Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 22]

Alles hangt met alles samen
Claire Sterling en het terrorisme

Het netwerk van de terreur, de geheime oorlog van het internationaal terrorisme door Claire Sterling Vertaling: Parma van Loon Uitgever: De Kern, 286 p. Prijs f27,50

Marian Husken

Het zijn de Russen! Zij zitten erachter, zij willen door het steunen en opleiden van terroristen de hele westerse beschaving, met name de industriële gebieden in West-Europa, vernietigen. Dat is de belangrijkste gedachte achter het boek van de Amerikaanse journaliste Claire Sterling, Het netwerk van de terreur, of wel De geheime oorlog van het internationaal terrorisme.

Claire Sterling probeert aan te tonen dat er een internationale verbinding bestaat tussen alle terroristen, tussen zowel Rode Brigades als Grijze Wolven, tussen de Ira als wel de Raf, et cetera. Daarvoor gaat ze terug in de tijd.

De nieuwe terrorist wordt volgens Sterling meestal door Moskou van wapens voorzien, opgeleid door Cubanen of Palestijnen en krijgt geld van de Libische leider Kadaffi. Hij ontstond in 1968, het jaar van de barricaden. Vanaf dat moment behoorden de ‘social bandits’ voorgoed tot het verleden: een terrorist is nu iemand die veel geld heeft, beschikt over de meest moderne wapens, gebruik maakt van computers, reist in supersnelle vliegtuigen en helikopters, gijzelt, kidnapt, een commandotraining krijgt, mensen gevangen zet en psychologische oorlog voert. Sterling spreekt vanaf dat moment, 1968, in haar boek dan ook van het Eerste Terreur decennium.

Haar boek bestaat uit hoofdstukken die elk een afzonderlijk land of een belangrijke terrorist die een sleutelrol vervulde tot onderwerp hebben: de Italiaan Feltrinelli, de Fransman, Curiel, Carlos de Jakhals. Ze beschrijft een reis door ‘het ondergrondse’, ze toont de Zwitserse wapenwinkel, vertelt over het geld van Kadaffi, de rol van Cuba en schetst de geschiedenis van de Ira, de Basken, de Turken, de Rode Brigades, de Duitsers en de Palestijnen.

Nu zijn er eerder boeken verschenen over het internationaal terrorisme, maar die kregen nooit zoveel belangstelling als het boek van Claire Sterling. Haar boek kwam op het juiste moment. Het was een welkome ‘verrassing’ voor de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, generaal Alexander Haig. Met dit boek had hij zijn nieuwe bijbel gevonden: Moskou is het grote brein achter al de activiteiten van de ultralinkse terroristische bewegingen in het Westen. De Verenigde Staten hebben daar niets mee te maken. In haar inleiding stelt Sterling het zelfs heel duidelijk ‘Het was beslist niet de CIA die de guerrillakampen had voor tienduizenden terroristen in Cuba, Algerije, Libië, Syrië, Libanon, Zuid-Jemen, Noord-Korea, Oost-Duitsland, Hongarije, Tsjechoslowakije, Bulgarije en de Sovjetunie. De CIA kon niet de enorme voorraad wapens leveren - en heeft dat niet gedaan - die door de terroristen op de vier continenten zijn gebruikt in het Eerste Terreurdecennium, of schuilplaatsen voor hun vluchtelingen of geheime inlichtingen voor hun leden, of diplomatieke bescherming in de Verenigde Naties.’ Verderop in haar boek maakt zij één keer duidelijk hoe zij over de Amerikaanse inlichtingendienst, de CIA denkt: ‘Volgens een telling van de CIA - en een lafhartiger bron is moeilijk te vinden - waren er in 1976 meer dan 140 terroristenbendes uit bijna vijftig landen of omstreden gebieden met elkaar verbonden.’ Toch stoort het feit van die ‘lafhartige bron’ haar niet om vervolgens aan het werk te gaan om die internationale verbinding aan te tonen. Ook weerhoudt het haar niet om dankbaar van deze ‘lafhartige bron’ en andere westerse inlichtingendiensten gebruik te maken om haar gelijk te bewijzen. Voor een journalist is dat een niet alledaagse manier om materiaal te verzamelen: inlichtingendiensten zijn meestal niet zo spraakzaam tegenover kranten.

Sterling gebruikt voor de verdere bewijsvoering in haar boek artikelen uit verschillende dag- en weekbladen variërend van Encounter tot ultralinks, bij voorbeeld Contro Informazione (het bulletin van de Rode Brigades), boeken over terrorisme, de KGB, het handboek voor stadsguerrilla's en rechtbankverslagen. Ook maakt zij gebruik van politiebronnen (en in ‘noten en bronnen’ staat er zelfs een keer politiebronnen’) en in het hoofdstuk over de Fransman Henri Curiel vanbij ‘betrouwbare anonieme bronnen uit de Franse Communistische Partij.

Koele blik moeder

De hoofdstukken wisselen van toon, ze zijn vlot, soms te vlot geschreven en zelfs suggestief: bij voorbeeld de omschrijving van Feltrinelli, de ‘vader’ van de Rode Brigades: ‘geen onverschrokken krijger... begiftigd met onuitputtelijke bankrekening... kille jeugd... teutoonse gouvernantes... koele blik moeder... seksueel impotent...’ et cetera. En dat alles in een alinea om aan te geven hoe hij tot het terrorisme is gekomen. Om nogmaals Henri Curiel te nemen: Sterling noemt haar onderzoek naar hem en de welzijnsorganisatie, waarvan hij de leiding had en waarvan werd vermoed dat deze diende als een mantelorganisatie die hulp bood aan iedere terrorist die zich meldde, een ‘heroische inspanning’. Bij dit hoofdstuk zijn trouwens enige vraagtekens wel op zijn plaats. Sterling noemt bijna nooit de politieke kleur van een krant, maar bij Libération die het opneemt voor Curiel, wordt ineens expliciet vermeld dat het een ‘extreem links’ blad is. Over Le Point, Encounter, Paris Match hoor je haar daar niet over, en als Italië ter sprake komt, dan staat zo'n vermelding ook niet bij de linkse Italiaanse bladen.

Suggestief

Pas echt suggestief in dit hoofdstuk werkt de volgende alinea: ‘Het agentschap vertelt me steeds maar weer dat die kerel van de KGB was, maar ik geloof het niet, zei een oude CIA-medewerker in Europa tegen me. De man was een vakman en ongelooflijk goed, hij had voldoende armslag en hij maakte geen fouten. Maar hij was wel degelijk van de KGB zei een andere, die dichter in de buurt was en - te oordelen naar de enige beschikbare bewijzen of eigenlijk meer aanwijzingen - waarschijnlijk ook dichter bij de waarheid.’ Dat moet overigens nog blijken. Afgelopen weken verschenen er in de Franse pers (Nouvel Observateur, Libération) artikelen waarin weer de nodige vraagtekens werden geplaatst bij de beschuldigingen aan het adres van Curiel.

Claire Sterling wil met haar boek aantonen dat er verbindingen zijn tussen de verschillende groepen terroristen. Dat die er zijn, is ongetwijfeld waar. Maar het vervelende in Het netwerk van de terreur is dat dezelfde feiten in bijna elk hoofdstuk

[p. 23]

terugkomen, maar steeds iets anders geformuleerd. Bij voorbeeld de rol van de Nederlanders: Ludwina Janssen wordt aangehaald als de eerste ooggetuige uit een opleidingskamp in Zuid-Jemen. Zij heeft het over tenminste vijftien leden van de Rode Hulp. Even later heeft Sterling het over zo'n twintig leden van de Rode Hulp die hand- en spandiensten verleenden. Als je dan ook nog een alinea tegenkomt die als volgt luidt: ‘Er ging een voortdurende stroom mensen kamp in kamp uit. Honderden Iraniërs werden daar opgeleid die hun deskundigheid gebruikten voor het afzetten van de sjah en de Permanente Revolutie in de Iraanse islam, Turken, Ira-leden, Eritreërs, Zuid-Amerikanen van een tiental nationaliteiten, Zuid-Molukkers, die van de ene dag op de andere in Nederland berucht werden door het gijzelen van een hele trein met passagiers, trainden zij aan zij met Nederlanders, Belgen, Spanjaarden, Scandinaviërs, Zwitsers, Italianen, Japanners’, dan bekruipt je toch het gevoel dat Nederlanders en andere West-Europeanen in groten getale kind aan huis waren in Zuid-Jemen. Terwijl er, volgens directe getuigen, op zijn hoogst vijftien leden van de Nederlandse Rode Hulp in die kampen zijn geweest.

Claire Sterling schrijft politieke analyses voor de Washington Post en The Herald Tribune en in de Verenigde Staten is ze inmiddels uitgeroepen tot het orakel voor het terrorisme. Toch zijn er gelukkig ook nog mensen die haar identificeren met generaal Haig. Ze vindt dat laatste niet fair, zo zegt ze in een interview in de Haagse Post van 6 juni. En wanneer ze een boek over Zuid-Amerika - waar ze nooit geweest is - zou schrijven, zou het er ook heel anders uitzien: ‘Ik stel vast dat zuiver terrorisme niet moet worden verward met problemen van nationale bevrijding en met de strijd tegen rechtse regimes.’ Maar in Het netwerk van de terreur noemt Sterling de Tupamaros, ‘die model staan voor wat mode is geworden in stadsguerrilla's in de wereld, een leerzaam voorbeeld’. Volgens haar hebben de Tupamaros een militaire dictatuur veroorzaakt in Uruguay en hebben zij de democratie om zeep geholpen. De conclusie die je hieruit kan trekken lijkt wel erg op de overbekende kip-of-ei-vraag: wat was er nu eerder het geweld of de dictatuur?