Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 47]

De ongehoorzame neef van oom Ho
Hoe betrouwbaar kan informatie over Vietnam zijn?

Hereniging en afrekening Vietnam na de val van Saigon door Doan Van Toai Uitgever: Het Spectrum, 291 p., f29,50

Piet Piryns

In november 1977 werd Doan Van Toai vrijgelaten. Hij had achtentwintig maanden in de gevangenissen van het nieuwe Vietnam doorgebracht. Niemand kon hem vertellen waarom hij was vrijgelaten, net zomin als iemand hem ooit had kunnen vertellen waarom hij was gearresteerd. Was hij misschien officier geweest in het ‘marionetten-leger’ van Nguyen Van Thieu? Had hij met de Amerikanen gecollaboreerd? Doan Van Toai was vice-voorzitter geweest van de Zuidvietnamese Studentenbond in Saigon. Met die Studentenbond had hij oppositie gevoerd tegen Thieu. Hij had deelgenomen aan de bezetting van de Cambodjaanse ambassade en van het gebouw van de Nationale Vergadering in Saigon. Voor 30 april 1975 had hij de gevangenissen van Thieu leren kennen. Het enige wat de nieuwe machthebbers Doan Van Toai konden aanwrijven was dat hij geen communist was.

In mei 1978 arriveerde Doan Van Toai, nadat hij een paar Vietnamese ambtenaren had omgekocht om een visum te krijgen, in Parijs. Op een persconferentie maakte hij daar ‘het Testament van de patriottische gevangenen van Vietnam’ wereldkundig. Dat testament had hij in de Le Van Duyet-gevangenis in Ho Chi Minhstad uit het hoofd geleerd en het was ‘ondertekend’ door achtenveertig Vietnamese intellectuelen: ‘De holocaust van de joden die zijn gestorven in de verbrandingsovens, is een grote slag voor de mensheid geweest. In Vietnam worden honderdduizenden mensen gemarteld en onderdrukt. Zij leven in voortdurende angst en leiden een ellendig bestaan dat gekenmerkt wordt door leed en waanzin.

Indien het waar is dat de huidige mensheid angstig terugdeinst voor het oprukkende communisme en met name voor de zogenaamd “onoverwinnelijke” Vietnamese communisten die “het almachtige Amerikaanse imperialisme hebben verslagen”, dan vragen wij, gevangenen in Vietnam, aan het Internationale Rode Kruis, de humanitaire organisaties in de wereld en aan alle mensen van goede wil, ons ieder met spoed een tablet cyaankali te sturen zodat wij een einde kunnen maken aan ons lijden en onze vernedering. Wij willen nu sterven! Help ons hierbij. Help ons, zodat wij nu kunnen sterven. Wij zullen u hiervoor buitengewoon erkentelijk zijn.’

In zijn boek (oorspronkelijke Franse titel: Le Goulag vietnamien) beschrijft Doan Van Toai Vietnam als een gigantisch concentratiekamp. Volgens Toai zitten in het postrevolutionaire Vietnam meer mensen gevangen dan in de tijd van de beruchte tijgerkooien onder Thieu. Die gevangenen zijn niet alleen voormalige officieren en beulsknechten, maar ook Vietcong-strijders, aanhangers van de (Zuidvietnamese) Voorlopige Revolutionaire Regering en mensen die tot de zogenaamde ‘derde macht’ hadden behoord - voornamelijk boeddhisten, die zowel tegen de Amerikaanse ‘marionetten’ als tegen de communisten in het geweer kwamen. Onder de gedetineerden in de Le Van Duyet-gevangenis, waar Toai verbleef, bevond zich ook een veertienjarige jongen die voor de grap op straat met pijl en boog op een portret van oom Ho had geschoten, en een bejaarde vrouw die op een brief een postzegel met de afbeelding van oom Ho ondersteboven had geplakt. Het systeem heeft zijn eigen logica: ‘Je zit in de gevangenis en dat betekent dat je je ergens schuldig aan hebt gemaakt want de Revolutie laat nooit onschuldigen opsluiten. De gedetineerde behoort dus te bekennen, een zelfkritiek op te stellen, en zich te beteren.’ Volgens Toai wordt er in de gevangenissen en heropvoedingskampen op grote schaal gemarteld, al geeft hij toe dat hij dat alleen weet van horen zeggen. Het totale aantal gevangenen schat hij - voorjaar 1978 - op achthonderdduizend.

Dikke duim

Hoe betrouwbaar is Toai? Dat valt moeilijk na te trekken. Toen ik een half jaar geleden in Ho Chi Minhstad was, werd mij - vanzelfsprekend - verteld dat hij een door de CIA betaalde adder is. De voormalige voorzitter van de Studentenbond, Huynh Tan Mam, haalde herinneringen op waaruit moest blijken dat Toai altijd al een reactionaire inborst heeft gehad. Omdat de Vietnamese revolutie niets te verbergen heeft, werd mij ook het voorrecht verleend om - als een van de weinige westerse journalisten - een heropvoedingskamp te bezoeken. Ik kon dan met mijn eigen ogen constateren dat Toai een hele dikke duim heeft.

Ho Chi Minh in het veld

Zelden heb ik zo'n schertsvertoning meegemaakt. In elke barak waar ik kwam veerden de gedetineerden op en barstten zij los in spontaan applaus. Of zij begonnen lustig te zingen (Et j'entends siffler le train...), waaruit zonneklaar bleek dat het leven in de kampen nog niet zo beroerd is. Toai schrijft in zijn boek dat de zorgvuldig geselecteerde buitenlanders die de kampen mogen bezoeken uitsluitend als gevangenen vermomde cipiers te spreken krijgen. Ik weet niet of dat waar is, maar het zou mij niet echt verbazen als het zo was. De manier waarop een ex-generaal mij vertelde dat hij zijn best deed om ‘een gehoorzame neef van oom Ho’ te worden, werkte eerder komisch dan overtuigend.

Overigens neemt ook Doan Van Toai het niet altijd zo nauw met de waarheid. Zijn kennis van de Vietnamese geschiedenis is twijfelachtig en zijn boek wemelt van de historische onjuistheden. De Vietminh is niet opgericht ‘in de jaren dertig’, zoals Toai schrijft, maar in 1941. Ho Chi Minh is niet het pseudoniem voor Nguyen Ai Quoc (‘Nguyen de patriot’, een van de vele pseudoniemen van de latere oom Ho) maar voor Nguyen Sinh Cung. En zo zou ik nog wel even kunnen doorgaan.

Erger dan deze slordigheden zijn de loze beweringen over het lot van een aantal vooraanstaande Vietnamese intellectuelen. Volgens Toai heeft bij voorbeeld mevrouw Ngo Ba Thanh, een van de leiders van de vroegere ‘derde macht’, een absoluut spreekverbod en mag zij geen buitenlandse journalisten ontmoeten. Het heeft mij geen enkele moeite gekost om in mei van dit jaar een middag lang met deze babbelzieke juriste te praten, zonder dat er zelfs een tolk aan te pas kwam. Nog volgens Toai was pater Tran Huu Thanh, een van de ondertekenaars van het Testament, in de gevangenis gestorven. Franse journalisten hebben de geestelijke intussen in Hanoi ontmoet. En de bewering van Toai dat in Vietnam geen enkele godsdienstvrijheid bestaat is kletskoek: de pagodes en de kathedralen zitten nog altijd vol.

Moet het hele boek van Doan Van Toai dan maar naar het rijk der fabelen worden verwezen? Dat lijkt mij niet. Doan Van Toai overdrijft zonder enige twijfel, en zijn schatting van achthonderdduizend gevangenen is net zo onwaarschijnlijk als de bewering van minister van Buitenlandse Zaken Nguyen Co Thach dat het er nog maar twintigduizend zijn. Het boek van Doan Van Toai is geschreven vanuit rancune, wat niet onbegrijpelijk is, het heeft te weinig oog voor de historische verklaring van de Vietnamese tragedie, en het biedt niet meer dan de halve waarheid. Maar ook als Toai niet meer dan een tiende van de waarheid zou hebben beschreven, is dat nog hallucinant genoeg.