Yang. Jaargang 27

[p. 7]

Elektronische nervositeit

[p. 8]

1. Over het werkelijk abstract denken.
© A.M. Van Kerckhoven

[p. 9]

Een formele verklaring van oud en van nieuw
M. Februari

Proloog

Toen uit de machine na vele jaren van evolutie uiteindelijk de mens voortkwam, was de geschiedenis een feit.

Hoofdstuk Eén

Stel van Januarius Zick waren er twee.

Eén Zick hier, één Zick in de anti-monde. Eén die er vooruit keek en ééntje achterom. Eén die om de mens lachte, één die om de mens huilde. Januarius en Januarius. Zick en Zick.

Stel wij zagen zijn schilderij ‘Newtons dienst aan de optica’ via de twee verplichte projectoren van de kunsthistorische lezing. Eén lichtbeeld voor de traditie, één lichtbeeld voor de inbreuk. Eén voor wat er werkelijk was en één voor de verbeelding. Eén en één. Twee.

In dat geval moeten we de feiten nog eens nagaan. Voor de zekerheid. Het begon allemaal met de machine.	In dat geval moeten we van niets iets maken. Dat heet ook: scheppen. Het zal allemaal beginnen met de mens.
*	*
Als ik hier terugblik op de machine, is dat om te benadrukken hoe zeer de mens superieur is aan zijn oorsprong. De geschiedwetenschap, en er is geen andere, heeft slechts tot doel de feiten met terugwerkende kracht hun plaats te wijzen. Wij distantiëren ons van wat wij achter ons lieten: uit de machine zijn wij god geworden. Neem nu het sponzig mechanistisch organisme uit de oertijd: na dit toestel, kraakbeenachtig, schelpetend, was de autonome intelligentie van dinosauriërs en buideldieren een verademing. Met het in onbruik raken van reuze-reptielen en de ontwikkeling van carnivore systemen kwam echter pas de mogelijkheid op tot beschrijving van organismen op het zelfregulerend semantisch niveau van eten en	Als ik hier op dit punt een mens opvoer, denkt u dat hij niet bestaat. Het schrift is een leugenachtig sujet. Maar ik voer Ram Stern op en hij bestaat. Hij is de kleinzoon van de buurvrouw van mevrouw Rokodniz, die me zelf heeft verteld hoe Ram Stern een Zweeds fotomodel ontmoette, haar zijn land liet zien en uit armoede met haar sliep op de betonnen vloer van een in aanbouw zijnd hotel, brieven aan haar schreef in Zweden en wachtend op antwoord treurde, treurde... Omdat ik dit allemaal gehoord heb over Ram Stern, weet ik dat hij zoveel als een hart heeft en voldoende verstand en daarom ook denk dat hij voor ons experiment wel geschikt zal zijn. We geven hem te denken.

[p. 10]

gegeten worden. Daarna was het een kleine stap naar de eerste letter en de aap. Er brak een modern tijdvak aan van geavanceerde systemen waarbij, bezag men ze als fysisch stelsel, soms de slurf opviel, dan de oren, soms de manen, soms de vreselijk lange hals. Vanwege de weelderige toepassing van ivoor en leer en bont (het was een tijd waarin alles scheen te kunnen), pleegde de produktie van deze machines niettemin een gevoelige aanslag op de in de natuur aanwezige grondstoffen en na de bevindingen van de Club van Rome werd dan ook al ras de voorkeur gegeven aan de mens. Weliswaar was deze een trouvaille van oudere datum, maar het bleek pas nu mogelijk geworden alle meer verachtelijke functies van de voorvaderen te isoleren en onder te brengen in programma's -zodat naast deze losgekoppelde kunstmatige intelligente systemen de mens gezuiverd achterbleef als god. Dit zijn de feiten.	‘Iedere gedachte is de gezamenlijke vrucht van drie denkmethoden’, bedenkt Ram Stern. ‘De onomatopeïsche, de ongevocaliseerde en de boventonige.’ ‘Maar ze zijn van verschillende orde,’ werpen zijn vrienden hem tegen. ‘Wat weten jullie van orde,’ zegt hij, en dan zijn ze weer een tijdje stil. ‘Via de onomatopeïsche methode richt de gedachte zich naar de werkelijkheid; via de ongevocaliseerde methode wordt zij deel van het bestaan; via de boventonige methode zet zij de werkelijkheid naar haar hand. Wanneer wij ooit de verborgen combinatie van de drie leren kennen en beschrijven, kunnen wij uit het niets gedachten maken zoveel als wij willen.’ ‘De mens als machine,’ zeggen zijn vrienden bedenkelijk. ‘Machine vind ik niet erg. Machine is best. Man is een woord voor hoogtijdagen,’ zegt hij - en dat zegt hij alleen maar omdat hij nog steeds geen brief heeft ontvangen. Doch Ram Stern is niet dom, Ram Stern denkt voort.
	(Hij denkt. Hij bestaat. Hij is niets: hij probeert er wat van te maken.)
*	*
Het heden is een trompe- l'oeil gebaseerd op slechte ervaringen met het verleden. Als de hedendaagse mens bestaat uit denken en uitgestrektheid, en er zijn er die dat betogen, dan is dat denken een kunstmatig reliek dat ons hindert, ruk het u uit. (Plaats het terug in de geschiedenis en vraag onderzoeksgeld aan en bestudeer het met grote precisie en weerzin. Want er is niets dan geschiedenis en ons wetenschappelijk onderdanige verzet daartegen.) Als de mens bestaat uit denken en uitgestrektheid, en we trekken er het denken van af, dan blijft over de uitgestrekte mens - vergeleken met de machines die onze voorouders zijn een gedachteloze heilige, een bedriegertje in het platte vlak. Zie Zick. Zie Zeno. Zie Zeuxis. Ze zeggen het allemaal.	Het heden is al voorbij. Het viel in de lens, is gebroken, uiteengewaaierd, voorbij. Ram Stern weet dat het er was: hij herinnert zich vaag een in aanbouw zijnd hotel, een mode-magazine, zijn eigen handschrift op een envelop. Maar hij kan daar niet bij blijven stilstaan. Het wordt al herfst, het jaargetijde waarin het denken het meest bedreigd wordt door die wilde trek naar de verte. Voordat hij gaat moet hij weten of hij definitief een mens zal zijn of een machine. Er doemt van ver uit de breking een beeld op van een schilderij. Zick. Het verbeeldt het belang van natuurwetten - die grenzen vaststellen opdat wij daarbuiten kunnen treden. Als wij de menselijke geest kunnen beschrijven, de denkprocessen in for-

[p. 11]

Wie meent te moeten omzien naar wat nog komen gaat, vergist zich daarom deerlijk in de feiten. Er komt niets meer. 't Is gebeurd. Er is de mens, er is intelligentie. Er is interindependentie. Geen plaats meer voor een nieuwe tijd. Toch, alsof de illusoire zuiverheid, de door KI van inzet en inzicht verloste uitgestrektheid, het verheven pessimisme van de eigentijdse mens niet het definitieve hoogtepunt van de cultuur zou zijn, gaan er stemmen op voor de scheppende mens. Rare atavisten. Want de scheppende mens is een kraakbeenachtige die nog een hele evolutie te gaan heeft. Het is de historicus die de ontwikkeling afsluit. Ex machina. A dieu.	mele wetten neerleggen, zelfs de boventonige, de associatieve, evaluatieve, zelfs de niet-strategische, en wij vinden een machientje dat wij met geest toerusten, dan kan de mens in vrijheid op zoek naar de onbeschreven gebieden. ‘In de toekomst is iedere dag een hoogtijdag,’ zegt Ram Stern. ‘Een mens krijgt onverzonden brieven. Een mens hoort ongezongen liederen. Een mens weet niet welke verhalen hij nog vertellen zal.’ Zijn vrienden (ze lieten zich overtuigen) zullen de produktieregels van de menselijke geest formuleren. Ze krijgen een 6/10 aanstelling en gratis een pasje voor het computercentrum. Ze zullen een machientje maken dat werkt. En Ram Stern? Mevrouw Rokodniz vertelde me hoe zijn grootmoeder haar geld van de Wiedergutmachung nu eindelijk voor zichzelf heeft opgeëist - en hoe ze op reis is gegaan. Misschien heeft ze Ram Stern meegenomen en laat ze hem de wereld zien. De landen, de volkeren, de mensen. Tot het geld op is en de geschiedenis vergeten. Tot in alle eeuwigheid. Tot dan. ‘Herinner je je nog wat Ram Stern altijd zei?’ vraagt mevrouw Rokodniz. ‘De formaliteit is geconcentreerde medemenselijkheid. Het formalisme geconcentreerde liefde.’ Daarna is hij op reis gegaan en we weten niet waar hij zich nu bevindt.’ Geachte toehoorders. Ja, doet u het licht maar weer aan, en de projectoren uit alstublieft. Zo dat is beter. Nu hebt u onze nieuwerwetse visie op de eigen tijd gehoord; ik kan me voorstellen dat er nog opmerkingen zijn. Wie mag ik het woord geven?
(No recognisable sign from host)