De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

[p. 35]

5
Jacob van Maerlant: Der naturen bloeme

Omstreeks 1270 vertaalde Jacob van Maerlant in opdracht van de Zeeuwse edelman Nicolaas van Cats de natuurwetenschappelijke encyclopedie De natura rerum van Thomas van Cantimpré. In 13 boeken worden achtereenvolgens de mens en de mythologische wezens, de viervoeters, de vogels, de zeemonsters, de vissen, de slangen, de insecten, de bomen, de specerijen, de geneeskruiden, de bronnen, de stenen en de metalen beschreven (Van Oostrom 1996).
In de onderstaande passage uit de proloog (Gysseling 1981, vs. 101-116) verwijst Maerlant naar het bestaan van een (overigens tot dusver niet teruggevonden) Middelnederlands bestiarium van de Aardenburgse priester Willem Utenhove. Maerlant vindt zijn Der naturen bloeme verre te verkiezen boven Utenhoves tekst, omdat hij zich baseerde op de betrouwbare autoriteit van Albertus Magnus (‘broeder Albrechte van Colne’ (vs. 13-14); Maerlant verkeerde in de veronderstelling dat Albertus Magnus de auteur van zijn bron was, een misvatting die ook in een aantal handschriften van De natura rerum te vinden is). Utenhove daarentegen gebruikte voor zijn bestiarium een Franse bron. Maerlant (en veel van zijn collega's) vonden Franse teksten per definitie veel onbetrouwbaarder dan Latijnse bronnen.

Ic ebbe belovet ende wilt ghelden¹
Ghewilleghelike ende sonder scelden
Te dichtene een bestiaris.
Nochtan wetic wel dat waer is
Dat dar Willem Utenhove,
Een priester van goeden love
Van Erdenborch, enen hevet ghemaket.
Mar hi waser in ontraket⁸
Want hine huten Walsche dichte.
Dies wart hi ontledet lichte¹⁰
Ende hevet dat ware begheven.¹¹

1 ghelden: (die belofte) nakomen.

8 ontraket: verdoold.

10 ontledet: op een dwaalspoor gezet.

11 dat ware begheven: de waarheid verlaten, verloochend.

[p. 36]

 

Maer daric dit hute ebbe bescreven,

 

Ebbic van broeder Albrechte

 

Van Colne, diemen wel met rechte

15

Hetet bloeme van der clergien.¹⁵

 

Up hem dar ics conlike lien.¹⁶

15 clergien: wetenschap.

16 Up ... lien: op hem durf ik mij met vol vertrouwen te beroepen.