorloghe

De joodse historicus Flavius Josephus, die leefde van 37 tot ca. 95 na Christus, schreef in het Grieks een tekst over de joodse oorlogen (vanaf de opstand van de Makkabeeën tot de val van Jeruzalem in 70 na Christus) en een over de joodse geschiedenis. De Latijnse vertaling van het eerstgenoemde werk, De bello Judaico, werd in 1552 door Van Winghe in het Nederlands vertaald. Deze vertaling werd door de Antwerpse drukker Symon Cock in hetzelfde jaar gepubliceerd. De titel luidt: Flavij Josephi. Des vermaerden joetschen hystorie scrivers seven boecken van die joetsche oorloghe ende destructie van Jerusalem. Uuten Griecxschen in Latijn ende voorts uuten Latine nu eerst in Duytschen ghestelt, met een onderwijs van een prologhe, thoonende die nutticheyt deser hystorien. Desselfs Josephi leven, by den selven ghescreven ende nu corts eerst uuten Griecxschen int claer ghecomen. Een jaar later verscheen bij Cock de Nederlandse vertaling van Josephus' tweede werk, onder de titel Flavij Josephi. Des vermaerden joetschen hystorie scrivers twintich boecken vanden ouden gheschiedenissen der joden, nemende zijn beghinsele van dat eerste schepsel der werelt ende also ghecontinueert tot dat twalefste jaer van Nero den keyser van Rome. Van Winghe heeft deze vertaling niet meer zelf kunnen voltooien.
Aan zijn vertaling van De bello Judaico heeft Van Winghe een omvangrijke proloog vooraf laten gaan, gericht tot de bestuurders van Antwerpen. Hij zet zijn opvattingen over geschiedschrijving uiteen en keert zich daarbij onder meer tegen populaire werken als Karel ende Elegast. Deze proloog wordt hier bekort uitgegeven naar het exemplaar dat in de Amsterdamse Universiteitsbibliotheek bewaard wordt onder signatuur 977 A 12 (fol. +ij,R- +v,R). Vgl. Van Herreweghen 1949 (in het bijzonder p. 364-376).

1Discrete, wise ende voorsienighe heeren, aenghesien dat die menschen onder veel-2derhande lusten vander natueren ingheplant ooc een sonderlinghe begheerte ende 3 lust hebben om alderhande onbekende oft vreemde dinghen te weten ende van alles 4 kennisse te hebben, so gheschiet dat veel lieden gheen dinck liever en doen dan hys-5torien, croniken ende oude voorleden gheschiedenissen lesen oft hooren van voor-6leden tiden, verre landen oft vreemde volcken, oft van bisonder merckelike perso-⁶7nen, midts dat si daer door kennisse crighen van veelderhande saken ende vreemde 8 gheschiedenissen, die som seer ghenoechlijck ende som oock profitelijck zijn om

6 merckelike: opmerkelijke.

[p. 138]

9 lesen. Dwelck aenmerckende sommighe dichters, scrivers ende prenters, haer ey-10ghen bate meer dan tghemeyn profijt soeckende, aenghesien dat sulcke boecken 11 seer ghesocht ende wel vercocht pleghen te werden, hebben in voortiden vele ver-12scheyden ydele ende loghenachtighe hystorien ghedicht, ghescreven oft oock ghe-13prent, die sulcke uut haren eyghen hoofden versiert hadden ende voor die hant con-¹³14stelijck ghedicht, sonder eenich fundament der waerheyt. Oft hadden si eenich be-^14-1515scheede van eenighe warachtighe gheschiedenisse, daer deden si noch drymael meer 16 loghenen toe om sulcke hystorie langher oft ghenoechliker te maken. Waer af die 17 werelt over al vol is gheworden van ydele versierde hystorien, sonder naem oft ti-18tel der autheuren oft bescrivers, som oock valsche titels hebbende van eenighe be-19kende ende vermaerde scrivers, om daer door den lesers wijs te maken dat warach-20tighe hystorien waren, die dicmaels nerghens toe en dienen dan den tijt (die boven 21 maten costelijck is) onnuttelijck over te brenghen ende somtijts oock veel onnutte 22 ghedachten ende quade lusten daer uut te crighen, als zijn die Hystorien vanden 23 vier Heymskinderen, van Amadijs ende Gaulen, Coninc Karel ende Elegast ende 24 dyer ghelijcke meer ander in Walsche ende Duytsche. Onder die welcke oock is 25 een cleyn hystorie boecxken, overlanghe ghedruct ende uutghegheven, van die de-26structie van Jerusalem by Vespasianum ghedaen, sonder naem oft titel des autheurs. 27 Ende hoe wel daer meer loghenen dan bladeren in staen, nochtans wordet van veel 28 slechten menschen voor warachtich ghelesen. Ende binnen corten tiden is van-29der selver destructien een meerder boeck uutghecomen, eerst uuten Hebreeusschen 30 overgheset by eenen David Kyber int Latijn ende voorts uuten Latine in Duytsche^3030-31 31 ghedruct onder den titel des vermaerden joetschen hystoriescrivers Flavii Josephi, 32 dwelck ooc so vol loghenen is bevonden dat deerste oversettere uuten Hebreeus-33schen int Latijn selve belijdt dat hi veel dinghen die hy int Hebreeusch vant, ach-34terghelaten heeft int Latijn, want het openbaer ende ongheloovelike loghenen wa-35ren, meynende dat die van sommighe valsche joden daer in ghesteken waren.³⁵

36Hierom want dese destructie van Jerusalem een seer merckelike gheschiede-37nisse is ende alle kerstenen menschen oorbaerlijck om lesen tot een verstercken des 38 kersten gheloofs, want daer in bethoont wort Gods vervaerlike ende rechtveerdighe 39 wrake die Hy ghedaen heeft over dat joetsche volck, die Christum, onser alder Sa-40lichmaker, wreedelijck ende onrechtelijck ghedoot hadden, ende bisonder over die 41 hooftstadt Jerusalem, daer Hy ghedoot was. Hier vintmen ooc hoe Christus pro-42phecien vervult zijn die Hy int evangelie te voren seyde van deser stadt jammer-43like verderffenisse, aenghemerct oock dat hier af het meeste ende beste bescheet

13 voor die hant: in het wilde weg.

14-15 bescheede: feitelijke informatie.

30 David Kyber: de bedoelde druk is in 1550 te Straatsburg verschenen. Vgl. Van Herreweghen 1949, p. 371.

30-31 in Duytsche ghedruct: in zijn bericht tot de lezer vermeldt Symon Cock dat deze oudere Nederlandse vertaling door Jan Knyf vervaardigd is.

35 ghesteken: gestopt.

[p. 139]

44 ghescreven heeft die voorghenoemde joetsche priester ende hystorie scriver Fla-45vius Josephus, die selve oock het beste bescheedt daer af wel wiste, midts dat hy in 46 dyen tiden een vanden principaelsten joetschen capiteynen was ghestelt om den Ro-47meynen te wederstaen. Waer af hy seven schoon hystorie boecken bescreven heeft 48 in Griecxscher talen, die welcke over duysent jaren uuten Griecxschen oock int La-49tijn overghesedt zijn by eenen priester, Ruffinus ghenaemt, ende namaels in veel-⁴⁹50derhande talen (als Italiaensch, Spaensch, Walsch ende Hoochduytsch) overghe-51set zijn ende by verscheyden druckers uutghegheven. So hevet sommighe goeden 52 mannen - minen goeden vrienden - goet ghedocht my te versoecken ende te bidden 53 dat ick na het oversetten der gheheelder bybelen in onse Nederlantsche-duytsche^53-54 54 tale, dese voorseyde seven hystorie boecken oock soude willen in die selve onse 55 tale over setten. Bisonder want dese destructie van Jerusalem, met die verderffe-⁵⁵56nisse des tempels ende verstroyinghe des joetschen volcx, is gheweest het laetste 57 eynde der ouder wet door Moysen ghegheven, want die joden doen haer wet niet^57-59 58 meer houden en conden als haren tempel gantsch verdorven was, ende een vast se-59ker verstercsel der nieuwer evangelisscher wet door Christum ghebracht.

60Om welcke ende meer ander saken heb ick dit swaer werck aenghenomen ende 61 metter hulpen Gods na mijn vermoghen volbracht. Dwelck ick oock te liever aen-62veerdt ende ghedaen hebbe om dat deser hystorien scriver, al yst een jode gheweest 63 ende ghebleven, nochtans altijt oock in die heylighe kercke voor warachtich oft 64 ymmer seer gheloovelijck ghehouden ende ghelesen is gheweest. Bisonder want 65 hy hier sulcke dinghen bescrijft die hy meest deel selve ghesien ende som oock 66 selve ghedaen hadde ten tide als die gheschieden, want hy in sinen tiden was niet 67 alleen een groot gheacht man ghecomen van der joden coninclike ende priesterlike 68 stamme, maer oock seer gheleert int Hebreeussch ende Griecsch ende daer boven 69 oock een seer vroom capiteyn ende gouverneur ende president van tgheheel lant 70 van Galileen. Oock heeft hy dese hystorie bescreven ende int openbaer ghebracht 71 ter stont na dat dese dinghen gheschiet waren, die wile datter noch vele leefden die 72 dese oorloghe ghesien ende mede ghevoert hadden, die welcke hem hadden mo-73ghen wederlegghen ende bescamen, hadde hy yet merckelijck teghen die waerheyt 74 ghescreven. Daer toe heeft hy dese hystorie eerst laten examineren ende corrigeren 75 by den joetschen coninck Agrippa, die doen noch regneerde in een deel van Judeen 76 ende der Romeynen hulper hadde gheweest int voeren van deser oorloghen. Waer 77 af zijn werck seer ghepresen werde vander waerheyt ende in sommighe saken oock 78 verbetert by meerderen bescheede dat hem die coninck daer af gaf. Ten laetsten

49 Ruffinus: Latijns-christelijk auteur en vertaler van vele Griekse teksten die leefde van ca. 345-410.

53-54 der ... tale: Van Winghe verwijst hier naar zijn bijbelvertaling (vgl. hierboven, tekst 38).

55 Bisonder want: met name omdat.

57-59 want ... ghebracht: Van Winghe betoogt hier dat de diaspora van de joden na de vernietiging van de tempel bevorderlijk geweest is voor de ontwikkeling van het christelijk geloof.

[p. 140]

79 heeft hy dese selve hystorie den Roomschen keysers Vespasiano ende sinen sone 80 Tito, die Jerusalem bestreden ende verdorven hadden, ghepresenteert. Die welcke 81 hebben die alsulck bevonden dat si die deden uut scriven ende legghen op die ghe-82meyn librarie van Rome. Ende den scriver ende autheur van deser hystorien daer 83 toe oock groote eere bewisende, want Vespasianus gaf hem zijn eyghen huys te be-84woonen binnen Rome, daer hy selve in woonde eer hy keyser was. Stellende daer 85 toe ooc een eerlijc staende beelt te Rome int openbaer ter eeren ende eewigher ghe-86denckenissen des hystoriescrivers (daer die ghedenckenissen van ander vermaerde 87 oft vrome mannen stonden), so wel om zijn vromicheyt int voeren vander voorsey-88der oorloghen als om zijn naersticheyt, warachticheyt ende conste int bescriven der⁸⁸ 89 selver oorloghen.

90Welcke historie van sinen tiden af over XV C jaren altijt ghehandelt is gheweest 91 van alle gheleerde mannen der heyligher kercken (als Origenes, Chrysostomus, Au-^9191-9292gustinus, Jeronymus ende meer ander ondersoeckers der waerheyt ende minnaers⁹² 93 der rechtvaerdicheyt), die te som steden int verclaren der evangelien haer lesers 94 senden tot dese Josephus hystorie, daer men claerlijc vint volbrocht veel dinghen 95 die int evangelie te voren gheseyt zijn. Niet dat Josephus in alles sonder dolen die 96 waerheyt gheseyt heeft, want dats een sonderlinghe gave Gods, alleen verleent den⁹⁶ 97 heylighen propheten, apostelen ende evangelisten, die door Gods gheest die hey-98lighe scriftueren ende het seker Gods woort ons sekerlijck bescreven ende gheghe-⁹⁸99ven hebben; die vanden selven gheest also gheleert zijn gheweest om dat si in gheen 100 sake ghedoolt en hebben vander waerheyt, wetens oft onwetens, int groot oft int 101 cleyn. Maer ander scrivers ende bisonder hystoriescrivers dolen al ghemeynlijck in 102 sommighe saken daer si die nauste waerheyt niet en hebben af connen vernemen. 103 Oock pleghen sulcke somtijts uut gonste oft afgonste die feyten van sommighe per-104sonen, daer si liefde oft hate toe draghen, te verheffen, verbreyden, oft oock te ver-^104-105105nipen ende verswighen na haer affectie om die vrientscap van sommighe personen 106 te crighen ende danck oft loon te behalen, alst wel te duchten is dat desen hysto-107rie scriver somtijts ooc gheschiet mocht wesen, midts dat hy een jode was buyten 108 die gracie Gods int joetschap levende na dat het licht des evangelijs langhe hadde 109 gheblict door der apostelen woorden ende wercken. Maer hy is voor een warach-¹⁰⁹110tich hystorie scriver ghehouden gheweest, midts datmen bevonden heeft dat hy int 111 principaelste van dese gheschiedenisse zijn beste kennisse ghescreven heeft ende 112 in desen uut gonste oft afgonste niet merckelijck teghen die waerheyt gheseyt en

88 naersticheyt: volharding.

91 Origenes: Griekse kerkvader (ca. 185-254).
Chrysostomus: Johannes Chrysostomus (tweede helft van de vierde eeuw), patriarch van Constantinopel en beroemd prediker.

91-92 Augustinus: Aurelius Augustinus (354-430), de belangrijkste Latijnse kerkvader.

92 Jeronymus: Hiëronymus, kerkvader (ca. 350-420), vooral bekend geworden door zijn Latijnse vertaling van de bijbel (de Vulgaat).

96 verleent: verleend aan.

98 seker: ware.

104-105 vernipen: verdraaien.

109 gheblict: geschenen.

[p. 141]

113 heeft. Dwelcmen daer aen oock wel bevroeden mach, want al was hy een joetsch 114 priester vander Phariseen secte (welcker archeyt ende valscheyt teghen onsen heere¹¹⁴ 115 Jesum int evangelie ghenoech blijct), so bevint men nochtans dat dese Josephus si-116nen voorvaderen daer in niet ghelijck en is gheweest.

...

117Oock vintmen hier in veel hertelike vermaninghen int prisen der duechden ende 118 misprisen van onduechden (als ongherechticheyt, onbevreestheyt, onwijsheyt, twee-119drachticheyt, gheltghiericheyt ende eerghiericheyt), waer door - als hy openlijck 120 thoont te veel steden - Jerusalem tot haer verderffenisse ghecomen was. Ende hoe 121 wel dese Josephus - als een jode - die principael sake niet en wiste van die destructie 122 van Jerusalem, te weten die onrechtvaerdighe doodinghe ons salichmakers Christi, 123 daer God wrake over dede, nochtans seyt hy te veel steden openlijck dat die stadt 124 met haren overcosteliken tempel vanden Romeynen verdorven werde door Gods 125 rechtveerdich ghehenghen om die ontsprekelike groote sonden ende onrechtvaer-¹²⁵126dighe bloetstortinghen die daer ghedaen waren.

127Om dese ende meer ander saken is dese Josephus dicmael gheorboort gheweest¹²⁷ 128 vanden leeraers der heyligher kercken tot verclaren van sommighe plaetsen der hey-129ligher scriftueren ende verstercken des kersten gheloofs (bisonder ooc int dispute-130ren teghen der joden ongheloovicheyt, als Origenes doet in zijn boecken teghen 131 eenen ongheloovighen vyant Christi, Celsus ghenaemt). Waerom dat sinte Jerony-¹³¹132mus niet sonder redene desen ooc stelt onder die vermaerde scrivers ende gheleerde 133 der heyligher kercken in een boec dat hy daer af ghemaect heeft, niet om dat Jo-134sephus een kersten leeraer oft scriver was, maer want hy veel dinghen ghescreven 135 heeft seer wel dienende tot verstercsel ende onderwijs der kerstenen.

136Ooc yst wel te dencken dattet God door sonderlinghen raet ende reden aldus 137 gheordineert heeft dat die vervaerlike wrake van Christus doot ende die destructie 138 van Jerusalem ende verderffenisse des joetschen tempels ende volcx na Christus 139 prophecie gheschiet, bescreven soude werden niet van eenighen kersten mensch, 140 maer van eenen jode die in Christum niet en gheloofde - hoe wel hy groot ghe-141voelen daer af hadde - om dat die joden in nacomende tiden dit te beter mochten 142 ghelooven ende daer door ghetrocken werden om in Christum te ghelooven, die al-143dus voorseyt hadde als hy dese verderffenisse van Jerusalem ende vanden tempel te 144 voren gheseyt ende beweent hadde also die na gheschiet is ende van desen Josepho 145 bescreven. Want hadde dit eenich kersten scriver bescreven, so hadden die naco-146mende joden moghen vermoeden oft meynen dat sulck dese dinghen meestdeel uut 147 gonsten versiert hadde tot voordeel des kersten gheloofs, oft door ongonste tot der

114 Phariseen secte: een politieke oppositiepartij in de joodse staat, die een strenge handhaving van de wet en tradities voorstond.

125 ghehenghen: goedvinden.

127 gheorboort: aangewend.

131 Celsus: Griekse neoplatonicus (tweede eeuw na Chr.); bestrijder van de joods-christelijke religie.

[p. 142]

148 joden achterdeel. Maer nu werden si desen aengaende verwonnen van desen haren 149 priester ende wetgheleerde Josepho, dat si moeten ghelooven oft ymmer beliden 150 dat Christus Jesus warachtich was ende Gods gheest hadde in Zijn woorden ende 151 crachtich was in Zijn wercken.

...

152Ooc is dese hystorie ghenoechlijck om lesen midts dat hier menigherhande vreemde 153 ende merckelike dinghen vertelt werden die ghenoechlijc om lesen zijn, als van die 154 natuere vreemde condicien ende gheleghentheyt des joetschen lants ende der bylig-155ghender steden ende landen. Item van der Romeynen crijchshandel ende oorlooch-156sche instrumenten die si doen ter tijt ghebruycten.

157Daer toe is dese selve hystorie seer bevallijck ende constelijck bescreven ghe-158weest in conste van spreken ende beleyden van redenen na die conste der Griecx-159scher spraken, want al was Josephus een gheboren Hebreeusch man ende van joncx 160 gheleert in der joden wet ende tale, die seer rou ende onghelijck is der Griecxscher¹⁶⁰ 161 oft Latijnscher talen, nochtans was hy so wel gheleert in die conste der Griecxscher 162 talen dat hem sinte Jeronymus op een plaetse ghelijct by Titum Livium, die dalder¹⁶² 163 constichste ende fraeyste hystorie scriver der Romeynen gheweest is, noemende 164 Josephum den Griecxschen Livium. Hem oock seer verwonderende dat sulck een 165 Hebreeusch man, van joncx in die Hebreeussche scriftueren ghewent ende gheoef-166fent, die Griecxsche tale hadde so volcomelijck moghen leeren ende so veel Griecx-167sche boecken lesen als oft hy een gheboren Grieck hadde gheweest ende van joncx 168 anders niet gheleert en hadde. Welcke conste van spreken die oversetters int Latine, 169 veel te min wy uut den Latine in Duytsche, niet wel en hebben moghen volghen om¹⁶⁹ 170 der talen onghelijcheyt in manieren van spreken.

...

171Om dan onse Nederduytsche landen die door Gods gracie ende groote naersticheyt 172 ende wijsheyt der keyserliker majesteyt tot noch toe in redelike goede eendrachti-173cheyt, recht gheloove ende warachtighen godsdienst ghehouden is gheweest in de-174sen meer te stercken ende die vreese Gods onder tvolck te vorderen, hevet som-175mighen goeden ende gheleerden mannen goet ghedocht dat dese oude hystorie Jo-176sephi der verderffenissen van Jerusalem ende des gantsschen joetschen lande in 177 onse Nederlantsche-duytsche tale overghestelt soude worden, op dat die Christe-178nen uut desen deerliken spieghel van Gods wrake over die joetsche nacie Gods ver-179vaerlike rechtvaerdicheyt aenmercken souden, denckende: yst dat over die onghe-180loovighe ende wreede joden die Christum ende zijn discipulen ghedoot hebben so 181 swaren wrake ghedaen is, dat ons gheen saechter maer swaerder oordeel staet te

160 rou: ongevormd.

162 Titum Livium: Titus Livius (59 v. Chr.-17 na Chr.) was een Romeinse historicus (vgl. ook tekst 37).

169 veel te min: en in nog veel mindere mate.

[p. 143]

182 verwachten, die Christus gheloove aenghenomen hebben, by also wy door onghe-183loovicheyt oft onghetrouwicheyt van quaden wercken Christum metten joden ver-184loochenen, wederom cruycen ende versmaden, als Paulus seyt totten Hebreen. Dus¹⁸⁴ 185 heb ick dit swaer werck van dese hystorie over te setten uut versoeck deser goeder 186 mannen ende der voorseyder redenen aenghenomen ende metter hulpen Gods na 187 mijn beste ten eynde ghebrocht.

188Welcken minen arbeyt ick niet sonder goede redene ende raet uwer voorsie-189nigher ende goeder heeren namen heb toeghescreven, als tot uwer eeren ghedaen 190 ende in drucke ghebracht, hopende dat desen minen dienst in so goeden wercke 191 ter goeder meyninghen ghedaen u lieden sonderlinghe ghenaem sal wesen. Bison-¹⁹¹192der aenghemerct dat ghi lieden altijt sonderlinghe naerstich ende voorsienich zijt 193 gheweest ende al noch zijt om met ripen rade, met verscheyden goede middelen 194 u goede, groote ende machtighe stadt ende ghemeynte metten verscheyden buy-¹⁹⁴195tenlantsche coopluyden enden nacien versaemt, also altijt in goede policie te hou-¹⁹⁵196den dat die comenschap by u lieden also mocht ghehandelt ende ghevordert wesen, 197 datter nochtans door die vreemde buyten luyden onder tdecsel van comenscap te¹⁹⁷ 198 hanteren gheen schadelike secten, ketteryen oft valsche godsdiensten van buyten 199 en souden inghebrocht werden, waer door u goede ingheseten borghers mochten 200 eenichsins verarghert werden ende God also verthoornen dat hy eenighe scadelike²⁰⁰ 201 muyteryen oft werringhen mocht laten comen tusschen de borghers onder malcan-²⁰¹202deren, oft tusschen die borghers ende buytenlanders, oft teghen u wettighe heeren 203 ofte overste (beide gheestelike ende weerlike) tot dese heerliker stadt ganssche ver-²⁰³204derffenisse.

...

205Oock bevroeddy wel dat uwer stadt voorspoet ende welvaert beter ende meer ghe-206voordert ende bewaert wert door dese duechden ende goede puncten dan door over-207vloedighe rijcdommen, menichte van volcke, costelijcheyt van tymmeragyen oft 208 stercheyt van poorten, vesten oft torren, al waren die oock van yser ghemaect oft 209 van metael ghegoten. Want dese dinghen souden al meer letten dan helpen wan-210neer God, van u lieden grooteliken verthoornt wesende, Zijn hant ende hoede van 211 u stadt wilde trecken, alst wel ghebleken heeft aen die heerlicste stadt van Jerusalem 212 met haren over grooten costeliken tempel, die vol rijcdommen was, ende met dry-213dobbel mueren bevrijdt ende met seer veel stercke torren, casteelen, poorten ende 214 berghen also besedt ende besloten ende daer toe so vol volcx dat die scheen onwin-²¹⁴215lijck te sine. Die welcke beleghert werde vanden Romeynen ontrent Paesschen, ten

184 als Paulus seyt totten Hebreen: in de marge wordt verwezen naar Hebr.6.

191 ghenaem: aangenaam.

194 u ... ghemeynte: Antwerpen (vgl. de inleiding).

195 nacien: staten.

197 tdecsel: het voorwendsel.

200 verarghert: benadeeld.

201 werringhen: opstanden.

203 weerlike: wereldlijke.

214 berghen: burchten.

[p. 144]

216 selven tide als si Christum ghedoot hadden, doen (na die joetsche wet) alle tvolck 217 van Judeen te Jerusalem binnen moest comen om Gode daer offerande te doen, 218 waerom si niet winlijck en scheen te wesen. Maer midts dat si van God om haer²¹⁸ 219 groote sonden verlaten waren, so vielt haer al teghen dat haer scheen mede te we-220sen. Want om die overgroote rijcdommen die te Jerusalem waren, stonden daer veel 221 muytmakers, roovers ende moorders op, die uut gheltghiericheyt ende eerghieri-222cheyt grooten twist van binnen maecten, vanghende, beroovende ende doodende 223 die edelste, rijcste ende treffelijcste mannen vander stadt, haer oplegghende dat si²²³ 224 heymelike verraderye op handen hadden om die stadt den Romeynen over te leve-225ren. Die welcke van hongher oock benaut zijnde, hanteerden seer onghenadelijck 226 ende onmenschelijck het ghemeyn volck dat eenighe victalie binnen haren huyse 227 hadde, also datter een vrouwe uut ghebreke van nootdruft haer eyghen kint ghedoot, 228 ghebraden ende een deel daer af gheten heeft. Welcken hongher haer principalijck 229 quam uut die overgroote menichte des volcx die daer binnen besloten was, die alle 230 der stadt victalie seer corts al verteyrt hadden, alst plach te wesen in sulcke beleyde 231 steden die meer volcx binnen hebben dan haer victalie langhe voeden mach. Ten²³¹ 232 derden heeft haer die machtighe stercte vander stadt een oorsake haerder verderf-233fenissen gheweest. Want die oproerighe muyters van binnen, diet ghemeyn volck 234 verheert hadden, waren so moedich ende hadden so grooten betrouwen op deser²³⁴ 235 stadt stercte dat si die den Romeynen met gheen condicien en wilden op gheven, 236 noch oock laten opgheven, hoe wel si dicmael van Tito den keyser daer toe versocht 237 werden, die groot medeliden creech met die allendighe ghemeynte van Jerusalem, 238 die haer begheerden op te gheven om haer lijf te salveren maer waren van binnen²³⁸ 239 meer bedwonghen dan van buyten.

...

240Dus om die vreese Gods in uwer goeder stadt ondersaten ende alle ons lants lieden 241 die gheen Latijn en verstaen te vermeerderen, heb ick dese hystorie verduytscht, 242 niet sonder grooten arbeyt, te veel steden meer den sin dan die woorden volghende, 243 hoe wel ick den rechten sin dicmael uuten Latine niet wel en heb connen begri-244pen, maer dyen moeten soecken uuten Griecxschen exemplaren, onlancx te Basel^244-245 245 ghedruct, door hulpe van sommighe mijn goede vrienden inder Griecxscher talen 246 wel gheleert. Oock heb ick voor dese hystorien ghestelt het leven Josephi, dwelck 247 hy van zijns selfs gheschiedenissen ende avontueren ghescreven heeft, also hy be-248loeft int laetste capittel des laetsten boecx der ouder gheschiedenissen, het welck 249 nu corts eerst int Griecx ende Latijn uut ghecomen is. Dus bidde ick uwer goe-²⁴⁹

218 winlijck: veroverbaar.

223 treffelijcste: voortreffelijkste.
haer oplegghende: hen ervan beschuldigend.

231 victalie: voedsel.

234 verheert: onderworpen.

238 salveren: redden.

244-245 onlancx te Basel ghedruct: bedoeld is de druk die in 1544 te Bazel bij H. Froben verscheen. Vgl. Van Herreweghen 1949, p. 368.

249 corts ... is: bedoeld is de druk die in 1548 te Bazel van de pers kwam. Vgl. Van Herreweghen 1949, p. 368-369.

[p. 145]

250dertierenheyt dat ghi desen minen goetwillighen dienste int goede wilt nemen, den 251 welcken ick oock anderssins uwer voorsienicheyt heb willen toescriven, tot een tey-252ken van dancbaerheyt voor vele uwer goeder weldaden desen armen clooster daer 253 ick nu woonachtich ben ghedaen, tsindert dat by onghevalle eens heel verbrant was.²⁵³ 254 Ende by also ick bevinden mach dat desen minen dienst u lieden ghenaem is, so wil 255 ick metter tijt ende Gods hulpe corts alle die andere hystorien ende scriften des sel-256ven Josephi oock verduytschen. Hier mede blijft Gode bevolen. Ghescreven uuten 257 clooster van Syon onder Ekeren, anno MCCCCC ende LII, den achthiensten dach 258 der maent Meye.

253 by onghevalle eens heel verbrant was: waarschijnlijk werd het klooster in 1541 geplunderd. Vgl. Van Herreweghen 1949, p. 165, noot 31.