De crumen diet volc niet eten en mochte. Nederlandse beschouwingen over vertalen tot 1550

Vertaalhistorie. Deel 6

[p. 37]

6
Jacob van Maerlant: Sinte Franciscus leven

Jacob van Maerlant vertaalde de Legenda Major van Bonaventura rond 1275, zo'n tien jaar na de voltooiing van het origineel (vgl. de proloog, uitgegeven in Maximilianus 1954, vs. 87-92, hieronder vs. 1-6). Zijn vertaling kwam tot stand op verzoek van de Utrechtse minderbroeders, met wie hij een uitstekende relatie onderhield. Maerlant was zich duidelijk bewust van het feit dat hij schreef voor een publiek dat een ander dialect sprak en las dan hijzelf. Daarvoor verontschuldigt hij zich bij voorbaat, temeer daar de versvorm hem dwingt gebruik te maken van woorden uit verschillende dialecten en talen (proloog vs. 125-133, hier vs. 7-16). Om deze klus toch naar volle bevrediging te klaren, roept hij de heilige Franciscus (wiens leven onderwerp van de tekst is) aan om inspiratie (vs. 17-18).

Also als broeder Bomaventure¹
Int Latijn heeft gedicht ter cure,²
So ic best mach ende naest
Salic hem volgen metter haest,^3-4
Die sine miracle ende sijn leven⁵
In XVI sticken hevet uut gegeven.⁶
...
Ende om datic Vlaminc bem,
Met goeder herte biddic hem
Die dit Dietsche sullen lesen,
Dat si mijns genadich wesen
Ende lesen sire in somich woort¹²
Dat in haer lant es ongehoort.¹³
Men moet om de rime souken¹⁴
Misselike tonghe in bouken:¹⁵

1 Bomaventure: de heilige Bonaventura (1217/18-1274), Generaal van de Franciscanen en auteur van o.a. de Legenda Major, de bron van Maerlants tekst.

2 cure: zielzorg (of: uitvoerig?).

3-4 So ... haest: ik zal hem zo goed en zo nauwkeurig mogelijk volgen, vertalen.

5 sine miracle ende sijn leven: de wonderen en het leven van Sint-Franciscus.

6 XVI sticken: de Legenda Major is in 16 hoofdstukken opgedeeld. Sinte Franciscus leven volgt die indeling op de voet.

12 Ende ... woort: indien zij er bepaalde woorden in vinden.

13 ongehoort: onbekend.

14 Men: een dichter.

15 Misselike tonghe: verschillende tongvallen.

[p. 38]

 

Duuts, Dietsch, Brabants, Vlaemsch, Zeeus,

 

Walsen, Latijn, Griex ende Hebreeus.

 

Om vray thoudene rijm ende zin¹⁸

 

Help mi Fransois; dits tbeghin.¹⁹

18 vray: waarachtig.

19 Fransois: Franciscus.