Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 38]

Politieke filosofie in Reader's Digest-stijl
De opleving van de Amerikaanse droom

Restoring the American Dream door Robert J. Ringer Uitgever: Fawcett Crest, 384 p. f11,50 Importeur: Van Ditmar

Bart Driessen

Robert Ringer mikt op een breed publiek. Dat geldt ook voor zijn uitgever. De verspreiding van de politieke boodschap van de American Dream is goed gelukt. Althans zo'n indruk krijgt men als men de omslag van het boek bestudeert. We zien het vrijheidsbeeld omringd door de kleuren van de Amerikaanse vlag, de titel in blauwglimmende letters en de vermelding dat het boek een ‘nr. 1 bestseller’ is en ‘5 months on the New York Times bestseller list’ heeft gestaan.

Bart Driessen is medewerker aan de faculteit rechtsgeleerdheid van de universiteit van Nijmegen

Alleen al vanwege het enorme succes trekt dit boek de aandacht. Niet dat de inhoud zo nieuw is. Zij is al door nogal wat neoconservatieven verkondigd. Het bijzondere van dit boek is dat het hun ideeën versimpelt en zo voor een miljoenenpubliek toegankelijk maakt. Daarbij presenteert Ringer zich uitdrukkelijk als ‘libertarian’ en niet als neoconservatief, hetgeen voor hem betekent dat volledige vrijheid niet alleen op economisch, maar ook op moreel gebied dient te bestaan. Wat Ringer zijn - primair Amerikaanse - publiek voorhoudt, is dat het kan kiezen tussen óf het herstel van de American Dream óf doorgaan met de rampzalige politiek van de welvaartsstaat. Ringer presenteert als de theoretische achtergrond van zijn harde kritiek de filosofie van het ‘libertarianisme’. Deze filosofie neemt het individu als uitgangspunt. Het is de enige realiteit die Ringer erkent. ‘Maatschappij’, ‘staat’ en ‘publiek’ zijn in zijn visie slechts woorden, abstracties zonder inhoud; zij komen in feite neer op verzamelingen van bepaalde individuen. Zij bestaan dus niet echt. Van nature beschikt ieder individu over een aantal eigenschappen, de ‘Nature of Man’ en verder geldt voor het individu onverbiddelijk het Natuurrecht, ‘Natural Law’. Dit ‘Natural Law’ is volgens Ringer niet gefundeerd op iets onwrikbaars; hij zegt dat het eigenlijk slechts een ‘opinion’ betreft. Zonder met een woord over deze enormiteit te reppen, gaat Ringer onmiddellijk verder met de bepaling van de inhoud van het Natural Law: ieder bezit zijn eigen leven en zolang hij met dwang het recht op leven van anderen niet aantast, mag hij ermee doen wat hij wil. Men kan dit Natural Law dus ook opvatten als ‘law of non-agression’. Onder agressie vallen alle vormen van dwang en ‘fraud’: diefstal en contractbreuk. De vrijheid is dus essentieel voor de mens en een gevolgtrekking met betrekking tot het politieke daarvan is dat (politiek) gezag over andermans leven niet mogelijk (legitiem) is zonder overeenstemming.

Compromis

Het ontstaan van de staat wordt door Ringer niet in de vorm van een echt contract gepresenteerd, maar als een compromis, gesloten tussen de partij van rationalistische individualisten die eigenlijk liever vrijhandel willen drijven en op macht beluste mensen, die uit zijn op het plunderen van andermans eigendommen. De eersten waren de ijverigen en de tweede groep de machtslustigen.

Vrijheid wordt zo opgeofferd om vrijheid te beschermen, iets wat volgens Ringer een onmogelijk compromis is. Ringer is de staat vijandig gezind, omdat de enige mogelijkheid om volledig vrij te zijn ligt in de afwezigheid van de staat.

Hoe is het mogelijk dat in de VS, waar deze filosofie van de American Dream eens zo machtig was, de staat nu zo'n groot beslag legt op de vrijheid en het inkomen van haar onderdanen? Ringer zoekt het antwoord hierop in het systeem van besluitvorming, dat op het meerderheidsbeginsel (Majority Rule) is gebaseerd. Politici hebben namelijk in het systeem van de Majority Rule als hoofddoelstelling een stemmenmeerderheid en deze kunnen ze het zekerst behalen als ze aan de kiezers allerlei materiële voordelen, in casu verlichting van hun individuele moeilijkheden beloven. De kiezers zijn niet ongenegen allerlei voorzieningen van staatswege te ontvangen en negeren daarbij de nadelen die deze voorzieningen op lange termijn voor hen betekenen. Deze nadelen zijn onder andere hogere belastingen, inflatie, overheidsbemoeienis en beperkingen van hun individuele vrijheid.

Tekening David Levine

De overheid is zo verworden tot een overtreder van het natuurrecht.

In ethisch opzicht is de welvaartsstaat dus een aanfluiting; zij dwingt en besteelt haar onderdanen. Maar ook in economisch opzicht kan de welvaartsstaat voor Ringer niet veel goeds betekenen. Ringer beschouwt de staat als behorende tot de niet-produktieve sector van de economie - ze produceert zelf geen waarde maar verteert deze wel om zich draaiende te houden. Ze leeft dus van een gedeelte van het surplus dat in de produktieve sector wordt geproduceerd. Dit surplus wordt grofweg gevormd door alle winsten, gemaakt in de produktieve sector. Het meest kenmerkende van de welvaartsstaat in economisch opzicht is nu haar herverdelende taak. Ze neemt weg bij de ene en geeft weg aan de andere. Het gevolg van dit soort activiteiten is, volgens Ringer dat de ontvangende groepen, en deze vormen een zeer groot gedeelte van de kiezers, de indruk krijgen dat het allemaal ‘voor niets’ is. Men maakt zich over de kosten geen zorgen, eerder over de voorzieningen. Uit angst voor stemmenverlies leggen de politici bij verkiezingen daarom eerder de nadruk op uitbreiding of behoud van voorzieningen dan op het drukken van de kosten (belastingverlaging).

[p. 39]

Tegenover de uitzichtloze politiek van de Welfare State stelt Ringer het ideaal van de American Dream. Ieder moet het recht op zijn leven, vrijheid en streven naar geluk van de staat terugnemen. Want de mens staat boven de overheid en heeft recht op het eigen leven. De regering wordt weliswaar toegestaan om in bepaalde gevallen geweld te gebruiken, maar deze toestemming kan door de vrije Amerikanen altijd weer worden teruggenomen. Overigens heeft de American Dream niets met een speciaal land te maken. Deze droom geldt overal, het is de droom van vrijheid en individualisme. Deze droom is door de intellectuele aanhangers van de Welfare State als ouderwets en afgedaan betiteld. Maar ze is niet mislukt. Het enige wat is mislukt, is de politiek van overheidsingrijpen. Daarom moeten de mensen weer leren op eigen benen te staan; dat is goed voor hun zelfrespect, voor de economie en voor de portemonnee van de belastingbetaler. Als de steun aan werklozen niet meer wordt gegeven, zoekt iedereen heel snel zelf werk en is de werkloosheid van de baan. Want iedereen die wil werken, kan werk vinden. Een voorkeursbehandeling is vernederend; alsof zij gemiddeld een lager IQ zouden hebben. Laat hen voor zich zelf opkomen. Het energievraagstuk is kunstmatig gecreëerd door de overheidsresticties; de vrije markt zal zorgen voor voldoende energiebronnen. Kartels en monopolies worden juist door de staat zelf veroorzaakt en gesteund.

Monopolist

De staat is trouwens zelf de grootste monopolist. Laat allerlei diensten, zoals gas, water, elektriciteit, PTT, vuilophaal, vervoer, onderwijs, brandweer en politie door particuliere firma's verzorgen. Dat is veel goedkoper en efficiënter. En stop de grote vloed van intellectuelen naar de staat, zij worden alleen maar aangezocht om de verspilling en inbreuk op individuele rechten goed te praten.

Belastingopstand

Het verkoopsucces van Ringer zal hij wel te danken hebben aan het feit dat hij zo gemakkelijk uitspreekt wat zoveel anderen denken. Het is politieke filosofie in Reader's Digest-stijl, even schaamteloos simplistisch als zijn leermeester (die ook al zo goed verkocht) Will Durant. Maar Ringer weet dat hij met zijn ideeën te rade kan gaan bij beroemde wetenschapsmensen en met groot ontzag noemt hij regelmatig prof. Hayek en prof. Friedman. Voor een exacte plaatsbepaling is het echter goed erop te wijzen dat hij dichter bij modernere auteurs als Ayn Rand en Robert Nozick staat dan bij het neoconservatisme van Hayek c.s. Al deze auteurs geven uiting aan de groeiende afkeer tegen de staat welke die distributionele rechtvaardigheid nastreeft.

De belastingopstand in Californië, het verzet tegen ‘busing’, maar ook de uitslag van de laatste presidentsverkiezingen spreken hier boekdelen. Vanuit ons oogpunt is het bijzondere van deze beweging het samengaan van economische en morele argumenten tegen de welvaartsstaat. Dat de politiek van de verzorgingsstaat economisch niet haalbaar is, is ook al in deze contreien een dagelijks terugkerende stelling. Maar dat het terugdringen van allerlei sociale voorzieningen, stelsels van uitkeringen en gebods- en verbodsbepalingen beargumenteerd wordt vanuit het natuurrecht, klinkt ons toch vreemd in de oren. We hebben het nog niet meegemaakt dat werkgevers de WAO wilden afschaffen omdat deze zo degraderend is voor de betreffende personen, of dat de dwang belasting te betalen betiteld werd als afpersing. Desondanks moet worden gezegd dat de ideeën die Ringer vertolkt, bij ons ook steeds meer de wind in de zeilen krijgen. Het stelsel van sociale voorzieningen staat onder zware druk, het profijtbeginsel en daarmee het teruggeven van overheidstaken aan de vrije markt lijkt een groeiend aantal voorstanders te krijgen. Ook de vaak gehoorde kritiek op het welzijnswerk, de daarvan uitgaande betutteling en verspilling van geld en energie, bevat Ringeriaanse elementen.

Steeds haastiger zoekt men ook hier naar methoden om de economsiche crisis te bestrijden. Het Amerikaanse recept voor deze kwaal luidt: gemakkelijke oplossingen voor moeilijke problemen. Dit recept maakt indruk, ook bij onze politici. Het is echter het recept dat gemakkelijk is, niet de oplossing.