denis, we ondergaan haar slechts... De vrouwelijke hoofdfiguur Tamina, een Tsjechische bannelinge in Frankrijk, wanhoopt of ze zich wel haar overleden man zal blijven herinneren. Ze vecht tegen de vergetelheid. Wat de bezetter ons aandoet, doet het individu zich zelf aan. In die paradox ben ik geïnteresseerd...’
Tamina verlangt naar een wereld ‘waar de dingen niets meer wegen’. In een droomscène wordt ze meegelokt naar een eiland waar de kinderen aan de macht zijn. Ze wordt door hen verkracht, bevuild en ten slotte gruwzaam omgebracht. Wil je zeggen dat kinderen kwaadaardig zijn?
‘Ik heb in die scène mijn hoofdthema tot de uiterste consequentie willen uitwerken. In communistische landen gaat het altijd om de jeugd. Niet omdat die jeugd de toekomst heeft - die heeft het niet - niet omdat die jeugd eens volwassen zal zijn, maar de jeugd heeft geen verleden. Het toekomstige Tsjecho-Slowakije zal een natie van kinderen zijn.’
Op het eiland waar Tamina terechtkomt worden de gebeurtenissen niet in bedwang gehouden door de tijd. Er stroomt geen tijd. Door deze en andere passages met dat tijdloze karakter deed je boek me aan Marquez' roman Honderd jaar eenzaamheid denken.
‘Latijns-Amerika en Centraal-Europa ondergaan een parallelle ontwikkeling. Beide zijn grensgebieden van het Westen. In beide is het “Westers-zijn” een probleem geworden. Toen Spanje en Portugal zich van Zuid-Amerika meester maakten, onderbraken ze de oude Indiaanse tijd en brachten de westerse tijd mee met zijn opeenstapeling van evenementen. Het dorp Macondo uit Marquez’ roman is buiten de historie gesitueerd. Ondanks een formidabele accumulatie van gebeurtenissen spelen die zich niet af in een tijdsverloop van verleden, heden en toekomst. Er heerst een rondlopende, een mytische tijd, een eeuwige herhaling van gebeurtenissen... Die tijd heerst ook in mijn roman. (Aarzelt)... Nee, ik ben niet in staat je vraag bevredigend te beantwoorden. Ik kan alleen dit zeggen: ook Marquez, op zijn wijze, stelt de geschiedenis ter discussie.’
Je laatste boek kent niet de hechtheid van bij voorbeeld De grap. Historische faits divers, essays, abstracte bespiegelingen, het sprekend invoeren van nog levende publieke personen en fragmenten waarin Milan Kundera zelf optreedt. Alsof de realiteit de fictie op de hielen zit. Is het wel een roman? Zo ja, wat maakt een roman tot een roman?
‘De eenheid van een boek hoeft niet noodzakelijkerwijs uit de intrige voort te vloeien, maar kan ook geleverd worden door één of meerdere hoofdthema's. De roman bestaat uit zeven delen. Alle delen zijn variaties. Een roman is een spel met bedachte figuren. Om te benadrukken dat verbeelding echt verbeelding is, ben ik zelf ook aanwezig. Ik heb nooit gehouden van de illusie die de realistische roman ons schenkt.’
Je bewondert Diderots roman Jacques le Fataliste. Waarom?
‘Omdat dit het type van “romanjeu” is. De roman als divertissement. Diderot bouwt zijn boek niet op de eenheid van handeling, een principe dat altijd, automatisch is beschouwd als inherent aan de “roman”. Ik ken geen fascinerender boek dan Jacques le Fataliste. Diderot hanteert de methode van de verschillende points of view, en gebruikt de optiek van de telescoop. Hij schept een ruimte in de roman die vóór hem ongekend was. Een scène zonder decor. Vanwaar komen zijn figuren? Niemand weet het. Hoe oud zijn ze? Het gaat ons niets aan. Diderot doet niets om ons te laten geloven in het echte bestaan van zijn personen. Toch zijn ze levendiger dan die van De Balzac. Ik lees zo vaak dat er een crisis van de roman is, dat dit genre al zijn mogelijkheden zou hebben uitgeput. Ik heb een heel andere indruk. Gedurende de vierhonderd jaar van zijn bestaan - de moderne roman begint bij Don Quichot - heeft de roman vele mogelijkheden ongebruikt gelaten. Diderots boek is een explosie van een niets ontziende vrijheid, zonder enige auto-censuur, een explosie van erotiek, die het zonder de rechtvaardiging van een sentimenteel alibi kan stellen.’
(Kundera kijkt naar de omslag van zijn boek.) ‘Een plaatje met een concentratiekamp! Mijn boek gaat over de strijd van de mens tegen de macht en dat is een strijd van de herinnering tegen de vergetelheid. Maar het gaat vooral over seks. Het is bijna pornografie. Ik ben erotomaan. Alle Tsjechen zijn erotomanen. Omdat ze daarin alleen nog maar volledige vrijheid bezitten.’
Het boek van de lach en de vergetelheid van Milan Kundera verscheen bij uitgeverij Agathon, 291 p., f29,50.
Auteursrechtelijk beschermd