Amerika
Nu kan ik wel zeggen dat er wat mij betreft met deze hoofdpersonen niets echt verontrustends aan de hand is, maar ik zou dan voorbijgaan aan een aantal vooringenomenheden die onze samenleving zonder enige twijfel nog steeds onveilig maken. En aangezien John Irving Amerikaans staatsburger is, moeten we daarbij in het bijzonder aan de Amerikaanse samenleving denken. Homoseksuelen worden daar nog net niet het land uitgezet, maar er als zodanig binnenkomen is niettemin een opgave op zich zelf.
Negers hebben, in principe, weliswaar gelijke burgerrechten, maar in Atlanta zijn onlangs de jaren vijftig toch maar weer herleefd. Interraciale huwelijken liggen maatschappelijk op veel plaatsen nog zeer gevoelig. En incest is natuurlijk een taboe waar minstens de hele westerse wereld nog hard op moet studeren.
Nemen we dergelijke factoren in aanmerking, dan kan Irvings roman gedefinieerd worden als een boek waardoor dergelijke vooroordelen en opvattingen ondermijnd worden. Na lezing van The Hotel New Hampshire is het onmogelijk om aan Frank terug te denken als een geschifte volgeling van Pygmalion, of aan John en Franny als bloedschenders. En op andere niveaus zijn Egg en Lilly geen gehandicapten, de vader en de moeder geen slechte ouders. Irvings gezin Berry is een fictief bolwerk van mensen die ieder op hun eigen manier een gangbare maatschappelijke norm overtreden en Irving laat haarscherp zien dat zulke overtredingen niet per definitie slechtere mensen of een minder goede samenleving opleveren. Het tegendeel wordt onvoorwaardelijk bewezen.
Dat is één, en wat mij betreft de belangrijkste betekenis van deze roman. Een betekenis die niet tot stand komt via een structuur van directe contrasten tussen het bolwerk van de Berry's en de buitenwereld. Irving bepaalt zich tot zijn personen maar doet dat tegelijk via zo opvallend onconventionele en soms zelfs via naar het surrealisme neigende situaties dat de lezer automatisch gedwongen wordt vergelijkingen te maken met ‘de echte wereld’.
Zodra, bij voorbeeld, Frank zelf overtuigd is geraakt van zijn homoseksuele geaardheid wordt dit noch verzwegen, noch echt besproken in het gezin. De meeste gezinsleden - maar niet de vader - raken er terloops van op de hoogte maar zien daarin geen aanleiding tot verontrusting of vraagtekens. Niettemin blijft de lezer zich waarschijnlijk afvragen - ook omdat Irving dat een paar keer slinks suggereert - wanneer Frank nu eens met zijn vader zal gaan praten. Dat is immers, zijn we gewend te denken, de tweede stap op weg naar de verwerving van de vrijheid om hetzelfde geslacht lief te hebben. Hoe vertel ik het mijn ouders. Welnu, in deze roman vertelt Frank het zijn vader niet. Dat is in het gezin Berry totaal overbodig en Irving slaagt erin de lezer daarvan te overtuigen. Frank is homoseksueel en alleen zijn beleving daarvan is belangrijk.
Door zich zo te concentreren op zijn personen en hun kleine wereld schept Irving niet alleen automatisch scherpe contrasten met de wereld buiten de roman, het gevolg is mede dat het gezin Berry uitgroeit tot een ideale samenleving. Zo'n samenleving wordt zeker niet gekenmerkt door een maximum aan individuele vrijheid. Irving maakt steeds weer duidelijk - door situaties die variëren van hoogst komisch tot diep tragisch - dat individuele vrijheid slechts waardevol is wanneer die beleefd wordt in harmonie met de groep waartoe men behoort. Dat is geen kwestie van tolerantie of zelfs van begrip voor elkaar, het is een combinatie van wederzijds respect en zelfbehoud. Als vader Berry zijn kinderen voor de tweede keer in een wild hotel-avontuur stort door zich in Wenen te vestigen, is geen van de andere gezinsleden daar werkelijk blij mee. Niemand verzet zich echter tegen de onderneming omdat iedereen beseft dat het alternatief een doodongelukkige vader is of de breuk in het gezin betekent, en dus hoe dan ook een verstoring van de harmonie die voor iedereen op dat moment van vitaal belang is.
Ik heb Irvings mini-maatschappij hierboven ideaal genoemd. Dat wil niet zeggen dat daarbinnen verdriet en zorgen afwezig zijn. Ideaal betekent hier dat zulke alledaagse negatieve spanningen als haat, wantrouwen, egoïsme, en concurrentie door de personen vermeden worden. Verdriet en zorgen hoeven niet strijdig te zijn met een gelukkig leven. Integendeel. Zoals in zoveel andere mythische vertellingen komt ook het levensgeluk van de Berry's uiteindelijk mede tot stand door de tragische maar louterende dieptepunten in hun samenleving. De verkrachting van Franny, de dood van Egg en moeder Berry, de zelfdoding van Lilly. Het zijn gebeurtenissen waaruit
Vervolg op pagina 43
Auteursrechtelijk beschermd
