Zacht Lawijd. Jaargang 8

[p. 70]

A. Roland Holst [Letterkundig Museum]

[p. 71]

Document
Sjoerd van Faassen
Een aanvulling op de briefwisseling van A. Roland Holst met Richard en Henriette Roland Holst

In de veiling van Bubb Kuyper te Haarlem van 25-28 november 2008 heeft het Letterkundig Museum een aantal documenten aangekocht, waaronder onbekende brieven van R.N. (Richard) Roland Holst (1868-1938) aan zijn neef Adriaan Roland Holst (1888-1976) en van deze aan zijn tante Henriette Roland Holst-van der Schalk (1869-1952).

Deze brieven, en een groot aantal andere documenten in die veiling, waren ingebracht door de erven van de textielhandelaar Ernst Lampe (1919-2000), een huisvriend van A. Roland Holsts broer Eep en diens echtgenote Annie Roland Holst-de Meester.

In 1990 verscheen als nr. 153 in de reeks Privé-Domein van Uitgeverij De Arbeiderspers te Amsterdam de door Erik Menkveld en Margaretha H.

[p. 72]

Schenkeveld bezorgde briefwisseling tussen A. Roland Holst en Richard en Henriette Roland Holst. De kunstenaar Richard Roland Holst was een jongere broer van de vader van A. Roland Holst; hij trouwde in 1893 met Henriette van der Schalk.

De destijds gepubliceerde briefwisseling beslaat de periode december 1908 tot mei 1952 en telt, afgezien van 2 bijlagen, in totaal 280 brieven. Daaraan kunnen nu dus twee brieven - respectievelijk uit 1911 en 1939 - worden toegevoegd.

I.

De brief van Richard Roland Holst aan A. (Jany) Roland Holst is ongedateerd; in onbekende hand is later met potlood de datum 18.vi.1911 op de brief geschreven. In zijn brief van 19 juni 1911 [22-R] refereert Holst aan de nu weergevonden brief. 18 juni viel echter op een zondag, terwijl er ‘Zaterdag’ boven de brief staat; de brief moet dus van 17 juni dateren. Hij is geschreven op briefpapier van het (nog steeds bestaande) ‘Grand Hotel et Pension Bella-Tola’ in het plaatsje Saint-Luc in het Zwitserse kanton Valais (Wallis).

[21a-R]

Zaterdag, 's Middags [17-6-1911]

B.J.

Gisteren kwamen wij hier aan, en terwijl Tante rust, schrijf ik je met een primitieve schrijfrommel [?] een woordje. Wij waren een dag stil in Montreux, 't was er zoet en fijn, en wij zaten stilletjes van de zon te smullen aan het meer. Gisteren tot Sierre gespoord en toen 21/2 uur gereden naar boven tot Fang, daar wachtte ons een muildier die de bagage te dragen kreeg, en klommen wij nog 11/2 km tot hier. De avond was mooi, en 't pad steeg door geurige weien die nog vol voorjaarsbloemen stonden, en rondom staan alle groote witte kerels die zoo gemakkelijk te beklimmen schijnen van onder af gezien, maar je oogen klimmen zoo gemakkelijk!

In Cherneux boven Montreux bezocht ik de Haverman's, zij is daar met een ziek dochtertje van 15, dat was treurig zoo dat de herinnering mij niet verlaat, 't kind heeft ingewand tuberculose en zal zeker sterven, zij lag daar met een dosch ravenzwart haar op haar kussen, buiten op 't balcon, zóó fijntjes en mager, en lag maar van hoog boven 't meer over 't meer te turen, en je wilde maar al weten wat er in dat kinderhart omging, dat in haar gezichtje de expressie had die al niet meer van deze wereld was, zoo overgeven en zacht “kijk nu wordt 't meer paarsch, weet jij hoe dat komt oom Holst, 't is altijd blauw” maar je hoefde er niet op te antwoorden, want zij was al weer met haar gedachte weg en ergens anders.

Wij zijn de eerste gasten in 't hotel, ik denk dus dat de pen waarmede ik tracht te schrijven overwinterd heeft hier, een gezellig eenvoudig hotel, midden in een klein afhangend dorp, je denkt als je 't ziet dat als 't kerkje valt, de heele zaak 't dal in gaat. Een alleraardigst meisje bedient, zij vroeg

[p. 73]

met zoo'n frisch snoetje in zulk lief roekoeloerend fransch ‘Monsieur désire de quoi écrire de quói écrire[’], dat ik even twijfelde of ik nu juist dàt wel desireerde!

De postdirecteur was van morgen met zijn bijen bezig, en kwam met zijn bijenmasker voor mij helpen. De menschen die hier wonen gaan in 't voor en najaar naar een dorpje beneden in 't dal, waar zij alleen wonen, en worden dan begeleid door den pastoor, den schoolmeester en den politieagent en is de wijnverzorging afgeloopen dan klimmen ze weer allen naar hier, hier waar 't 1700 m hoog is.

Van morgen wandelden wij naar 't hoogste dorp in Europa, 't ligt hier 2 uur loopen boven, 't was er heerlijk, en wij lagen er lang in de zon die toch van een geheel andere qualiteit is dan bij ons in Holland, ver ver onder ons liggen ook nog dorpjes en 's nachts hoor je van uit de diepte een bergbeek.

't Is wel precies zooals wij 't wenschen, en tante is opgetogen en geniet met een stralend gezicht, en zij wandelt flink!

Ik blijf hier tot den volgenden Zaterdag, schrijf je nog eens voor dien tijd hier heen, hoe je 't hebt.

Hartelijk gegroet door je oompie

R

Het antwoord van A. Roland Holst waarom aan het eind van de brief wordt gevraagd, is of niet bewaard gebleven, of niet geschreven; de eerstvolgende brief van hem dateert van 18 juli ([25-A]).

Met de portretschilder H.J. Haverman (1857-1928) waren Richard en Henriette Roland Holst goed bevriend; Haverman verkeerde in kringen rond de Tachtigers. Nadere gegevens over zijn echtgenote en dochtertje zijn niet achterhaald.

II.

De tweede brief die hier wordt gepubliceerd, is van de hand van A. Roland Holst en is gericht aan zijn tante. In de editie van de correspondentie tussen de drie Holsten is er een gat tussen 24 september 1938 ([270-R]) en 5 juni 1942 ([271-H]). Richard Roland Holst was op 31 december 1938 overleden. Zijn neef was bij zijn overlijden aanwezig geweest. De nu gepubliceerde brief dateert van een maand na Richards dood en is de enige brief die uit die tussenliggende periode lijkt te zijn overgeleverd.

[270a-A]

Zaterdag

Lieve Tante

Zou 't u schikken, als ik a.s. Woensdag tegen 5 uur kwam en bleef eten? Vandaag voor een week heb ik in den Haag oom's laatste werk gezien. Willem Gouwe, bij wien ik toen gelogeerd heb, had het in orde gemaakt, dat wij toegelaten zouden worden. Hij had 't, kort na de voltooiing, nog met oom

[p. 74]

Henriette en Richard Roland Holst [Letterkundig Museum]

gezien. In zekeren zin ben ik ermee voldaan, dat ik het nu pas zag voor de eerste maal, want des te sterker en dieper kon ik dit werk ondergaan als zijn afscheid van dit leven - een groot en stil afscheid, en zeer overeenstemmend met zijn strengste verlangen zooals ik dat, door zooveel jaren heen, hem in zijn werk heb zien leiden. Het was mij, ervoor staande, of die vier hooge gedaanten achter waren gebleven, na hem tot op de grens begeleid te hebben, om zijn aftocht te dekken. Eigenlijk is het mij dáár voor het eerst tot een werkelijkheid geworden, dat hij er niet meer is, en op een plan, waar het mij mogelijk was, er vrede mee te hebben.

Toen ik weer in Bergen terug was, sloeg ik in een vrij lang gedicht, dat ik bijna 25 jaar geleden schreef, een gedeelte op, dat door hem - of door de beteekenis, die hij toen voor mijn leven had - geïnspireerd werd; hij was toen jonger dan ik nu ben, en het versterkte in mij nog het besef, van een levensweg door vreugde en ernst gebaand. - Ik weet, dat u, om hem, uw leven zekere beperkingen hebt opgelegd - het was een offer, waarvan de zin wél ten volle verwezenlijkt werd. Ik hoop, dat u 't mij ten goede zult houden, dat ik deze gedachte tenminste één maal aan uzelf heb willen meedelen. En nu is ook Yeats gestorven. Hij is, al kende ik hem nooit, ook al zoovele jaren in mijn leven voortdurend een groote tegenwoordigheid geweest. En ook hij bleef tot het eind toenemen in kracht, in geestelijke vibratie. Hoe benijd ik dat! en, dikwijls helaas, met hoe weinig hoop. U hoeft mij niet te antwoorden - ik zal Maandagavond wel even opbellen en de zuster kan mij dan wel zeggen, of mijn komst u Woensdag schikt. Hartelijke groeten, ook aan haar, en veel liefs van uw

[p. 75]

Jany

Bergen n.h.

Febr. 4.'39

De Ierse dichter William Butler Yeats (1865-1939), door wiens werk A. Roland Holst diepgaand beïnvloed was, stierf op 28 januari in Zuid-Frankrijk, waarheen hij kort tevoren wegens een broze gezondheid was vertrokken. Ook Henriette Roland Holst tobde al geruime tijd met haar gezondheid en deed om die reden een beroep op elkaar opvolgende verpleegkundige hulpen. Op 19 januari had zij echter net aan haar vriend Johan Huizinga geschreven: ‘De zuster geef ik de volgende week vakantie; Katrien [Bruyns] komt zoolang hier voor de vertrouwdheid en voor kleine persoonlijke diensten. Je ziet daaraan dat het mij goed gaat; anders zou de zuster niet gaan’.

Het laatste door Richard Roland Holst voltooide werk was de marmeren wandbekleding in een absisvormige ruimte boven het podium in de grote zaal van het gebouw van de Hoge Raad in Den Haag, dat vanaf 1935 door de architect G.C. Bremer ingrijpend verbouwd was. Tot ongeveer halverwege bestond de wand uit platen donkergroen geaderd marmer; daarboven bevindt zich de eigenlijke decoratie, in grijswit en donkergroen marmer, bestaande uit vier figuren, symmetrisch geplaatst aan weerzijden van weegschaal en zwaard der gerechtigheid. Deze figuren stellen de ‘grote wetgevers der mensheid’ voor, van links naar rechts Napoleon, Mozes, Solon van Athene en Justinianus. Voor een kleuraccent zorgden aan weerzijden van de deur stukken rood graniet waarin een geblinddoekte gerechtigheid en een eedafleggende hand waren afgebeeld, en vier diagonaal zwart-wit gestreepte rechthoeken. Hier en daar waren de figuren met bladgoud versierd. Holst had over zijn ontwerp regelmatig contact gehad met de graficus en publicist W.F. Gouwe (1877-1956), die tot en met 1939 directeur van de Nederlandsche Vereeniging van Ambachts- en Nijverheidskunstenaars en het Instituut voor Sier- en Nijverheidskunst was.

A. Roland Holst had het begin 1911 geschreven grote gedicht ‘Aan de eenzaamheid’ aan zijn oom opgedragen; het gedicht werd gebundeld in Verzen, zijn in datzelfde jaar gepubliceerde debuutbundel.

Bronnen

Elsbeth Etty, Liefde is heel het leven niet. Henriette Roland Holst 1869-1952. Balans, Amsterdam 1996.

J. Huizinga, Briefwisseling iii, 1934-1945 (ed. Léon Hanssen e.a.). Veen/Tjeenk Willink, Utrecht-Antwerpen 1991.

A. Roland Holst, Briefwisseling met R.N. Roland Holst en H. Roland Holst-van der Schalk. Uitgegeven met inleiding en aantekeningen door Erik Menkveld en Margaretha H. Schenkeveld. De Arbeiderspers, Amsterdam 1990.

Lieske Tibbe, R.N. Roland Holst - Arbeid en schoonheid vereend. Opvattingen over Gemeenschapskunst. Architectura & Natura, Amsterdam 1994.

Jan van der Vegt, A. Roland Holst. Biografie. De Prom, Baarn 2000.