De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

Regelnummers proza verbergen

[p. 45]

10
Luikse diatessaron

In de tweede helft van de dertiende eeuw kwam een Vlaamse of Brabantse levensbeschrijfving van Jezus tot stand op basis van de vier, met elkaar in verband gebrachte en tot een geheel samengevoegde evangeliën. Deze evangeliënharmonie is bewaard gebleven in één handschrift van omstreeks 1300, dat zich thans in de Luikse Universiteitsbibliotheek bevindt. Het Luikse diatessaron opent met een proloog waarin de auteur verklaart dat hij vertaalt op verzoek van een vriend. Vervolgens wijst hij op de moeilijkheden die zich bij het vertalen kunnen voordoen. Vgl. De Bruin 1970 (met editie van de proloog op p. 2-4) en Coun 1993.

1Ic grute alle deghene die dit lesen selen ende hoeren lesen in onsen Here Jhesum 2 Kerste ende bidde hen dat si bidden vor mi. Ens tijds so bat mi een mijn lieve vrient² 3 dat ic dewangelie trokke uten Latine in Didscher talen ende ic uten texte van den³ 4 vire ewangelisten makde ene schone historie van den wesene ende van den levene 5 ons Heren Jhesu Christi, dat hi leidde op ertrike van din tide dat hi van der heileger 6 magt, onser vrowen sente Marien, wart ontfaen ende gheboren, tote an din tide dat 7 hi sendde sinen Heilegen Gheest sinen jongeren in hen te blivene ende met hen te⁷ 8 sine. Dese bede ontfingic gerne om die lievede mijns vrinds, diese dede met groten 9 ernste, ende om den hope din ic ontfinc van baten dergherre die dit lesen ende horen⁹ 10 souden, ende om den hope van den beden di si vor mi tonsen Here souden don.¹⁰

11Mar dat makic aldenghenen cont die dit bestaen te lesene, dat hir toe groete pine^1111-12 12 behoert, want de vire ewangelisten en schinen nit concorderende in allen staden.¹² 13 Ende dat deen scrijft, en scrijft onderwilen dander nit. Onderwilen conkorderense 14 alle vire: Johannes, Matheus, Lucas ende Marcus. Onder wilen concorderen dese 15 drie: Matheus, Marcus ende Lucas. Onderwillen dese drie: Matheus, Lucas ende 16 Johannes. Onderwillen dese drie: Matheus, Marcus ende Johannes. Onderwillen 17 dese twee: Matheus, Marcus. Onderwillen dese twee: Matheus, Lucas. Onder-

2 Ens tijds: op een keer.

3 trokke: zou vertalen.

7 sinen jongeren: naar zijn discipelen.

9 van baten: om van dienst te zijn.

10 beden: gebeden.

11 bestaen: beginnen.

11-12 dat ... behoert: dat het met grote moeite tot stand gekomen is.

12 concorderende: overeen te stemmen.
staden: plaatsen.

[p. 46]

18willen dese twee: Matheus, Johannes. Onderwillen dese: Lucas, Marcus. Onder-19willen dese: Lucas, Johannes. Onderwillen so scrijft oc een allene dis dandre drie 20 nin scriven. Ende hir omme seggic dat en podersam werc es tuschen dese discor-²⁰21dancien die dewangelisten schinen hebbende onder hen, ut allen den ewangelien te 22 rapene ende te ghederne ende oc tegader te vugene enen proces ende ene histori-^2222-2323leke vertrekkinge van den gebenediden wesene Jhesu Christi. Want hir omme salic 24 dikke vore moten setten dat bat na schene volghende, ende na dat bat schene vore²⁴ 25 staende. Ende en dadic des nit, so mostic onderwillen achter laten dat nit goet en 26 ware gelaten ende dat dit werc sere onssiennen soude.²⁶

27Om ene andre sake es dit werc oc swar dat ic ondersta, want in vele staden es²⁷ 28 de text van der ewangelien also donker dat men den sin van den warden nin can²⁸ 29 begripen noch wale verstanen sonder glose ende expositien. Dar omme arbeitten^2929-30 30 willen de heilegen Augustinus, Jheronimus, Gregorius, Beda ende vele andre goe-³⁰31der liede om dewangelie cler te makene ende makdender af grote bueke ende grote 32 ghescreften, die vele meerre sijn dan de text van der ewangelien alte male. Ende³² 33 hir omme, alsic te din steden come, so salic ochte met glosen ochte met expositien 34 die donkerheit vercleren, so ic best ende cortelecst mach. Want kirdic de blote wart^34-35 35 also in Didsche alse si in den texte gescreven sijn, so bleve dit werc alte donker in 36 vele steden ende oc souden de wart die ic screve in somen steden schinen jegen re-^36-3737dene ende jegen onse gheloeve, alse in die stat daer onse Here segt: ‘Si oculus tuus^37-38 38 scandalizat te, etc.’

39Nu biddic u allen die dit lesen ende horren selt, dat gi dese wart ghanslec ver-³⁹40staet ende sonder begrijp onfaet ende leest ende hoert met reverentien, alsoe ghelijc⁴⁰ 41 alse ten warden van der heileger ewangelien behoerlec es. Ende ochtic in enegher 42 stat mesgripe in te vele te seggene ochte te lettel, ochte in anders te seggene dan 43 ic soude ochte dan der edelheit van der materien wel betamede, dat biddic dat ghi 44 mi vergheft, want ic wale lije dat ic alsosten werc te volbrengene noch wijs noch⁴⁴ 45 goet gnoch en ben. Mar Die alle goede werke volbrengt, Hi mote dit oc also vol-⁴⁵

20 podersam: moeilijk.

22 proces: doorlopend verhaal.

22-23 historileke vertrekkinge: historisch verslag.

24 dikke ... volghende: vaak voorop moeten plaatsen dat wat beter had kunnen volgen.

26 onssiennen: ontsieren, benadelen.

27 ondersta: onderneem.

28 sin: betekenis.

29 glose ende expositien: glossen en uitleg.

29-30 arbeitten willen: hebben zich lang geleden ingespannen.

30 Augustinus ... Beda: achtereenvolgens de kerkvader Augustinus (354-430), de bijbelvertaler Hiëronymus (ca. 350-420), de kerkvader Gregorius de Grote (ca. 540-604), paus vanaf 590, en de door middeleeuwers hoog gewaardeerde, Angelsaksische geleerde Beda (672/3-735).

32 meerre: omvangrijker.

34-35 kirdic ... Didsche: vertaalde ik de woorden zonder meer in het Nederlands.

36-37 jegen redene: onlogisch.

37-38 Si ... etc.: ‘indien uw oog u ergert, etc.’ Vgl. Mattheus 5:29 en 18:9, Marcus 10:47.

39 ghanslec: volledig.

40 sonder begrijp: zonder kritiek.
reverentien: eerbied.

44 wale lije: erken ruiterlijk.

45 Die ... volbrengt: nl. Christus.

[p. 47]

46brengen te Sinen love, dat ter oc aldeghene af gebetert moten sijn diet met ghoeder⁴⁶ 47 willechheit ende met ghoeder ernstechheiden selen lesen ende ontfaen. Amen.

46 dat ... diet: zodat het hen kan verheffen die het.