De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

Regelnummers proza verbergen

[p. 65]

16
Geert Grote: Getijden van Maria

In de jaren 1383-1384 zorgde Geert Grote (1340-1384), de grondlegger van de Moderne Devotie, voor een getijdenboek in het Nederlands, waarmee hij wilde voorzien in de almaar groeiende behoefte aan gebedsteksten in de volkstaal. In zijn proloog op de getijden van Maria licht hij zijn vertaalbeginselen toe. Hij heeft zo letterlijk mogelijk vertaald, maar daarbij wel nauwlettend de betekenis in het oog gehouden. De woorden staan in dienst van de betekenis en niet andersom. Vgl. Van Wijk 1940 (met uitgave op p. 37), Van Dijk 1993 en Wackers 1996 (m.n. p. 22-25).

1Dese ghetijde onser Vrouwen sijn in Duytsche ghesat van woerden te woerden, als^11-3 2 hi naest konde die si oversatte beholden heelheit ende verstandelheit ende waerheit² 3 des sinnes. Want die woerde sijn ende dienen om die sinne ende die sinne niet om 4 die woerde. Daer om heeft hi in sulken steden daer die slechte Duytsche woerde⁴ 5 niet proper en stonden na den sinne of den sin verdonckerden, daer heeft hi ghesat⁵ 6 die naeste Duytsche woerde die den rechten ende den opensten sin gheven. Waer⁶ 7 om bidt hi dat hem gheen eenvoldich mensche daer an en stote, want also ist noet⁷ 8 ende alsoe doen die heilighe lerers in oversettene. Neemt exempel int beghin: nae^88-9 9 slechtheit der Duytscher woerde uuten Latine solde men segghen ‘In die eere der 10 alre salichster joncfrouwen Marien jubiliere wi den Here’, want men dat verstaen^1010-11 11 mochte dat men den Here jubilieren solde om ende tot eren onser Vrouwen, dat en^11-12 12 waer niet recht. Mer die sin is: in der eerlicheit die Marien toe behoert ende die wi^12-13 13 van haer spreken dat wy daer of jubilieren den Here. Ende oec want die ghemeynt¹³

1 ghesat ... woerden: woord voor woord vertaald.

1-3 als ... sinnes: zo letterlijk als de vertaler dat kon met behoud van volledigheid, begrijpelijkheid en waarheid van de betekenis.

2 hi: Grote verhult zijn werkzaamheid als vertaler door het gebruik van de derde persoon.

4 slechte: eenvoudige.

5 proper ... sinne: niet pasten bij de betekenis.

6 opensten: duidelijkste.

7 eenvoldich: oprecht.
also ist noet: het is nodig.

8 in oversettene: in hun vertalingen.
Neemt ... beghin: bij wijze van voorbeeld een passage uit het begin (nl. van de getijden).

8-9 nae ... segghen: een simpele Nederlandse vertaling uit het Latijn zou luiden.

10 jubiliere: verheerlijken.

10-11 want ... mochte: zodat men zou kunnen begrijpen.

11-12 dat ... recht: hetgeen niet juist zou zijn.

12-13 in ... Here: in de eer die bij Marie past en wij aan haar toekennen, verheerlijken wij de Heer.

13 die ghemeynt: een gewoon mens.

[p. 66]

14 nyet en weet wat jubilieren is, soe heeft hi daer voer ghesat volhertelike bliscap,¹⁴ 15 want jubilieren anders niet en is dan volhertelike bliscap die men niet ghewoerden¹⁵ 16 en kan.

14 volhertelike: innige.

15 ghewoerden: onder woorden brengen.