Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 42]

‘Een christelijke draaitol van huis uit’
Rome en Poona liggen op een steenworp afstand

Van Rome naar Poona door Swami Deva Siddhartha (Theo van Langen) Uitgever: Arcanum, 136 p., f17,50

Lodewijk Brunt

De hoop dat er uit onedele metalen zuiver goud te maken valt is al lang vervlogen, maar de alchemie bloeit als nooit tevoren. ‘Ik ben zomaar ineens een zonderling, een eenling. Plotseling sta ik overal buiten. Ik ben niet links; niet rechts. Niet katholiek, maar ook niet helemaal los daarvan. Wat ben ik dan wel?’ Aan het woord is ex-pater Theo van Langen, tegenwoordig Swami Deva Siddhartha, in een boekje over zijn bekeringsgeschiedenis. Zijn jurk is niet meer zwart maar oranje, het uniform van de Roomse kerk is vervangen door dat van de Bhagwan-sekte.

Het goud waar de alchemisten van nu op uit zijn is van geestelijke kwaliteit, van oude, onedele persoonlijkheden worden flonkerende nieuwe identiteiten gefabriceerd. Magister Bhagwan heeft de afgelopen jaren zijn ‘penis van licht’ - zoals Swami Foudraine het tegenover Bibeb uitdrukte - diep in duizenden verdoolde zoekers gestoken. Een oranje falout heeft zich in snelle vaart over de wereld verspreid. IJverige apostelen doen kond van de blijde boodschap, liefst in de vorm van dagboekaantekeningen, want dat lijkt ‘diep’ en ‘echt’.

Swami Deva Siddhartha beschrijft zijn leven als een aangrijpend menselijk drama, er kan geen lachje af. Menige pagina van zijn dagboek moet onleesbaar geworden zijn door de tranenvloed die de auteur er regelmatig op gestort heeft. ‘Bhagwans boeken hebben me de ogen geopend. Soms als ik naar zijn foto's keek, liepen de tranen zomaar over mijn wangen. (...) En toen ik het boek I am the gate gelezen had, heb ik een weekend lang zitten vechten met mezelf. Jankend en schreeuwend soms...’; ‘Ik heb in de stafvergadering officieel meegedeeld dat ik mijn baan opzeg en voor langere tijd naar Poona wil. Ik heb het snikkend gezegd’; ‘Ik heb een avond zitten grienen in mijn letterlijke vrijgezellenflat: “Ik ben alleen. Er is niemand die echt van me houdt”’; ‘Als ik intens meedeed, moest ik soms schokkend huilen’; ‘Op dat moment voel ik me helemaal geen God. Ik voel wel tranen’; ‘En toch nog wat huilerig neem ik afscheid van allerlei mensen.’

Van jongsaf aan is de auteur katholiek opgevoed, als puber wilde hij reeds missionaris worden. In de jaren zeventig slaat de twijfel echter genadeloos toe: ‘De God van mijn jeugd was op sterven na dood (...) Het was een pijnlijk proces. Soms was het of de grond onder mijn voeten wegzakte.’ Hij verlaat de kerk, zweert het celibaat af en wordt vormingsleider. Dan hoort hij voor het eerst over Bhagwan; hij is meteen gegrepen. ‘Ik voelde vanaf het begin aan dat het bij Bhagwan om de kern ging. En dat hij op een heel nieuwe manier mijn religieuze kern kon raken.’ Kort daarna tooien zijn vriendin en hij zich met nieuwe namen die Bhagwan hen schriftelijk heeft gegeven. Ze hullen zich in de bijpassende uitmonstering.

In 1978 reizen Ma en Swami af naar Poona om zich aldaar een halfjaar in de onmiddellijke nabijheid van de grote meester te vestigen. Het gewone leven in India is niet bepaald een pretje. ‘Ik word hier knettergek in dit smerige hotel van de toeterende riksja's, kakelende mensen, vreemdsoortigste geluiden, broeierige hitte en stekende muskieten (...) Die horden mensen, die lawaaierige stad, die smerige hutten, die armoe, die bedelaars, dat primitieve gedoe overal waar je komt. Het is net of ik in een gekkenhuis terecht ben gekomen. Moet ik hier mijn leven slijten? Wat ben ik in Godsnaam begonnen? Hier in dit smerige, broeierige, stinkende land.’ De vooruitzichten op enig contact met de plaatselijke bevolking zijn niet rooskleurig: ‘In het stadsbeeld overheersen voor mijn gevoel de passieve, suffe, indolente trage mensen die voor hun krotten of vijfdehands winkels naar oude vulpennen of pindadoppen zitten te staren.’ Maar ja, om India was het tenslotte niet begonnen.

Bewustzijnstechnieken

De oranjehemden te Poona zijn in de gelegenheid om zich van de buitenwereld af te zonderen. Ze kunnen de hele dag met zich zelf bezig zijn in de ashram. Dat is de plaats waar aan de lopende band nieuwe identiteiten worden geproduceerd, daar ontdekken Bhagwans volgelingen hun ‘ware ik’. De manieren waarop dit gebeurt zijn variaties op eeuwenoude thema's. Zoals Jezus van Nazareth zielen schijnt te hebben gewonnen met behulp van een flinke slok wijn, zo maakt Bhagwan gretig gebruik van quasi-wetenschappelijke ‘bewustzijnstechnieken’, in combinatie met traditionele middelen als meditatie, dansen en lange toespraken. Alles draait om zelfbespiegeling. Swami Deva Siddhartha houdt zich de eerste tijd bezig met ‘hypnotherapie’. Een onderdeel daarvan is ‘stiltemeditatie’, waarbij alle deelnemers een etmaal lang zwijgend moeten doorbrengen, worstelend met de vraag: wie ben ik? Extase is het gevolg. ‘Ik ga de Boeddha-hal in. En dan gebeurt er ineens iets heel vreemds. Het is net of ik even van de aardbodem verdwijn. (...) Ik ervaar de absurditeit van de gescheiden ikken. Ik begin vreselijk te huilen. Ik weet me geen raad met al die ervaringen die me overspoelen. Dan kijk ik naar de levensgrote foto van Bhagwan op het podium. Er is een soort fluïdum, eenheid. Even later stotter ik: Bhagwan. Ik... kkk... ka-ka-pot... Ik trilll. Ik ervaar alles om me heen intens. Ik kan er geen woorden voor vinden. Ze lijken absurd. Ze lijken een farce. Al die dansende mensen in hun rood en oranje dat ik fel voel. Die spelende kinderen, de muziek, de ruisende bomen buiten me, de wind, de dierengeluiden, alles is één met mij. Ik ben één met die goddelijke energie in allerlei verschillende vormen.’ Het spreken in tongen mag tegenwoordig vervangen zijn door het spreken met je zelf, de uitkomst blijft gelijk: eenheid, goddelijke energie, fluïdum, heilige geest, ruisende bomen.

Gekke bekken

Na de hypnotherapie is het de beurt aan de razend populaire ‘tantragroep’ onder leiding van groepsleidster Sudha. ‘De groep was nog niet begonnen of hup kleren uit en een voor een je eigen seksuele “hang-ups” vertellen’, bericht Swami en hij vraagt zich af of je op deze wijze dichter bij de bron van alle moeilijkheden komt. Hij wordt snel uit de droom geholpen. ‘Af en toe gaan er lichtjes in me branden. Sudha was in een spontaan spel een poes geworden. En terwijl we allemaal bloot in de kring zaten, ging ze ons miauwend stuk voor stuk de tepels en geslachtsdelen likken. Steeds maar gekke bekken trekkend. Toen ze bij mij in de buurt kwam, vond ik dat best eng. Stel je voor dat ik er een stijve pik van krijg! Dan zit ik mooi voor aap! Prompt gebeurde het natuurlijk. En zij maar lachen. Toen moest ik er ineens ook zelf om lachen. Ik slaakte een zucht van verlichting. Een tijdje later lagen een man en een vrouw te neuken. Toen tilde ze de man die bovenop lag even aan zijn benen op om te zien of hij “erin” zat. En toen applaudiseerde ze met zo'n gebaar van: “Grote jongen!”. Haar spot en spel staan loodrecht op de serieuzigheid waarmee ik seks toch nog altijd benader.’ De ‘serieuzigheid’ houdt niet lang stand: als Swami een ‘onschuldig maagdelijk uitziend meisje’ voorbij ziet lopen kost het zijn ware zelf weinig moeite om door te breken. ‘Toen ik eenmaal met haar bezig was, vond ik het allerminst eng. Ik trok me niets aan van haar angstgeroep. Tenslotte staakte Sudha ons wilde spel. Het had lang geduurd. Het meisje bood ontzettend veel verzet. Ik heb het dierlijke gevoeld. Nog lang zat ik te trillen. Pure energie stroomde door me heen.’

Zwijgen, praten, dansen of kleine meisjes verkrachten - het zijn te Poona allemaal middelen tot éénzelfde doel: bezig zijn met je zelf, extase en het deelachtig worden van de ‘goddelijke energie’. In het begin komt die energie nog in stoten en schokken, maar na een halfjaar is Swami zélf energie geworden, een soort batterij. De alchemie heeft zijn werk gedaan. ‘Mijn lichaam gloeit nog na. Op sommige plaatsen tril ik. Ik voel me zo rustig, zo helemaal tevreden. Alles is goed zoals het is. Elke beweging die ik nu maak is bijna zweverig. Ik voel alles bewust, heel bewust.’

De climax komt een paar dagen voor Swami's vertrek naar Nederland. Hij mag bij de grote baas op het podium komen. ‘Toen mijn naam werd afgeroepen voelde ik me wat zenuwachtig. Maar toen Bhagwan zei: “Kom maar wat dichterbij”, waren de zenuwen voorbij. Hij riep een aantal vrouwen op als medium. Ze vormden een krans om me heen. Ik liet het maar op me afkomen. Het licht ging uit. Het was pikdonker. De mu-

[p. 43]

ziek begon te spelen. Ik hoorde de vrouwen om me heen kreunende geluiden maken. Ze hielden mij vast. (...) Toen ging het licht weer aan en ik voelde ineens hoe Bhagwan mijn voorhoofd aanraakte. Het waren flitsen. Ik weet bij God niet wat er gebeurde. Af en toe was het een vreemd gevoel. Ik kan het moeilijk beschrijven. (...) Ik had moeite om op te staan. Ik voelde me heel erg wankel. Iemand droeg me bijna naar mijn plaats. En daar bleef ik de gloed voelen’.

Later, terug in Nederland, begrijpt Swami opeens de betekenis van dit alles. Door een dicht waas van tranen ziet hij op de Bhagwan-kalender een afbeelding van de meester in diepe meditatie. De tekst eronder luidt: ‘God is niet buiten je. Hij is in je. God is niet een objekt. Hij is jou subjektiviteit. God is jij’.

Een jaar of dertig geleden begon het in de officiële kerken door te dringen dat de meeste mensen het zo langzamerhand wel voor gezien hielden met de gangbare godsdienst. De zaak zag er somber uit, het ene kerkgebouw na het andere kwam leeg te staan. Vooral de jeugd baarde zorgen, alom werd geklaagd over een ‘generatiekloof’. De ‘jongeren’ spraken een vreemde taal, hielden van bizarre lawaaimuziek, leken wel in een andere wereld te leven. Om de kloof te overbruggen waren de kerkvaders bereid vér te gaan. Een leger van hippe paters, nonnen en dominees rukte aan, kerkdiensten werden door popconcerten vervangen. Vrijen voor het huwelijk mocht opeens en tegen zelfbevlekking bleken bij nader inzien geen bezwaren meer te bestaan. Het hielp allemaal niets. De jeugd ging haar eigen weg en de brigade van gitaarspelende zielzorgers kon niet veel anders doen dan daar hijgend achteraan te rennen.

In het levensverhaal van Theo van Langen wordt deze ontwikkeling perfect weerspiegeld. Ooit maakte hij deel uit van de Zingende Paters van Stein, een ensemble dat het evangelie uitdroeg in de vorm van cabaret. Hij was jeugdkapelaan in Limburg en jongerenpastor in de bollenstreek: ‘Met of zonder gitaar droeg ik mijn dromen over Jezus op eigentijdse wijze uit.’

Hij vertelt over een mis te Noordwijk, die hij voorgaat op uitnodiging van de plaatselijke ‘jongerenmisgroep’. Het priesterkoor wordt volgehangen met ballonnen, want ‘wij willen de mensen in de kerk weer eens echt wakker schudden’. ‘Het inleidend lied wordt uit volle borst meegezongen. De drummer slaat er flink op los en de kinderen in de kerk genieten zichtbaar. Maar dan gaan we over op een aantal provocaties waarmee we de mensen “wakker” willen maken. De mooie woorden worden vervangen door een mimespel dat aan duidelijkheid niets te wensen overlaat. Een kollage van teksten op grammafoonplaten doet de deur dicht. Iemand loopt demonstratief de kerk uit. En als er één schaap over de dam is, volgen er meer. Soms lopen hele kerkbanken leeg. “Nu gebeurt er tenminste iets,” hoor ik een paar jongeren van het koor achter me fluisteren.’

Het is pater van Langens laatste mis geweest, nog diezelfde dag vraagt hij ontslag. Door een liedje van John Lennon raakt hij vervolgens in een geloofscrisis en dan zijn de remmen los. In een paar jaar weet hij de generatiekloof niet alleen te overbruggen in zijn eentje, maar zelfs totaal uit te wissen. Hij probeert het een tijdje met Jezus als revolutionair (‘want mijn hart ging uit naar de noden van de Derde Wereld’), verdiept zich in ‘hasj, yoga, milieuvraagstukken, jeugdlonen en demokratisering’, komt in aanraking met ‘de oriënt’, stort zich op de humanistische psychologie, voelt zich aangetrokken tot het ‘psychoterapeutische mekka Esalen in Californië’, hoort spreken over Bhagwan. Hij krijgt een baan als cursusleider op een Drents vormingscentrum op het moment dat hij net besloten had ‘meditatie en maatschappij’ te combineren. ‘Met staatssubsidie kon ik in een luxueus internaatscentrum tegen een riant salaris met maatschappijkritische en meditatieve dingen bezig zijn.’ Hij geeft ‘alleenstaande-ouder-kursussen’, komt via zijn spoedig opgeduikelde vriendin in contact met het feminisme ‘in allerlei vormen’, doet aan ‘feministisch vrouwenwerk’, ‘bewust koken’ en wat al niet. Als vormingsleider is hij zeer getapt, want hij laat zijn cursisten in plaats van ‘meneer’ gewoon ‘Theo’ zeggen.

Draaitol

De intellectualistische zelfontplooiingstechnieken van de Bhagwansekte zijn bij uitstek geschikt voor het slag overjarige hippies als Van Langen of Foudraine, mensen die bij het naderen van de middelbare leeftijd doodsbang worden dat ze niet meer tot de voorhoede behoren, dat ze het contact met de tijd verloren hebben en de boot geheel dreigen te missen. Swami Theo laat er geen twijfel over bestaan dat Bhagwan hem er bovenop geholpen heeft. Zijn leven is totaal veranderd en hij loopt weer helemaal voorop, met of zonder gitaar.

Ogenschijnlijk lijkt het inderdaad een hele stap van de zwarte brigade naar de oranje brigade. In werkelijkheid valt het nogal mee. Theo van Langen is zijn hele leven fanatiek op zoek geweest naar de blijde boodschap, Swami Deva Siddhartha doet niet anders! ‘Ik mediteer nu af en toe voor de foto van Bhagwan op mijn kamer. En even leken in een flits Jezus en Bhagwan samen te vallen.’ Als hij al zijn ervaringen met Bhagwan overziet, merkt Swami op: ‘Niemand heeft mij dichter gebracht bij wat voor mij Jezus eigenlijk beoogt dan deze Bhagwan. Waar ik in mijn rooms priesterschap en kloosterleven altijd naar op zoek was, kon ik in Poona meer en meer vinden.’ Het getuigt bepaald van zelfkennis als hij op zeker moment uitroept: ‘Ik ben een christelijke draaitol van huis uit.’ De weg van Rome naar Poona wordt door Swami Theo beschreven als lang en moeilijk, in werkelijkheid liggen beide oorden op niet meer dan een steenworp afstand van elkaar. Je kunt je zelfs afvragen of pater Theo ooit uit Rome vertrokken is.