Watapana. Jaargang 4

[p. 3]

[Nummer 2]

W. de Bekker:
De tweede taal der Antillen??

In het spanningsveld tussen willen en kunnen moet de landspolitiek gericht zijn op het geluk van de mens. Dit geluk is nauw verbonden met de zelfwaarde van de mens welke recht wordt gedaan wanneer die mens tot volle ontplooiing kan komen en in zijn eigenheid wordt bevestigd. Dit betekent dat het kind in ieder geval onderwijs ontvangt waarbij de moedertaal als voertaal wordt gehanteerd totdat zijn denken gedifferentieerd is.

Zolang het kind onderwijs geniet moet gewerkt worden aan de uitbouw van de moedertaal opdat dit deel van zijn eigenheid zo volwaardig mogelijk wordt.

Voor de Bovenwindse eilanden betekent dit dat slechts het Engels wordt gehanteerd als voertaal en voor de Benedenwindse eilanden het Papiamentu.

Om een leder de kans te geven zich verder te ontplooien was een tweede taal voor de bevolking van de Benedenwindse eilanden noodzaak. De kennis en beheersing van die tweede taal is niet voor iedereen gelijk. Differentiatie al tot uitdrukking komend in de onderwijsorganisatie zal ook toegepast moeten worden in het onderwijs van de tweede taal. De vraag is nu welke taal als tweede taal onderwezen dient te worden. Uitgangspunt dient te zijn dat men zich vla die tweede taal verder moet kunnen ontplooien. De tweede taal zal een cultuurtaal moeten zijn, d.w.z. een taal waarin genoeg leerboeken, literaire en wetenschappelijke werken zijn. De mogelijkheid om één der zgn. ‘auxiliary languages’ of ‘kunsttalen’ zoals Esperanto, Ido, Occidental, Novial en Interlingua als tweede taal te nemen is hiervoor natuurlijk uitgesloten. Het Nederlands is in bovengenoemde zin wel cultuurtaal, maar toch moet zij idealiter als inadequaat worden beschouwd. In het voortgezet onderwijs in Nederland is het immers al noodzakelijk dat leerlingen zich bekwamen in één of meer der zgn. ‘moderne talen’. Voor hen is Nederlands onvoldoende. Mogen we hier de woorden van Stanley Brown aanhalen: ‘Ik zou het Nederlands volledig afschaffen - een arm taaltje overigens, maar 13 miljoen mensen spreken het. Naast het Papiaments als voertaal het rijke Spaans of Engels, een wereldtaal’ (vgl. Diekman; ‘Een doekje voor het bloeden’, Den Haag, 1970).

Toch willen wij deze kwestie niet zo absoluut stellen. Bij de beoordeling van de situatie zal o.m. rekening gehouden moeten worden met de ‘blanke’ groepering op de Nederlandse Antillen, die deel uitmaakt van de Antilliaanse bevolking. De ‘blanke’ Curaçaoënaar is Antiliaan. Op deze groep is de ‘wet van de geringe deviatie’ van toepassing.

[p. 4]

‘Wanneer in een maatschappij twee of meer groepen voorkomen, waarvan één groep een geringe deviatie van zijn referentiekader ten opzichte van dat van de outsider-onderzoeker, benevens verwantschap in materiële en geestelijke aspecten tussen haar cultuur en die der outsider-onderzoeker, vertoont, terwijl de overige groepen dezer maatschappij duidelijk herkenbare “afwijkingen” in cultuur en referentie-kader demonstreren, dan is de onderzoeker geneigd de deviatie van de eerste groep te verwaarlozen’ (Hoetink: ‘De gespleten samenleving in het Caribisch gebied’; Assen, 1962).

Men is zo geneigd de ‘inheemse’ blanke groep niet als autochtoon te beschouwen. Historisch gezien was zelfs de blanke groep eerder in het Caribisch gebied dan het negroïde deel. Of dit bepaalde rechten geeft is een tweede. Wel zal er recht gedaan moeten worden aan hun ontplooiingskansen. Men zal ervoor moeten waken dat ten gevolge van een ‘historisch schuldcomplex’, zoals Hoetink het noemt, Nederlandse schuldgevoelens ten gevolge van het koloniale verleden, worden geprojecteerd op de inheemse blanken. Hierdoor worden de laatsten gepromoveerd tot bijzondere dragers van ‘ons’ algemene schuldgevoel (vgl. Hoetink, biz. 129). Oriëntatie op het Nederlands moet voor hen open staan.

De situatie voor de Papiamentstalige ligt anders. In de keuze van de tweede moet op tweeërlei gebied aansluiting gezocht worden. Enerzijds een aansluiting bij het taaleigen zelf. Het Papiamentu wordt gewoonlijk opgevat als een Spaans-creoolse taal, hoewel Tomás Navarro Tomás en meer recent Dr. H.L.A. van Wijk aantoonden dat vele Portugese items fundamenteel zijn in het lexicon van het Papiamentu en dat de verspaansing moet hebben plaats gehad lang nadat de Spanjaarden en andere Spaanssprekenden de eilanden hadden verlaten (vgl. Tayior: ‘New Languages for old in the West Indies’ in: Fishman, J.A.: Readings in the sociology of Language, (The Hague, Paris; 1968).

In deze ligt een aansluiting bij het Spaans voor de hand. Anderzijds zal men, wanneer men met een taal ook een cultuur brengt, die nauw aan de taal verbonden is, die de taal maakt en door de taal wordt gemaakt, dié taal moeten kiezen die het best aansluit bij het functioneren van de Antiliaanse bevolking in het Caribisch gebied. Aansluiting dus bij het cultuureigen. De huidige voertaal Nederlands vindt zijn referentie-kader in de dominante groep en ten gevolge van de politiek-economische machtstructuur is deze taal te handhaven. De opstand van 30 mei 1969 heeft echter geleerd dat wanneer maar even die macht aan het wankelen wordt gebracht, de landstaal een kans krijgt.

Bij de culturele context en feitelijke situatie zijn Spaans en Engels de mogelijkheden die aansluiting kunnen geven. De geografische ligging van de Benedenwindse eilanden geeft vooral oriëntatie op het Spaanstalige cultuurgebied en zeker niet op het Nederlandstalige. Verder staat ten opzichte van de Antillen het Spaanstalige het minst oppositioneel. In gebruiken, waarden en normen hebben de Antillianen,

[p. 5]

en nu zouden we deze term in zijn meest ruime zin willen opvatten, meer gemeen met het Spaanstalige cultuurgebied dan met het Engelstalige. De keuze voor het Spaans zou dan ook de minste afbreuk doen aan de culturele eigenheid, ze zou misschien zelfs die eigenheid kunnen bevestigen. Maar kritisch dient men te staan t.a.v. de huidige cultuur binnen dat Spaanse taalgebied.

In technologisch opzicht heeft Escarpit gelijk wanneer hij zegt: ‘Le bloc espagnol lui ressemble par la dipersion puisqu'il intéresse deux continents, mais les nations que le composent sont économiquement plus faibles et culturellement moins développées que celles du bloc anglais’ (‘La révolution du livre’; Unesco, Paris, 1965). Juist omdat het boek een belangrijke plaats inneemt in de taalkwestie, werkt de technologische achterstand door in de productie van boeken en hierdoor de toevoer van kennis. Het volgende cijfermateriaal, ontleend aan het werk van Escarpit, geeft enig inzicht in de productie van boeken per titel in het Engelse en Spaanse blok:

	1952		1962
	aantal titels		aantal titels
Wereld-productie	250.000	100%	350.000	100%
Engelse blok	32.000	12,8%	55.000	15.7%
Duitse blok	25.000	10.0%	35.000	10,0%
Spaanse blok	14.000	5,6%	20.000	5.7%
Franse blok	14.000	5,6%	15.000	4.3%

In vergelijking met het Engelse blok is de productie in het Spaanse blok gering blijkens dit cijfermateriaal. Het is een factor, die mee zou kunnen spelen in de uiteindelijke beslissing over de taal. Niet alleen de productie (van belang voor onderwijs en wetenschap), maar ook de inhoud die door de boeken verspreid kan worden is van belang. De ‘Spaanse’ landen zijn tot op heden niet de meest progressieve landen gebleken. Dit ‘niet-progressleve’ zal met de taal worden binnengebracht. Interessant in deze is de positie welke Nederland heeft ingenomen in Europa en de wereld. Nederland bezit een zeer lange traditie in de boekdrukkunst en boekhandel. In de 17e en 18e eeuw was het Hollandse boek al het voermiddel van alle liberale gedachten geweest en de huidige situatie maakt het nu nog mogelijk dat ‘L'édition néerlandaise est un des carrefours de la pensée scientifique moderne’ (Escarpit).

Dit alles neemt niet weg dat door het Spaans, de Antillen aan zullen sluiten bij de Latijns-amerikaanse cultuur welke een onafhankelijke realiteit is en, hoewel zij in onze ogen niet zo progressief mag schijnen, haar eigen waarden heeft, waarden waartegen alle progressiviteit misschien niet kan opwegen. Zo wijst Gillin op de hoge waarde die men zowel in Noord Amerika als in Latijns Amerika hecht aan

[p. 6]

individualiteit (‘Ethos components in Modern Latin American Culture’; American anthropologist, Vol. 57: 488-500).

In Noord Amerika wordt de waarde van het individu vertaald in termen van gelijkheid aan anderen, ieder heeft gelijke kansen en is even goed als een ander. In Latijns Amerika wordt het individu juist hoog gewaardeerd omdat hij niet precies hetzelfde is als een ander. Hij is bijzonder en uniek. Voorts wijst Gillin er op, dat de Latijns-Amerikanen nu niet primair worden gemotiveerd door pragmatisme, materialisme en utilitarisme. Ze zijn meer geïnteresseerd in geestelijke waarden. ‘Most of our aid programs to Latin America involve the transmission of technology, whether in agriculture, education, public health, engineering, military planning, medicine, or what-not. It is just possible that technology and pragmatism alone do not ring a bell in the Latin American culture’.

Slechts wanneer de huidige politieke en economische machthebbers willen inzien, dat geluk van de mens afhangt van zekere voorwaarden waaraan een cultuur moet voldoen, dan is een evolutionaire ontwikkeling gebaseerd op rationaliteit, waaruit tenslotte het Papiamento als voertaal op de basisschool en het Spaans als tweede taal naar voren treedt, mogelijk.

Vele problemen zullen overwonnen moeten worden.

Er zal een onderwijzerscorps gerealiseerd moeten worden dat terdege onderricht is in de Spaanse taal. Financiële offers zullen gebracht moeten worden, maar de voordelen zullen talrijk zijn.

Om verder Stanley Brown te citeren: ‘Ik denk dat dat als gevolg zal hebben dat wij een bevolking krijgen zoals de Nederlandse of de Engelse met al zijn schakeringen van zeer intelligent, zeer daadkrachtig tot minder intelligent, minder daadkrachtig. Nu hebben wij een enorm laag gemiddelde van niet-intelligent, niet-daadkrachtige apathische figuren’ (Vgl. Diekmann: ‘Een doekje voor het bloeden’, p. 46).

Noot van de Redaktie:

Dit artikel is met toestemming van de schrijver (student kulturele anthropologie aan de Universiteit te Nijmegen) overgenomen uit zijn kandidaats-skriptie: ‘Antillen: een tweede taal? Neen en ja.’ (‘Neen’ slaat op het Nederlands als tweede taal).

De publikatie daarvan in ‘Watapana’ impliceert niet dat wij het volkomen eens zijn met de inhoud, maar wij zijn van mening dat het een bevruchtende bijdrage zal leveren aan de debatten over onze taaloriëntatie in de toekomst.