Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 22]

JOH-1
John O'Hara en de Nobelprijs voor een tragisch schrijversbestaan

The Life of John O'Hara door Frank MacShane Uitgever: Jonathan Cape, 264 p., f53,95 Importeur: Keesing Boeken

R. Ferdinandusse

John O'Hara was in zijn contacten met mensen tamelijk rauw, maar een enkele keer reageerde hij heel spontaan. Zo stond hij eens op een perron - het was in 1961, hij was zevenenvijftig - en zag in de trein die langs dat perron stilstond een vrouw die in zijn jongste novellenbundel Sermons and Soda-Water zat te lezen. ‘Ik klopte op het raam,’ schreef O'Hara later aan een vriend, ‘en ze keek gek op totdat ik met mijn handen een boek pantomiemde, en vervolgens op mezelf wees. Ze begreep het, en betrok toen haar echtgenoot erbij, die naast haar zat. Die herkende me direct en reageerde heel uitbundig, net als een andere vrouw in de coupé. Andere mensen in de wagon merkten wat er aan de hand was, en iedereen lachte en zwaaide naar me. Dus ik deed mijn handen boven mijn hoofd als een bokskampioen, nam vervolgens mijn hoed af en boog diep. Ik weet zeker dat ik een brief zal krijgen van mijn lezeres in de trein. Het was reuzeleuk.’

Waar je gewoonlijk over schrijvers hoort dat ze in boekwinkels gaan kijken of hun eigen werk er wel ligt, en soms ook dat ze een boek dat in de boekhandel wat achteraan ligt zo mogelijk ongezien naar voren schuiven, is deze anekdote van O'Hara uiterst verfrissend en direct. Want over één ding liet hij geen misverstand bestaan: hij wilde alle roem en eer en populariteit die een schrijver maar kan bedenken. Zelden heeft een schrijver zo openlijk en hartstochtelijk naar de Nobelprijs verlangd als O'Hara, en zelden heeft een schrijver zo openlijk betreurd dat hij hem wel niet meer zou krijgen. Hij had zich zelf, als hij de Nobelprijs zou krijgen een Rolls Royce beloofd, maar in 1965 liet hij de hoop varen, kocht een groene Rolls Royce Silver Cloud III en verklaarde waar hij kwam dat hij die liever had dan een Nobelprijs.

Op de steen van zijn graf werd gebeiteld: ‘John O'Hara. January 31, 1905 - April 11, 1970. Better than anyone else he told the truth about his time. He was a professional. He wrote honestly and well.’ De tekst was, zoals men nu al kan vermoeden, door O'Hara zelf opgesteld. Helemaal onjuist is het ook niet. Maar de ironie van het lot - langzamerhand bestaat het lot vooral voor de ironie - is dat toen de steenhouwer aan die tekst werkte, O'Hara's ster bij het publiek al was verbleekt. Hij had geschreven over de tijd waarin hij leefde en die was alweer voorbij. Hij schreef veertien romans en bijna evenveel bundels met korte verhalen. Ik heb er een stuk of tien van in mijn boekenkast staan, en soms zie ik bij kennissen van mijn leeftijd ook zo'n plukje boeken op de plank. En waarschijnlijk hebben zij, net als ik, moeite om zich te herinneren waarom ze die boeken indertijd gelezen hebben. In diezelfde kast staat ook de ‘Encyclopedie voor de Wereldliteratuur’ van C. Buddingh' uit 1954. Met o.a. de mededeling dat Gerard Kornelis van het Reve voortaan in het Engels zal publiceren. En het korte stukje over John O'Hara bestaat uit twee zinnen, waarvan de tweede als volgt luidt: ‘Zijn debuut, Appointment in Samarra (1935) gaf een realistisch, satirisch getint beeld van het leven in een klein Amerikaans stadje; ook zijn volgende boeken hadden nog wel kwaliteiten doch later is hij steeds verder afgezakt naar een gestroomlijnd bestsellerdom.’ De arme auteur had toen nog acht romans en zeven verhalenbundels te gaan.

John O'Hara met zijn hond Pat en zijn Rolls-Royce, 1986

Treurigheid

Wat mij aan John O'Hara bevalt is dat hij dat allemaal in zijn hartje ook wel wist. In momenten van zwakheid en onzekerheid zei hij, of schreef hij (net als alle auteurs van die tijd liet hij bossen brieven achter) dat hij niet zoveel betekende: ‘Beter dan iemand anders weet ik dat ik maar een inferieur talent bezit.’ Maar dat kleine talent verhulde hij als een leeuw: met bravour en opschepperij, brallend, schreeuwend, naaiend en vooral drinkend. En hij had het geluk dat het grote geld begon binnen te stromen voor hij zich kapot gezopen had. Toen zijn maagzweren de druk niet meer konden hebben, en hij van zware interne bloedingen herstelde kon hij zich op zijn riante buiten terugtrekken en nacht na nacht de schrijfmachine laten ratelen om de Nobelprijs dichterbij te halen. En toen hij later stierf gingen de In Memoriams ook niet meer over zijn werk maar over zijn ruzies, zijn ijdelheid, zijn kennissen en vooral over de anekdotes.

Amerika zou Amerika niet zijn als zich al niet velen over het raadsel O'Hara hadden gebogen, met biografieën, en uitgaven van zijn brieven. In de enige die ik daarvan heb gelezen, het boek van Matthew J. Brucoli (een hoogleraar die ook al zoveel over Raymond Chandler bijeenbracht), wordt O'Hara bewonderend geportretteerd: ‘Hij is een van de beste romanschrijvers, de beste novellenschrijver en onze grootste schrijver van korte verhalen.’ De nieuwste biografie over O'Hara is ook van een Chandler-kenner: The Life of John O'Hara door Frank MacShane (die ook een biografie van Chandler schreef). Erg vrolijk is het resultaat dit keer niet. ‘De opzet van mijn boek,’ schrijft MacShane in het voorwoord, ‘is om de interesse in het werk van O'Hara te vernieuwen’, maar ruim 250 pagina's later kan de lezer alleen maar concluderen dat MacShane er eigenlijk het bijltje bij heeft neergegooid. Al schrijvend weegt hij op een heel aardige, en vooral evenwichtige manier het werk van zijn hoofdpersoon en komt tot de conclusie dat het harde werk van O'Hara zowel een vloek als een zegen is geweest: ‘Hij schreef te veel en de

[p. 23]

kwantiteit van zijn werk bracht de lezers in verwarring en was de oorzaak dat hij sterk ondergewaardeerd werd.’ Frank MacShane laat van het ganse, gigantische oeuvre van O'Hara drie romans en dertig tot veertig verhalen en novelles over. Die werken verzekeren hem van een plaats bij de zes belangrijkste schrijvers van zijn tijd.

Treurigheid troef. Ik las een recensie over het boek van Frank MacShane in de Sunday Times, van Frederic Raphael, en die komt nog lager uit. Vanwege ‘Appointment in Samarra, en de eerste helft van A Rage to Live en een handvol korte verhalen wil hij O'Hara nog tot de grote schrijvers rekenen.

Zo is ook voor O'Hara het grote inleveren begonnen. Zoals bij ons Gorter nog tot grote dichters behoort vanwege die ene regel (Een nieuwe lente en een nieuw geluid) zal O'Hara over een korte wijle nog tot de grote vertellers behoren vanwege die geniale titel die hij zijn laatste bundel gaf: And Other Stories (En Andere Verhalen).

Hoe helder en vakmanschappelijk MacShane O'Hara's werk ook ontleedt en beschrijft, het smakelijkste van zijn boek is toch het levensverhaal van de ongelukkige auteur, voor een deel gebaseerd op gesprekken, maar vooral op O'Hara's brieven. Een mens wordt diep droef als hij beseft wat de telefoon nu aan het aanrichten is; en jonge auteurs dient met klem te worden aanbevolen: telefoneer nooit, maar schrijf brieven; als je boeken de eeuwigheid niet halen doet je leven het wel.

In zijn boek over het Amerikaanse blad The New Yorker (Here at the New Yorker) schrijft Brendan Gill een prachtige zin over zijn eerste ontmoeting met O'Hara: I was startled by O'Hara's ugliness' (Ik schrok van zijn lelijkheid). O'Hara was toen midden dertig, zwaar van bouw, ‘zijn hoofd rees uit een bijzonder dikke nek, zijn oren piekten heel vreemd uit vlezige wangen. Om het nog erger te maken had hij een ongezonde grauwe gelaatskleur en een mond vol rottende tanden.’

Duivelachtig

Met een paar anderen, onder andere Dorothy Parker, was O'Hara de smaakmaker van The New Yorker. De gaafheid en vooral de kortheid van zijn verhalen werden mede bepaald door de kwaliteitseisen van de ‘New Yorker-short story’, al zal niemand, schrijft Gill, ooit willen toegeven dat zo iets bestond. O'Hara had over het schrijven van korte verhalen een paar handige theorieën, over het effect van het gebruik van eigennamen, van het woordje ‘zei’, etcetera (Bruccoli citeert er een volledige brief over). O'Hara's verhouding met The New Yorker was echter slecht, altijd gezeur over geld en over het weigeren van verhalen. Gill beschrijft hoe O'Hara er een tijdje een kamer had, met namen van bekende mensen die hij kende om zich heen strooide, duurdere kleren droeg dan de rest en zich uiteindelijk terugtrok achter de schrijfmachine, zijn mouwen oprolde, zijn das losmaakte en in eén geweldige ruk, zonder een enkele correctie, een perfect kort verhaal uit de machine ramde. Aan dat verhaal, zegt Gill, had hij dagen gewerkt en hij kende het van punt tot komma uit zijn hoofd, hij kwam daar alleen om te demonstreren hoe hij zijn verhaal schreef, met ‘duivelachtig gemak’.

John O'Hara

Ook Gill geeft toe dat O'Hara de beste was en dat men begrip had voor zijn haken naar roem. Hoofdredacteur Ross omschreef hem als ‘de meester’, maar had een hartgrondige hekel aan hem. Dus gebeurde uiteindelijk wat te verwachten was. Toen O'Hara in 1949 - na elf jaar geen roman te hebben geschreven - weer een bestseller op de markt bracht (A Rage to Live) schoven de redacteuren het boek als een hete aardappel door, totdat Gill, onder het mom dat hij vriendschap van boekkritiek kon scheiden, het werk tot op de grond toe afmaakte - onder meer door het gelijk te stellen met het Kinsey-rapport. Kinsey en O'Hara zouden vooral geïnteresseerd zijn in de verschillende manieren waarop in de diverse geledingen van de Amerikaanse maatschappij over seks werd gesproken en gedaan.

Ook dat is voor een groot deel waar: geen schrijver heeft zo nadrukkelijk vastgelegd dat Amerika een klassenmaatschappij is. En O'Hara schreef op wat hij zag, en dat hield in dat mensen met elkaar naar bed gingen. Daar kwam na publikatie uiteraard altijd rumoer van, soms een verbod, soms weghalen uit winkels of bibliotheken. Op recepties waren er altijd vrouwen die hem kwamen vertellen dat hun kinderen zijn boeken niet mochten lezen, wat hem nerveus of kwaad maakte met alle gevolgen van kwaadheid en dronkenschap. Zijn vrouw Belle trad op als bewaakster en ontwikkelde, met hem, een heel systeem van signalen wie hij moest ontwijken en wanneer hij weg moest.

Die seksuele belangstelling had hij al in zijn journalistentijd in New York, maar kreeg alle vrijheid in de jaren rond 1934, toen hij in Hollywood als filmschrijver werkte. Hij schepte op over de vrouwen waarmee hij naar bed was geweest; en raakte zelfs bijna in paniek toen hij op een ochtend in een hotel het aardige kamermeisje al in bed had getrokken voor hij wist wat hij deed. Hij had verschillende keren gonorroea, maar ook flink de pest in toen zijn auto een keer voor het huis van de huidarts stond en de geestige schrijver S.J. Perelman een briefje onder zijn ruitewisser had geschoven met de tekst: ‘Maak je geen zorgen, 't is net zo erg als verkoudheid.’ De beste verklaring voor die grote seksuele drang, die hem soms zelf benauwde, lijkt toch nieuwsgierigheid. In zijn latere boeken is seks bijna een stereotype geworden, de mensen in zijn romans ontmoeten elkaar voornamelijk nog om naar bed te gaan.

Aarts-conservatief

John O'Hara werd geboren in Pottsville, een kleine mijnstad in Pennsylvanië. Er is vastgesteld dat hij daar de eerste peuter was die een teddybeer bezat. Pottsville (in zijn boeken Gibbsville, naar zijn vriend Wolcott Gibbs van The New Yorker) en zijn jeugd daar was de schatkamer voor zijn werk: daar leerde hij wie meetelde, en wie niet, dat rijkdom telde, maar niet alles was. Als misdienaar werd hij betrapt op het drinken van de communiewijn, als middelbare scholier blonk hij uit door cafébezoek en op zijn twintigste was hij een gewoontedrinker. In New York, als mislukt journalist, en later in Hollywood als niet zo beste scenarioschrijver was hij vaak middelpunt van dronken ruzies, een paar keer sloeg hij zelfs een vrouw in een bar in elkaar, en op een gegeven moment schreef hij: ‘Ik leef op de bodem van een fles.’

Hij had een scherpe tong en liet nooit iets over zijn kant gaan. Toen op Broadway de musical Pal Joey (tekst John O'Hara) weer opnieuw werd gebracht maakte iemand hem een compliment: ‘Ik heb er nog meer van genoten dan de eerste keer.’ O'Hara: ‘Wat was er dan de eerste keer niet goed aan?’ Daar tegenover stond uiteraard zijn goedhartige sentimentaliteit. Typerend is de Faulkner-anekdote, waarvan verschillende versies bestaan, maar die eropneer komt dat uitgever Bennett Cerf een feestje gaf voor William Faulkner, vanwege diens Nobelprijs. O'Hara was eveneens een belangrijke gast en hij schonk Faulkner zijn gouden aansteker - die hij zelf weer van een gestorven vriend had. Faulkner stak het ding mompelend in zijn zak, en O'Hara begon op te zwellen van woede en werd door zijn vrouw afgeleid. Later legde Cerf aan Faulkner uit dat O'Hara de gift als symbool bedoeld had, een schakel van vriendschap en probeerde Faulkner zo ver te krijgen dat hij O'Hara een bedankbriefje zou sturen. Maar Faulkner wilde niet: ‘Wat moet ik met dat ding. Ik heb er niet om gevraagd.’

[p. 24]

O'Hara had van die dingen. Uit vriendschap schreef hij dat Hemingway even groot was als Shakespeare. Wie iets aardigs over zijn boeken zei werd ingelijfd in zijn vriendenkring. Als het boek van MacShane soms wat monotoons heeft dan komt het door de opeenstapeling van beroemde namen, die er soms door O'Hara met de haren zijn bijgesleept.

Op het laatst van zijn leven begon zijn monomanie ongekende vormen aan te nemen. Hij kreeg voor zijn Rolls het nummerbord JOH-1, hij meldde zich als lid voor elke club van enige importantie, om er dan later ruzie te maken omdat ze geen clubdas hadden. De toneelschrijver Philip Barry preste hij om hem aan te melden als lid van de Century Club. Barry had geen zin want de reputatie van O'Hara kennend wist hij wel dat hij niet door de ballotage zou komen. Maar O'Hara zeurde door, Barry meldde hem aan en O'Hara werd afgewezen. Daarop eiste O'Hara van Barry dat hij uit protest zijn lidmaatschap zou opzeggen, en toen Barry het niet deed keek O'Hara hem een jaar niet aan.

Maar O'Hara werd ook nergens in betrokken. Pas aan het eind van zijn leven kreeg hij een literaire prijs. Uitnodigingen van universiteiten voor lezingen kreeg hij nooit. Etcetera. Hoewel zijn boeken in miljoenen werden gelezen, zijn korte verhalen beroemd waren, telde hij literair niet mee.

Zijn enige antwoord was schrijven. Elke nacht zat hij in zijn studeerkamer en tikte. Toen hij niet meer onder de mensen kwam, en zijn grootste wapen, de dialoog, wat stomp werd, begon hij vertellender te schrijven. Maar hij hield vast aan wat hij als zijn opdracht zag: het vastleggen van wat er in zijn tijd gebeurde. Naturalistisch, bekeken van de buitenkant, maar in de overtuiging dat daardoor de gehele sociale historie van Amerika zou worden blootgelegd.

Op het laatst ploeterde hij naar het eind, met een corset voor zijn zwakke rug, met een pafferig uitgehangen gezicht, met suikerziekte, met zware depressies omdat hij zonder alcohol zijn gemoed niet kon luchten. Hij was stinkend rijk (af en toe vond hij ergens nog een niet geïnde cheque van 20.000 dollar en piekerde zich suf wat ermee te doen), en hij was aartsconservatief - een van de weinige Amerikaanse kunstenaars die aanbeval op Barry Goldwater te stemmen. Maar hij was een ‘professional’, een schrijver, en nog geen vijfenzestig, dus hij schreef door, elke nacht maar weer. Zijn romans rammelden, zijn korte verhalen verloren hun scherpte en werden, o treurig teken, steeds langer. Waren er maar Nobelprijzen voor tragiek.

F.