Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

Liefde en avontuur is ook niet alles
Vervolg van pagina 49

teit die zij op de golfslag van de tijd bereikt heeft.

Ik heb beroepshalve nogal veel van Hannes Meinkema gelezen, maar ik bewaar er geen scherpe herinnering aan. Dat ligt, dunkt me, voor een belangrijk deel aan die verhalen en romans. Er is vrijwel altijd iets ongewoons aan de vertelwijze: een pseudo-dagboek, veel in de tegenwoordige tijd (met onvermijdelijk veel storende ‘zij had’- en ‘zij was’- constructies), soms de jij-vorm. Het werk, dat mij soms onweerstaanbaar aan een traditioneel meisjesboek doet denken, levert meestal een indirect vertelde bewustzijnsstroom, vol twijfels en aarzelingen, amorf, en wat mij betreft, niet indringend en niet overtuigend. Overigens kan het natuurlijk als een uitgesproken vrouwelijke of feministische verteltrant bedoeld zijn; dat moet iemand anders maar uit de doeken doen.

Verslag

In De driehoekige reis wordt afwisselend vanuit twee vrouwen verteld, die elk een probleem hebben op te lossen en daarbij van elkaar profiteren: over en weer als donor-figuur optreden. Het dubbele perspectief zou heel ironisch of verhelderend kunnen werken (Couperus was daar al een meester in), maar in deze roman blijft dat uit. De personages begrijpen elkaar voordurend verkeerd, zonder dat het enige betekenis krijgt (zoals bij Couperus, en uiteraard Hermans) in de optiek, de ‘waardepositie’ van verteller of auteur.

De figuren die Hannes Meinkema hier ten tonele voert, zijn met een enkele uitzondering vrouwen die vermoeiend op elkaar zitten te letten, naar de meest minieme tekenen van goed- of afkeuring speuren, altijd in het ongewisse, of daarover aan het praten. Bij zulke personages zonder ego horen natuurlijk praatgroepen waarin ze met dito exemplaren doen alsof ze een persoonlijkheid bezitten die alleen nog even moet worden blootgelegd. Allemaal met een aardige opleiding, maar intellectueel van de tweede of derde garnituur, en met te veel vrije tijd om zich suf te piekeren - het lijkt wel of het naturalisme herleefd is.

Personages zonder geschiedenis, zonder noemenswaardige reflectie, waarover verteld wordt in een vlakke, van alle inspiratie gespeende stijl. Veel dialoog, verder overwegend inwendige monologen, in de derde persoon verteld, wat ook bijdraagt tot het vlakke en monotone van het boek: weinig beschrijving van ruimte en figuren, geen vertelletsstandpunt als tegenwicht, geen bijzondere spanning.

Te midden der lichtgewichten wordt de hoofdpersoon Moira, met haar ironie en artistieke belangstelling, en de enige die zich aan de terreur van het oeverloze praten onttrekt, geleidelijk interessant voor althans deze lezer. Belangwekkender dan de tweede hoofdfiguur Kate, met wie De driehoekige reis niettemin begint en eindigt. Des te spijtiger dat ook deze Moira een schim blijft: een typische Meinkema-personage.

De Vreede

Ten slotte maak ik nog melding van een dagboek dat Mischa de Vreede het licht heeft doen zien, en dat zeer terecht Mijn reis getiteld is, want niemand anders heeft er een boodschap aan. Het is een van de uitwassen van die nadruk op de ‘scheppende kunstenaar’ waar Bína van sprak: zelfs subliteraire auteurs kunnen bij tijd en wijle hun bijprodukten aan een uitgever slijten.

Mijn reis is het verslag van een bezoek aan Indonesië, het land van herkomst. Als pretentieloze stukjes in Het Parool (of Avenue) kunnen sommige gedeelten wel door de beugel, maar maak er een boek van, en de auteur valt door de mand. Ik citeer eens wat.

‘Ik vind dat de opinievormende media in de VS zich moeten schamen dat ze de verkiezing van Reagan niet hebben kunnen voorkomen!’ (Er staan in Mijn reis tientallen uitroeptekens en stippeltjes achter zinnen waarvan het onbenul gecamoufleerd moet worden.)

‘Ik bedoel maar: overal is wat, en wij, in Nederland, zijn niet meer beter dan de rest. Allang niet meer!’ ‘Terwijl ik dit neerschrijf zie ik al voor me hoe ze weer zullen gaan zoeken naar fouten in mijn taalgebruik, en blij zullen zijn met wat ze vinden.’

Rudy Kousbroek, vertelt de schrijfster, heeft haar eens ‘Tante Bet in Wonderland’ genoemd. Verstandige man. Remco Campert, vertelt ze, wil haar gedichten niet uitgeven. Verstandige man. ‘Trut die ik ben!’, schrijft Mischa de Vreede, met uitroepteken. Verstandige vrouw.