Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 55]

Buitenlands correspondent in eigen land
Louis Heren, adjunct-hoofdredacteur van The Times over het Britse dilemma

Alas, Alas for England door Louis Heren Uitgever: Hamish Hamilton, f51,65 Importeur: Keesing Boeken

G. Waller

In 1968 verscheen The New American Commonwealth van Louis Heven, een boek over de politieke inrichting van de Verenigde Staten. Het zal, samen met The American Commonwealth van Lord Bryce uit 1888 en De Toquevilles De la démocratie en Amérique van 1835 tot de standaardboeken over dit thema blijven horen.

Heren schreef twee jaar later No Hail, No Farewell over Johnsons tijd als president, van de moord op Kennedy tot de installatie van Nixon (zie VN 12.12.70). Daarna publiceerde hij twee autobiografieën, Growing up Poor in London, en Growing up on The Times. Nu verscheen Alas, Alas for England, what went wrong with Britain, over de wankele positie van Engeland.

Het boek vertoont overeenkomstigheden met The New American Commonwealth dat Heren had geschreven toen hij correspondent van de Times in Washington was. Nu is hij al vele jaren plaatsvervangend hoofdredacteur en chef buitenland van het blad, maar Alas, Alas for England leest - behalve de laatste pagina's - als het werk van een uitstekende buitenlandse correspondent die de situaties in een land zo objectief mogelijk, op een afstand, bekijkt en beslist niet als een vertegenwoordiger van het establishment, wat men van een man in zijn positie zou kunnen aannemen.

Heren is altijd een buitenbeentje geweest. Hij groeide op in een van de armste wijken van Londen. Zijn vader stierf toen hij vier jaar was. Hij werd loopjongen bij The Times, promoveerde tot verslaggever, werd de ‘starreporter’, die onder meer over de laatste dagen van de Engelsen in India schreef, over de eerste dagen van Israël, over Korea en andere oorlogen. Hij werd gesprekspartner (en soms vriend) van mensen als Gandhi, Nehroe, Ben Goerion, Dayan, MacArthur, Adenauer, Willy Brandt en Chroestsjov, Kennedy en Martin Luther King, van Johnson en Nixon.

Hij kreeg ook opdrachten die men verwacht bij een journalist in een slechte tv-serie, bij voorbeeld het telegram dat hij in India ontving, om in zijn eentje Sir Edmund Hillary te vinden die in de hoogste regionen van de Himalaja verdwenen was geraakt. Hij vond hem.

Heren, die nu eenenzestig is, was politiek altijd links, al liet hij zijn werk als verslaggever hierdoor nooit beïnvloeden. Maar in zijn autobiografie maakt hij er geen geheim van.

Zelfs afgezien van de inhoud is Alas, Alas for England fascinerende lectuur. Het boek zou verplichte leerstof voor de school voor de journalistiek moeten zijn. Heren geeft zijn eigen analyse van de problemen van Engeland en illustreert die met zeer veel interviews van politici, en vakbondsleiders.

Illusies

Heren vindt voor dit alles een plaats in slechts 170 pagina's. Toch weet men van elk van de gesprekken hoe de sfeer was, wat voor soort mens de man of de vrouw is - open, geslepen, intelligent, bekrompen - hoe ze zich kleden, wat ze eten, drinken, hoe ze hun vrije tijd doorbrengen; en wat ze werkelijk denken.

Heren ziet als grootste gevaar voor Engeland, en als voornaamste oorzaak van zijn dilemma, de onduidelijke machtsverhoudingen. In dit land zonder geschreven grondwet is het parlement in principe almachtig. Het zou bij voorbeeld de zittingsperiode tot in het oneindige kunnen verlengen, wetten met terugwerkende kracht kunnen aannemen, de oppositie kunnen muilkorven, de rechterlijke macht kunnen uitschakelen. De verstrengeling van Labour en de vakbonden maakt de verhoudingen bijzonder onoverzichtelijk. Niemand weet wie uiteindelijk zijn zin kan doordrijven, vooral als de vakbondsleiders (die de partij zouden kunnen overheersen) zelf niet zeker zijn van hun gezag. Een groot gedeelte van de arbeiders stemde in de laatste jaren op de Conservatieven, en de meeste vakbondsleden zijn volkomen ongeïnteresseerd in het werk van de bonden. Daardoor kan een kleine actieve minderheid de zaken manipuleren.

Louis Heren

Het tweede hoofdthema van Heren, dat hij zelf nog belangrijker vindt, is dat politici noch bevolking afstand kunnen of willen doen van de illusie (of pretentie) dat Engeland nog steeds een grote mogendheid is. De tijd dat ‘de zon nooit onderging boven het Britse imperium’ is voorbij. Pas als zij dat accepteren, kunnen de Engelsen weer beginnen de dingen helder te zien in de mist die nu boven hun samenleving hangt.

Heren heeft wél een helder inzicht in de situatie. Wat hij over de politieke situatie binnen en buiten het Verenigd Koninkrijk zegt, en over mythen en macht, standen en klassen, mankracht en management, welvaart, welzijn en cultuur is origineel en belangwekkend, ook voor iedereen op het vasteland dat nolens volens ook bij de ontwikkelingen bij de ongemakkelijke, soms onwillige mede-Europeanen op hun eiland betrokken is.