Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 36]

[De uitzonderlijke rang van de veldmaarschalk]
Vervolg van pagina 33

ken. Enkele jaren voordat die oorlog uitbrak, toen hij nog als leraar op een militaire academie in India werkte, had hij het zijn kadetten al vaak voorgehouden: ‘Heren, u moet nu haast maken met u verder te bekwamen in het beroep dat u gekozen hebt. U hebt nog maar kort tijd - niet langer dan de tijd die Duitsland nodig acht om voldoende te herbewapenen.’

Veel interessanter dan de hindernissen die Montgomery moeiteloos voor zich zelf opwierp door haat en rancune bij collega's te kweken, zijn de episodes in zijn leven waarin zijn militaire loopbaan werkelijk direct gevaar liep. Goed, er was dat voorval aan het begin van deze eeuw toen cadet Bernard Montgomery nog op de militaire academie zat en als gangmaker verantwoordelijk werd gesteld voor de ernstige verwondingen die een andere kadet opliep omdat zijn medestudenten - grapje! grapje! - zijn kleren in brand staken. Dat incident werd in de doofpot gestopt. Montgomery's vader was ten slotte bisschop (in Engeland kán dat) en dergelijke jeugdzondes kwamen tot in de jaren zestig ook in Nederlands meest roemrijke studentencorpora voor.

Er waren ook ernstiger misstappen. In 1938 had hij bij voorbeeld, als brigade-generaal en commandant van het garnizoen in Portsmouth, samen met de burgemeester van die stad toestemming gegeven voor de verhuur van een stuk grond - rijksgrond - als feestterrein. Met de huurpenningen werd de kas van een militair liefdadigheidsfonds gespekt, dat kon Montgomery aan de hand van nota's overtuigend aantonen. Dat nam niet weg dat hij geen toestemming voor de verhuur van Whitehall (het Engelse ministerie van Defensie) had gevraagd. Het incident kostte hem dan ook bijna zijn promotie.

Ruim een jaar later zou het nog erger worden.

In september was de oorlog begonnen en Montgomery was met de derde divisie in Frankrijk gelegerd. De eerste maand hadden de soldaten binnen moeten blijven, maar sinds oktober mochten ze met weekendverlof - naar Lille. De bordelen in die stad werden regelmatig geïnspecteerd en waren steeds schoon bevonden. Niettemin waren er half november al meer dan veertig gevallen van geslachtsziekte geregistreerd. De oplossing van het mysterie bleek eenvoudig: de soldaten prefereerden de vrije liefde in het open veld boven de betaalde liefde in een bordeel. Montgomery, inmiddels tot generaal-majoor bevorderd, pakte het probleem voortvarend aan: hij schreef er een officiële order over:

‘Mijn opinie is de volgende: als een man een vrouw wil hebben, laat hij dat dan vooral doen. Maar hij moet wel zijn gezond verstand gebruiken en de noodzakelijke voorzorgen tegen infectie nemen - anders wordt hij door zijn eigen onachtzaamheid uitgeschakeld, en dat is helpen van de vijand.’

Voortaan zouden aan de manschappen condooms verschaft moeten worden, de bordelen zouden nog beter geïnspecteerd moeten worden, de voorlichting moest beter en de mannen zouden het allernoodzakelijkste Frans voor de betreffende aangelegenheden moeten leren - aldus de generaal-majoor. Hij besloot zijn kristalheldere order (Montgomery's orders waren altijd minitieus opgesteld en kristalhelder, om het even of het marsorders of andersoortige zaken betrof - dat was een van de eigenschappen die hem een groot bevelhebber maakten) met de opmerking: ‘We moeten dit probleem onder ogen zien en er volkomen open over zijn. En we moeten al het mogelijke doen om de soldaten in deze moeilijke zaak te helpen.’

Zijn meerderen dachten daar anders over. De adviezen van Montgomery, daarover bestond geen verschil van mening, waren niet van gezond verstand gespeend. Maar hij had als commandant van een divisie zijn eigen naam niet moeten zetten onder een order die dergelijke precaire zaken betrof. Het had toch wel wat besmuikter gekund? Alleen zijn grote en toen al vrij algemeen erkende militaire capaciteiten redden Montgomery van een eerloze overplaatsing. Want de oorlog mocht dan wel twee maanden aan de gang zijn en Montgomery's derde divisie mocht dan wel het best getrainde legeronderdeel in Frankrijk zijn, zijn commandanten vreesden aanslagen op hun hypocrisie haast erger dan aanvallen van de Duitsers.

In 1937 overleed Montgomery's vrouw Betty Carver. Zij was een vertegenwoordigster van wat men in dat milieu artistiek begaafd noemt. Haar geboetseerde bustes van Ghurka's uit het leger in India genoten onder kennissen enige faam. Tot verbazing van hun vrienden was het huwelijk tussen de niet zo praktische maar wel doortastende Betty en de vakidioot Bernard steeds heel gelukkig. Na haar dood wierp Montgomery zich nog meer dan daarvoor op zijn

[p. 37]

werk. Toen de oorlog uitbrak zei Lady Herbert, die een goede vriendin van Betty was geweest, tegen haar man: ‘Misschien is het wel goed dat de oorlog is begonnen. Het is verschrikkelijk natuurlijk - maar het geeft Monty een kans er weer bovenop te komen. Eindelijk heeft hij écht werk te doen.’ En inderdaad: de man die in vredestijd de top van zijn carrière bereikt leek te hebben klom onder oorlogsomstandigheden op tot de belangrijkste bevelhebber van het Engelse leger. Soms lijkt het wel of álle beroemde generaals eigenlijk ongeschikt waren voor een toppositie in een vredesleger. Dan is er immers geen behoefte aan Draufgängers die eigen initiatieven ontplooien en schoppen tegen vermolmde tradities - die veroorzaken alleen maar onrust. Het zou interessant zijn om eens een lijstje te maken van beroemde oorlogsbevelhebbers wier carrière vóór de oorlog op een dood punt beland leek.

Over Montgomery is nu, voor het eerst, een volledige biografie verschenen. Natuurlijk - er was de autobiografie van de veldmaarschalk zelf, maar die was niet altijd met de vereiste afstand geschreven. En er waren ook wel andere boeken over Engelands beroemdste militair sinds Wellington - maar die waren niet altijd even volledig. Nigel Hamilton, de schrijver van het nu verschenen boek The making of a general beschikte, dank zij zijn vriendschap met de veldmaarschalk, over het volledige archief van Montgomery. Alleen al aan de omvang van het eerste deel van de biografie (het tweede deel zal pas later verschijnen; dit eerste boek beslaat de periode tot 1942) kan men zien dat de auteur gewetensvol te werk is gegaan: 871 pagina's.

De eerste zes hoofdstukken zijn onleesbaar. Niets dan early years, Ierse afstamming, andere generaals in de familie, grootheden in de familie van moeder, beroemdheden in de familie van vader. Hoofdstuk zeven gaat over Bernards leertijd op de militaire academie Sandhurst en vanaf dat hoofdstuk is Hamiltons biografie ongemeen boeiend, ongelooflijk gedetailleerd en perfect gedocumenteerd. Een standaardwerk dus.

Hamilton zelf vreesde, zo schrijft hij in zijn inleiding, dat zijn vriendschap met Montgomery zijn objectiviteit zou beïnvloeden. Onnodige angst, want hoewel het boek duidelijk met liefde is geschreven en ook met een groot begrip voor de toch niet geringe tekortkomingen van de veldmaarschalk, is er geen enkele poging gedaan om die tekortkomingen te verdoezelen. En ook de grootste flater van Montgomery in de beschreven periode, de mislukte invasiepoging bij Dieppe, wordt uiterst eerlijk beschreven. Monty's andere blunder, Arnhem, komt in dit deel nog niet aan bod. Naar aanleiding van een oefening in 1931 waarbij Montgomery - als commandant van een legeronderdeel dat het onder gesimuleerde omstandigheden tegen een ander Engels onderdeel moest opnemen - door een al te groot enthousiasme bijna de mist in ging, probeert Hamilton wel een verklaring te geven voor die twee grote missers van de anders altijd zo voorzichtige bevelhebber:

‘Bernard was in deze periode een heel andere commandant dan de voorzichtige generaal met de ijzeren wil die hij later zou worden. En dezelfde eigenschappen die door sommige historici zo beschimpt zijn - zoals zijn behoefte aan een overduidelijke voordeelpositie voordat hij aan operaties deel wou nemen - vormden in feite veel meer een beschermende mantel die Bernard zich zelf opdrong dan algemeen wordt aangenomen. Alleen wanneer men dat erkent kan men Bernards latere vergissingen in de oorlog begrijpen, zoals Dieppe en Arnhem. Dat waren geen vreemde aberraties van een van nature voorzichtige militair, maar juist voorbeelden van een impulsiviteit die Bernard in andere gevallen wist te verbergen en onder controle wist te houden.’

Die verklaring lijkt logisch. Het zou niet de enige paradox in Montgomery's karakter zijn. Tot aan het eind van zijn lange leven doodsbang voor de dood, toonde Montgomery zich op het slagveld steeds buitengewoon moedig (vooral bij hoge militairen valt zo'n eigenschap op). Een professional als geen ander, maar bij de keuze van zijn officieren maakte het hem niets uit of iemand een behoorlijke militaire opleiding had gehad: alleen capaciteiten telden, voor verdere vorming zorgde hij zelf wel. Een jaloerse mensenhater, maar ook iemand die bekwame minderen op alle mogelijke manieren vooruithielp in hun verdere loopbaan. Schizofrenie is een woord dat vele malen in Hamiltons boek voorkomt. De enige kritiek die men op zijn biografie zou kunnen hebben, betreffen zijn pogingen om die schizofrenie verder te analyseren. Montgomery heeft, daaraan bestaat geen twijfel, een nogal tyrannieke moeder gehad. Maar of die nu echt nodig was om zo een uitzonderlijke veldmaarschalk te scheppen, betwijfel ik.