Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 58]

Regeren is een vertrouwenstruc
James Fallows over de orgie van militaire bestedingen in het Pentagon

National Defense door James Fallows Uitgever: Random House 204 p. f40,50 Importeur: Van Ditmar

Hugo Arlman

‘Als elke discussie over kernwapens zou beginnen met de uitspraak dat niemand eigenlijk weet waarover hij het heeft, zouden we een eind op weg zijn naar een evenwichtiger kijk op deze wapens.’

Dat is een stelling van James Fallows die gerust ketters genoemd mag worden: er is nauwelijks een politiek onderwerp te bedenken waar al vijfendertig jaar op zo'n theologische manier mee is omgesprongen als de kernbewapening, de dreiging uit het Oosten of de hoogte van defensieuitgaven.

De Amerikaanse diplomaat George Kennan noteerde al in 1950 in zijn dagboek: ‘De president, het Congres, de media en het grote publiek dwalen rond in een doolhof van onwetendheid, gissingen en vermoedens, waarin de werkelijkheid op talloze punten met fictie vermengd is en waarin ongerechtvaardigde veronderstellingen de geldigheid van uitgangspunten hebben gekregen.’ Het is een beschrijving die voor elk jaar sindsdien opgaat.

De tegenstanders van ‘het spook van de vredesbeweging’, die zich zelf ongetwijfeld als Realpolitiker beschouwen, mogen dan ook niet verbaasd zijn over het religieuze karakter dat de anti-kernwapenbeweging soms kenmerkt: zelf hebben ze de kernbewapening vijfendertig jaar lang als geloofsartikel aan de man gebracht. Kritiek stond altijd gelijk aan heulen met de vijand, redelijke argumenten werden niet gehoord, doorwrochte analyses ter zijde geschoven en discussies vermeden of de kop in gedrukt. Ir. Henk Vredeling, minister van Defensie in het kabinet-Den Uyl, - toch geen radicaal - vertelde vorig jaar in NRC Handelsblad: ‘Ik herinner mij nog dat in de vergaring van de ministeriële Defense Planning Committee getracht werd mij het woord te ontnemen, aangezien de secretaris-generaal van de Navo meende dat het geen pas gaf in een Navo-vergadering de toepassing van de Navo-strategie ter discussie te stellen.’ En dezelfde Joseph Luns verschool zich achter zijn autoriteit als Kanselier Geheimschrijver van de Westelijke Verdediging toen hij onlangs in een interview in het weekblad De Tijd zei: ‘Wanneer iemand het weet, ben ik het wel, en ik zeg: er is een dreiging en zij wordt iedere week sterker.’

James Fallows

Religieus

‘Regeren is een vertrouwenstruc,’ laat de Engelse romanschrijver C.P. Snow iemand in een van zijn boeken zeggen. ‘Als mensen het vertrouwen kwijtraken, kom je een beetje in moeilijkheden.’ Dat duidt exact aan wat er in West-Europa gebeurd is. Vijfendertig jaar lang is ‘de dreiging uit het Oosten’ verkocht met drogredeneringen, vervalste feiten, selectief uitgelekte geheimen, niet bestaande ‘raketachterstanden’ of gewone leugens, terwijl keer op keer bleek dat de feiten geen feiten waren en de argumenten rationaliseringen voor ontwikkelingen die al jaren aan de gang waren. De documenten waarmee de Amerikanen de Russische betrokkenheid bij El Salvador aan de bondgenoten probeerden te slijten, deugden niet. En het speciale boekwerk waarmee de huidige minister van Defensie in de Reagan-regering, Caspar Weinberger, het Atlantische bondgenootschap tot hogere defensiebestedingen wil bewegen, zit vol onjuistheden, onvolledigheden en verdraaiingen (zie VN 10/10/'81). Tot grote schrik van vooral de Westeuropese politici werkt de ‘truc’ niet meer, en zelfs in de Verenigde Staten begint het vertrouwen in het nut van een sterke defensie, ondanks of dank zij Reagan, te tanen, volgens een recente enquête in Newsweek. Misschien dat daar de oproep ‘een sterke defensie handhaven en vaker naar de kerk gaan’ (John Foster Dulles in de jaren vijftig) nog helpt, in West-Europa is het effect tegenovergesteld.

Al hebben de aanhangers van een krachtige westerse defensie-inspanning het recht van spreken over het ‘religieuze’ karakter van de vredesbeweging verloren, dat neemt niet weg dat enig wantrouwen over dat religieus-ethisch reveil op zijn plaats is.

Nu de kerken leegstromen, lijkt het er soms op dat de kerkgangers toch niet zonder een satan kunnen en de kernbewapening daarvoor hebben uitverkoren. Geloofsgemeenschappen, politieke partijen en huisvrouwenverenigingen roepen hun leden bijeen om een maandlang kernwapens te ‘doen’ - soms wordt de kernenergie in een moeite door nog even meegenomen - en de uitkomst van dat ritueel is onveranderlijk hetzelfde: de bisschop, het moderamen, de partijleiding of simpelweg het bestuur wordt geadviseerd de banvloek over deze nieuwe demonen uit te spreken.

Het is dan ook onvermijdelijk dat discussies tussen voor- en tegenstanders van de kernbewapening meer het karakter van een theologisch gesprek over het verschil tussen de lijdende, strijdende en zegevierende kerk of de betekenis van Artikel 31 krijgen, dan van een debat waarin feiten, argumenten en logica tellen en vooronderstellingen open en bloot op tafel liggen.

Obsessie

National Defense is een boek waarin dat wel gebeurt. James Fallows, vroeger speechschrijver van president Carter en tegenwoordig redacteur van The Atlantic, heeft een uiterst verhelderende analyse geschreven over het Amerikaanse - en daarmee westerse - defensiebeleid. Een analyse zonder religieuze part pris, of het zou zijn opvatting moeten zijn dat er geen reden is bewapeningsuitgaven op een andere manier te bekijken dan uitgaven voor sociale uitkeringen, namelijk toetsing aan de doelstellingen, de efficiëntie en effectiviteit van de gehanteerde middelen. Het resultaat van een dergelijke doorlichting is - het zal sommigen niets verbazen - vernietigend.

Hoogstandjes

Het toont een Pentagon (Amerikaans ministerie van Defensie) dat uitsluitend bezig is met het uitgeven van zoveel mogelijk geld, waaraan doet er niet toe, dat geobsedeerd is door technologische vernieuwingen die slechts zelden verbeteringen zijn en waarin elke verandering ten goede in de weg gestaan wordt door de vrees promotiekansen op het eigen departement of later in de defensie-industrie, in gevaar te brengen. In de woorden van Melvin Laird, minister van Defensie onder Richard Nixon: ‘Het ergste wat er kan gebeuren is dat het land zich in een orgie van militaire bestedingen stort die tot economische chaos binnenslands en tot verwarring in het buitenland leidt, en die het Pentagon niet aankan.’ Fallows laat in een aantal hoofdstukken die voor een deel als artikelen in The Atlantic of The New York Review of Books verschenen, zien wat voor gevolgen die obsessie met technologie, ‘de jacht op het magische wapen’, heeft. Ten eerste dat, of het nu om een geweer of een vliegkampschip gaat, wapens daar niet noodzakelijkerwijs beter, maar in ieder geval wel duurder van worden. Soms alleen maar omdat er zoveel extra gadgets aan een apparaat worden toegevoegd dat de prijs in vergelijking met de burgermaatschappij omhoog schiet: een leger-videorecorder is drie keer zo duur als een gewone. En het effect van die extravagante prijsstijgingen over het verloop van jaren is dat, ondanks verhogingen in de defensiebudgetten, men steeds minder van een gegeven wapen kan kopen. De eenenveertig Polaris-duikboten zullen worden vervangen door twintig Tridents, terwijl de laatste bovendien sneller door de vijand kunnen worden opgespoord.

De combinatie van minder in aantal én ondanks de technische hoogstandjes, minder in praktische kwaliteit, heeft soms opvallende gevolgen.

[p. 59]

Fallows becijfert dat je voor een gegeven bedrag niet alleen viermaal zoveel eenvoudige straaljagers kan kopen dan ingewikkelde (voor experts: viermaal zoveel F-5's dan F-15's), maar dat je met de eenvoudiger toestellen bovendien tien keer zoveel vluchten kan maken, omdat die volledig gecomputeriseerde F-15's vrijwel voortdurend met mankementen aan de grond staan. Terwijl de technologische kwaliteiten - bij voorbeeld het 2,5 maal de geluidssnelheid kunnen vliegen - in de gevechtspraktijk weinig nut hebben. De Amerikaanse straaljagers die in de Vietnam-oorlog op dergelijke topsnelheden vijandelijke vliegtuigen achtervolgden, werden vaak wegens brandstofgebrek tot landen gedwongen.

De keuze voor technisch geavanceerde wapens - slechts zelden te rechtvaardigen vanuit de stelling dat de Russen ook zover zijn - heeft daarom ernstige gevolgen omdat bij elke voorgestelde verhoging van de defensie-uitgaven geschermd wordt met het argument dat het Warschaupact ergens méér van heeft. ‘Het argument dat we in aantallen overvleugeld worden is daarom verkeerd omdat het versluiert dat als de Verenigde Staten minder tanks en straaljagers heeft dan de Sovjetunie, dat komt doordat de Amerikaanse wapenmeesters ervoor gekozen hebben er minder te maken.’ Fallows berekent dat één nucleair-aangedreven vliegkampschip met escorte ongeveer zes miljard dollar kost, ‘voor hetzelfde geld kunnen we de gehele achterstand in de produktie van tanks en gevechtsvliegtuigen inhalen.’ De neutronengranaat, zo schreef Ian Mather in de Observer, kost een miljoen dollar en is met name bedoeld tegen de Russische tankovermacht. Maar voor de prijs van twee neutronengranaten kunnen ook drie nieuwe tanks of vijftig geavanceerde anti-tankwapens aangeschaft worden.

Voetangels

De genoemde voorbeelden - de lijst is eindeloos uit te breiden - kunnen wellicht als detailkritiek worden afgedaan. Ze tonen stuk voor stuk wel aan met wat voor gemene voetangels en klemmen de argeloze krantelezer rekening moet houden. Of het nu gaat om becijferingen over de Russische defensie-inspanning, die een paar jaar geleden plotseling omhoog gingen omdat de CIA-rekenaars hun methode veranderden; de technische kwaliteit van de Russische wapens - de MIG-25 bleek, toen een Russische piloot er een in Japan aan de grond zette, veel minder dan men gedacht had; de kwetsbaarheid van de Amerikaanse raketten ter land - het idee dat een van beide partijen met een hoge mate van zekerheid in staat zou zijn over een traject van negenduizend kilometer een raket binnen een straal van een paar honderd meter te laten neerkomen, is door de gebroeders Cockburn in The New York Review vorig jaar overtuigend ondergraven. Enzovoorts.

Als het allemaal niet zo angstwekkend en onheilspellend was, zou je National Defense een heel geestig boek kunnen noemen, een deeltje in de serie De Wet van Murphy - ‘alles wat mis kan gaan, gaat mis’. Maar bij zo'n boek moet ik altijd denken aan de uitspraak van I.F. Stone: ‘Waarom is het nodig die alleenstaande boerin met twee koeien in de buurt van Kiev tien keer te kunnen doden?’

‘Die Jungfrau schlaft so schön allein, der Jüngling sieht den Grund nicht ein’