Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 83]

Ook narigheid heeft zijn grenzen
Eefje Wijnberg vertelt haar meisjesleven

Een meisjesleven door Eefje Wijnberg Uitgever: De Arbeiderspers, 262 p., f 29,50

Eddy Mielen

Net wanneer je denkt dat de rebellie van de jaren zestig (provo, Maagdenhuis, democratisering) en de ego-tripperij van de jaren zeventig (werken-aan-jezelf, emancipatie, relaties) ook in de literatuur definitief zijn weggeëbd, verschijnt er een kloeke roman van ruim 250 pagina's die zich afspeelt tegen de achtergrond van deze jaren; zij het meer tegen de jaren zeventig dan zestig. Het is een roman van Eefje Wijnberg, schrijfster en hoofdpersoon van Een meisjesleven die terugkijkt op haar leven tot dusver, een bekentenisgeschrift zogezegd.

In de inleidende tekst komt de uitgever al meteen lauwerkransen tekort ‘de ontdekking van tien jaar vrouwenliteratuur’, ‘in bepaalde zin een feministische roman van de eerste orde’ en ‘de generatieroman van de bewogen jaren zestig en zeventig die nog altijd niet geschreven was’. Wie de roman na deze hoogdravende aanbeveling ter hand neemt, moet bij die typeringen wel vraagtekens plaatsen, want zo uniek, feministisch of documentair blijkt de roman niet. Eefje Wijnberg vertelt háár verhaal van de eerste vijfentwintig jaar van haar leven; die periode is zo wezenlijk anders geweest dan de fase waarin ze nu verkeert, dat ze wil afrekenen met die jeugdjaren: ‘Ik kan het slechts vergeten door alles op te schrijven wat ik heb gedaan. Daaronder dan een dikke streep en een vette punt’.

Een boek als loutering dus, als therapie. Hierna volgt het eerste deel van de roman waarin de schrijfster terugblikt op haar vroegste jeugd, in het middagdeel van het boek gaat het om de mannen die belangrijk waren, terwijl in het derde en laatste deel het gebeuren meer naar het heden is geschoven en het vooral enkele lokaties zijn (kroeg, flat, Italië) die een grote rol spelen.

In de beschrijving van haar jeugd daalt Eefje Wijnberg, zoals gezegd, diep af in het verleden. Grootouders, tantes, ooms en haar vader en moeder. Met die laatste twee zijn tevens twee personen genoemd die Eefje's handel en wandel sterk hebben beïnvloed. De vader, de grote afwezige in dit boek, (hij stierf nog voor Eefje geboren werd) volgens de schrijfster wel het meest. In het begin van het boek schrijft ze zelfs: ‘Als ik een vader had gehad, zou het anders zijn geweest - ik had hem kunnen bewonderen en hem kunnen vertrouwen (...) Ik geloof niet dat je vrouwen kunt vertrouwen (...) Mijn dochter moet dus maar een vriend zijn’, waarmee ze vast vooruitloopt op haar talloze (nou ja, dertig) verhoudingen met mannen en de vaak teleurstellende afloop daarvan. Over haar moeder - in het hele boek dominerend aanwezig! - zegt ze: ‘Mijn moeder heeft mij nooit begrepen - of te goed en simpel alsof het mij alleen erom te doen zou zijn een man in bed te hebben.’ Deze overwegingen aan het begin lijken bedoeld te zijn als verdediging, als verzachtende omstandigheid van wat gaat volgen, maar ze komen me te zwak voor en zijn een te amateurpsychologisch excuus voor alle belevenissen van de hoofdpersoon; naturalisme is allang niet meer in de mode. In kort bestek beschrijft Eefje Wijnberg haar kinderjaren, haar gefrustreerde moeder, de verschillende ooms die introkken, haar terroriserende grootmoeder, de oudere stiefzusters en de ook in huis verblijvende pensiongasten. Misschien berust het allemaal op 101 procent waarheid, dat is hier niet relevant, maar het moet gezegd: Eefje heeft het allerrampzaligst getroffen. Met een dergelijk ouderlijk huis met z'n spanningen, onbegrip en misère moet het wel mislopen, zou je kunnen denken, hoewel zich aan mij onbewust het sprookje van het lelijke jonge eendje opdrong. Het is me net iets té; ook narigheid heeft z'n grenzen.

Eefje Wijnberg

Zwanger

Ze zit in de derde klas van de middelbare school, als ze zwanger raakt van Raoul, ook een bezoeker van het plaatselijke magic-centre, en er een eind komt aan een tamelijk onbezorgde levensfase, ondanks alle vermaningen en ongezelligheid thuis. Er vindt uitvoerig familieberaad plaats, doktersbezoek (‘die hufterige huisarts’) en gedelibereer. Raoul vindt alles goed (‘Verder was hij niet bijzonder onder de indruk van mijn “prestatie”’.), maar komt verder niet in actie, als een natte spons blijft hij op bed liggen, al gauw met een andere vriendin trouwens.

Wanneer haar dochtertje Catharina geboren is, komt ze Tony (die nu en duister filmbedrijfje heeft) weer eens tegen. Al gauw behoort hij ook tot de bewoners van huize Wijnberg. Hij probeert steeds meer vat op Eefje te krijgen, wat weer resulteert in geruzie en gekrakeel, kortom een klassieke casus van het ongehuwde moederschap eind jaren zestig, begin zeventig. Eefje's vroegere leven is met name gebonden wat het gaan en staan betreft. Het kleurt haar bevindingen nog zuurder dan ze al waren. En daarmee kom ik op een voornaam punt van kritiek dat ik tegen het boek heb. Het is soms haast vermakelijk, maar niemand of niets deugt: haar moeder één en al vitterij, Tony onberekenbaar (‘met zijn ongure voorkomen’) en een slecht minnaar, ‘Raouls moeder was een opgedirkte trut, geverfd, bespoten en behangen als een kosmetische kerstboom’. Ook de ooms zijn onbenullig en corrupt, tantes idem dito om van de geperverteerde rest maar te zwijgen. Ik bedoel dit: Toegegeven, ik ben niet erg verzot op de zogenaamde subcultuur en het gehang in rokerige spelonken, maar het begrip dat je zo juist voor dat wereldje hebt opgebracht, wordt toch wel om zeep geholpen als je leest hoe Eefje oordeelt over de lesbische vriendinnen van haar zus: ‘Deze vrouwen (meestal ver boven de dertig, maar zich de allure en de kwek- en roddelzucht van schoolmeisjes aanmetend) wasten zich te weinig, hadden een gore complexie, hun huid glom of zag juist dof van de poeder, en stonken naar sigarettepeuken en verschaald bier. Zij hadden zich nooit van de haarstijl en bewegingen van de jaren vijftig weten te ontdoen, en sinds die tijd waren de lakens waarop ze elkaar beften en besabbelden niet mee verschoond.’ Een dergelijke dubbele moraal (vrijheid, blijheid, maar ho maar met de verdraagzaamheid) vind ik ongenietbaar. Deze rancuneuze tendenz zet zich helaas alleen nog maar voort in de loop van het verhaal. Je proberen staande te houden best, maar dan niet ten koste van anderen.

Na enige tijd gaat Eefje weer naar school en ze ontmoet een zekere Peter, een knutselaar, die haar helpt bij de inrichting van haar juist betrokken kamer: ‘Het stond voor mij buiten kijf dat hij verliefd op mij was (anders zou hij nooit al die dingen gedaan hebben) en in ieder geval met mij naar bed wilde. Maar zijn marktwaarde lag duidelijk onder de mijne.’ Desondanks is hij makkelijk als babysit en vaste toeverlaat!

Blikveld

Evenals Maarten 't Hart (onder andere in het geval Anja Meulenbelt) kan ik mij opwinden over een dergelijke opstelling, zelfs zo dat het mijn literair genieten (waarover straks) overschaduwt. Zeuren over onafhankelijkheid, familie ‘een vreselijke instelling’ noemen, anderen napraten dat trouw een mannelijke fictie is, een ridderideaal, in het kielzog varen van zelfstandige geesten als Zelda Fitzgerald, maar neerkij-

vervolg op pagina 85