Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 21]

Als een demonische kracht
De liefde in de romans van Raymond Radiguet

Van de liefde bezeten en Het bal van graaf d'Orgel door Raymond Radiguet Vertaling Jacoba van Velde Uitgever: Querido, resp. 156 en 164 p., f22,50 p.d.

Ieme van der Poel

Op 12 december 1923 stierf Raymond Radiguet, schrijver, twintig jaar oud. Twee van zijn vriendinnen, Coco Chanel en Misia Sert, zorgden voor een indrukwekkende begrafenis, die het hart beroerde, maar ook het oog niet onverschillig liet. Tegen een fond van mist en regen reed een witte lijkkoets door de straten van Parijs, getrokken door twee schimmels. Ook de kist was wit, en overdekt met witte bloemen. In het midden prijkte een boeket van donkerroze rozen. Talloze beroemdheden woonden de mis bij, maar slechts weinigen maakten de tocht naar Père Lachaise, waar de atmosfeer, in de woorden van Darius Milhaud, ‘hartverscheurend’ was.

Raymond Radiguet groeide op in een buitenwijk van Parijs, als oudste van een kinderrijk gezin. Zijn vader was de tekenaar Jules-Maurice Radiguet, wiens karikaturen onder andere in l'Assiette au beurre en Le rire verschenen. Dank zij het beroep van zijn vader kwam Radiguet, nadat hij op school mislukt was, vrij gemakkelijk met schrijvers in contact. In 1919 ontmoette hij Jean Cocteau met wie hij tot aan zijn dood, een stormachtige liefdesrelatie onderhield. Radiguet liet niet na om zijn talrijke liaisons met vrouwen nadrukkelijk te afficheren, als een uitdaging aan Cocteau misschien, wiens bezitsdrang hem benauwde. Volgens zijn eigen woorden voelde hij er weinig voor om op zijn veertigste als ‘mevrouw’ Cocteau bekend te staan. Toch is het voor een deel aan Cocteau te danken, dat Radiguet in zijn korte leven twee romans schreef. Cocteau drong hem tot schrijven, zij het met zachtere hand dan Monsieur Willy, die de schrijfster Colette eenvoudigweg in haar kamer opsloot. Cocteau zag meer heil in het platteland, dat Radiguet de rust verschafte die hem in Montparnasse ontbrak. De geruchtmakende verschijning van Le diable au corps (Van de liefde bezeten) (maart 1923) doet denken aan de wijze waarop Sagan, in de jaren vijftig met Bonjour tristesse debuteerde. Radiguets uitgever, Grasset, zette voor het eerst in de geschiedenis van het Franse boek een grootscheepse reclamecampagne op touw, met advertenties, bioscoopreclame en affiches. De combinatie van jeugd en verdorvenheid liet het publiek niet onverschillig. Radiguet verdiende zoveel aan het boek, dat hij niet langer op de zak van rijke beschermers hoefde teren. In de laatste maanden voor zijn dood (hij stierf aan tyfus) schreef hij een tweede roman, Le bal du comte d'Orgel (Het bal van graaf d'Orgel) die postuum gepubliceerd werd.

Raymond Radiguet (midden) met Valentine en Jean Hugo in 1922

Het was een goede gedachte van uitgever Querido om de romans van Radiguet gelijktijdig te publiceren, als een tweeluik van de liefde. Le diable au corps speelt tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een scholier heeft een affaire met een jonge vrouw, wier kersverse echtgenoot onder de wapens is geroepen. Wars van alle conventies geven ze zich over aan de liefde, totdat de wapenstilstand een einde aan hun verhouding maakt. Radiguet heeft nooit ontkend, dat Le diable au corps op persoonlijke ervaringen berustte. Dit gaf na de publikatie van de roman allerlei verwikkelingen met de bedrogen echtgenoot, die aanvankelijk met de publiciteit nogal in zijn nopjes leek, maar Radiguet naderhand, met de grofste verwijten overlaadde.

Kuise liefde

In haar biografie Les années folles de Raymond Radiguet (uitg. Seghers) schenkt Nadia Odouard veel aandacht aan deze rel, waaruit duidelijk blijkt, hoe weinig de tijd van al deze opwinding overlaat. Ook de verschijning van Le bal du comte d'Orgel gaf aanleiding tot speculaties van autobiografische aard. In deze roman verwerkte Radiguet zijn indrukken van de Parijse high society, die hij via Cocteau had leren kennen. Het is nogal verbazingwekkend, dat hij juist dit lichtzinnige milieu als decor voor de kuise liefde koos, alsof een hoge geboorte ook zieleadel impliceert. De hoofdpersonen, François en Mahaut, voeren een zware, innerlijke strijd tegen hun diepste gevoelens, omdat loyaliteit jegens hun vriend, respectievelijk echtgenoot, de gedachte aan overspel uitsluit. Dit maakt dat ze zich meer op hun gemak voelen, wanneer ze met zijn drieën zijn dan in een tête à tête. Via een omweg bekennen ze elkaar ten slotte hun liefde, zonder dat dit consequenties heeft voor hun gedrag.

De liefdesgeschiedenis van Mahaut en François, hun eindeloos wikken en wegen, maakt in de twintigste eeuw een nogal precieuze indruk. De tragedie wint aan betekenis, wanneer men binnen het huwelijk van de d'Orgels de rollen verwisselt, dus wanneer graaf Anne d'Orgel een vrouw zou zijn, en de door François beminde Mahaut, een man. De namen Anne (voor een man) en het stoere Mahaut zijn niet gespeend van dubbelzinnigheid, terwijl Radiguet in zijn beschrijvingen van de gravin de nadruk legt op haar manlijke gebaren en haar donkere stem. Ook het feit dat haar moeder zich bij de geboorte een zoon had gewenst, wijst in deze richting.

Radiguets biografen hechten weinig waarde aan deze interpretatie, die mij juist zeer aannemelijk lijkt. Met de tragedie van Oscar Wilde nog vers in het geheugen, nam Radiguet zijn toevlucht tot dezelfde kunstgreep als zijn tijdgenoot Marcel Proust, die van Albert een Albertine maakte en de aanbeden jongens uit zijn jeugd in ‘bloeiende meisjes’ herschiep. Toch bestaat er tussen beide schrijvers een aanzienlijk verschil. Proust beschrijft liefde en jalouzie op een

[Vervolg op pagina 22]