Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 14]

Sprokkelen van oud hout
De verhalenbundel van L.H. Wiener

Bomen die te mooi zijn moeten worden omgezaagd door L.H. Wiener Uitgever: De Bezige Bij, 142 p. f 22,50

Frans de Rover

Sommige boeken roepen door hun onmogelijke titel al een jeukerig gevoel op. De quasiprogrammatische titel van de nieuwe verhalenbundel van L.H. Wiener, Bomen die te mooi zijn moeten worden omgezaagd, deugt van geen kant. Wanneer zijn bomen te mooi? Op wiens gezag en waarom dienen ze dan te worden omgezaagd? Is dit soms een handleiding voor jaloerse, esthetisch gefrustreerde bosbeheerders? Bij het opkomen van zo veel verwarrende en vooral volstrekt oninteressante vragen, moest ik direct denken aan de schrijfadviezen die Gerard Reve onder de prima titel Hoe Je Het Moet Doen aan zijn minder succesvolle kunstbroeder Ab Visser gaf (in: Het Lieve Leven, 1974):

‘Een titel moet een boek als een symbool, of in ieder geval als een samenvatting vertolken, maar die samenvattende vertolking, moet degene die de titel ziet of leest of hoort lezen, bovendien een aangename, tot kopen stimulerende gewaarwording geven (...) Ik wil het nog veel sterker stellen: een slechte titel maakt het boek onleesbaar. Ik bedoel: je proeft wat op het menu staat, & niet wat er in werkelijkheid allemaal inzit.’ Na consumptie van Wieners boek, dat qua samenstelling nog het meest aan het sprokkelen van oud hout doet denken, proef ik in mijn mond voornamelijk zaagsel.

De bundel bestaat uit een tiental verhalen: zes uit de jaren 1973-1975, vier uit 1978-1979, steeds afgewisseld door een gedicht. Over Wieners poëziedebuut kan ik kort zijn. De achterflap mag dan beweren dan de verzen ‘bondig en beeldend’ zijn, ik kan er wienig meer in zien dan fantasieloze parlando-poëzie die op z'n best soms heel in de verte even Reves poëzie oproept, maar die hier zonder enige vormkracht is. Ik lees het gedicht dat de boektitel mocht leveren: ‘Boom’

Bomen die te mooi zijn
Moeten worden omgezaagd
Dat is even wennen
Maar een zeker kausaal verband
Zit hier wel in.

Zo had ik voor de deur een boom:
Nog tamelijk jong, zou ik zeggen,
Maar toch al statig bloeiend.

Daar kwam dus een auto
Twee mannen sprongen er uit
En trokken hun zaag.

‘Zijn verdiende loon’, mompelde ik gauw,
En tot mijn genoegen
Was hij - binnen een half uur - Geveld.

Bondig en beeldend, moet zo iets blijkbaar heten. Een uitgewalst kletspraatje vol stoplappen, zou ik het liever noemen. Geen enkel verrassend beeld of woord, geen enkele originele zinswending of zienswijze, geen enkele ‘poëtische noodzaak’ kortom. Wel sluit dit vers (evenals de overige) voortreffelijk aan bij de betoogtrant in de verhalen. Vooral de tweede strofe is in dit verband onthullend. Wiener poneert daar ‘een zeker kausaal verband’ tussen de mededelingen van algemene strekking (‘bomen die...’) in regel een en twee. Het is inderdaad ‘even wennen’: waaróm dat oorzakelijk verband? Dat ene jonge boompje voor de deur van de dichter wordt ‘dus’ én tot diens genoegen geveld. Is daarmee nu dat ‘zeker kausaal verband’ in algemene zin aangetoond? Hoe langer ik naar die ene gevelde boom kijk, hoe minder zicht ik krijg op dat schone bos uit de eerste regel. Ik snap werkelijk niet wat hier wordt meegedeeld. Ik vrees dat Wiener niet weet wat kausaal verband is.

Koortsuitslag

Ik stel dat omdat in het verhaal ‘Herpes’, het langste en op een na meest recente, al op de eerste bladzij een uiterst curieuze redenering voorkomt: ‘Koortsuitslag is het gevolg van een storing in ons zenuwstelsel en het zenuwstelsel is de centrale regelkamer van al ons handelen, zodat bij het optreden van koortsuitslag tevens een storing in ons handelen zou kunnen volgen. Dit lijkt mij een logiese theorie.’ Pardon Wiener, toen je je hoofdpersoon dit op liet schrijven was hij nog niet dronken (dat werd hij pas aan het eind van het verhaal), ik neem hem dus serieus en zeg: dit lijkt mij een absurde theorie, dit is helemaal geen theorie maar het schoolvoorbeeld van een denkfout. Als koortsuitslag het gevolg is van een storing in het onze handelingen regulerende zenuwstelsel, dan kan een storing in het zenuwstelsel nooit weer het gevolg zijn van koortsuitslag. De kip zat in het ei of het ei zat in de kip, maar de kip was niet tegelijkertijd kip én ei. Of andersom. Zo iets ongeveer. De natuur steekt vreemd in elkaar, maar dat er enig logisch systeem in te ontdekken valt, is niet te ontkennen.

Op de menselijke natuur, en dan met name het psychisch deel daarvan, werpt dit verhaal trouwens ook een bijzonder licht. Het zal geen verrassing meer zijn dat de hoofdpersoon, een kort geleden gescheiden schrijver/leraar, last heeft van koortsuitslag. ‘Zou het door mijn verhalen komen? Schrijvers waren soms heel nerveus. Dat was bekend. Al bleef de vraag natuurlijk wat er eerder was, de koortsuitslag of de schrijver.’ (Het jeukerig gevoel dat ik bij lezing van de eerste pagina al had wordt steeds heviger, al blijft natuurlijk de vraag wat er eerder was: de jeuk of het boek van Wiener). Hij is zojuist teruggekeerd uit Parijs, waar hij het scheergerei van zijn overleden vader in de Seine heeft geworpen en waar hij ook zijn aandoening heeft ontdekt: ‘Aanvankelijk had ik in de veronderstelling verkeerd dat ik aan een veneriese ziekte leed, want ik schrijf soms en schrijvers schijnen nu eenmaal vaak de geslachtsdaad te plegen.’ Zo hoor je nog eens wat. In de lift naar zijn nieuwe flat ontmoet hij een jonge buurman die even later bij hem aanbelt en hem uitnodigt. De schrijver weert nogal agressief af, sniert over de gracieuze gebaren en het verzorgde uiterlijk van de jongeman en ruikt ten slotte diens ‘penetrante parfumlucht’: ‘Dieren verspreiden soms geuren om het territorium af te bakenen waar zij heersen; waar ze jagen en de baas willen zijn. Hondachtigen bijvoorbeeld. Waakzaamheid was dus geboden.’ Wat u zegt, meneer, het blijft oppassen met die flikkers. Korte tijd later blijkt de jongeman samen te wonen met Dr. Anton Bruch, een universitair docent Engels die de schrijver jaren geleden geholpen heeft bij zijn scriptie over Oscar Wilde. Wat gezien schrijvers spontane reactie op het voorkomen van de jeugdige vriend, van dat werkstuk terecht gekomen is, vermeldt de historie niet; ik vrees het ergste. Dr. Bruch lijdt aan een ernstige huidziekte en wanneer hij in het ziekenhuis is opgenomen, slaat de jachthond toe: middels een list nodigt hij de schrijver in zijn luxueuze flat, liegt over de verblijfplaa[ts] van Bruch en tracht hem met veel alcohol te verleiden. De schrijver doorziet het bedrog, speelt het sp[el] mee en neemt wraak. Op het moment dat buurjongen denkt zijn prooi veroverd te hebben, rukt [de] schrijver, van pijn verwrongen, zijn door koortsuitslag geschonden de[el] uit de broek. De perfide jongeman deinst verslagen terug. Kort daarop bezoekt de schrijver dr. Bruch [op] zijn sterfbed.

Kausaal verband

Een verhaal van brandhout. Ni[et] door het gegeven op zich zelf of doo[r] de reactie op de buurjongen ma[ar] door het volstrekt karikaturale e[n] onuitgewerkte van álle personages en situaties in deze geschiedenis m[et] psychologische pretentie: de verhouding van de verteller tot zijn vader tot Bruch, tot zijn verleden, de [...] van de huidziekte die als leitmotiv [de] personages verbindt. Het ontbreekt enigszins aan ‘een zeker kausaal verband’, zou ik zeggen. Zoals Wiener denkt dat poëzie het onder elkaar zetten van zinnetje is, zo denkt hij blijkbaar dat een langer verhaal vanzelf ontstaat door het achter elkaar plaatsen van een reeks uiterlijke handelingen, het suggereren van die[pe] relaties daartussen en het invoeren van een verteller die volkswijsheden of dwaze theorieën debiteert.

De overige verhalen lijden wat minder onder dit manco. Ze zijn piepklein opgezet en bevatten niet meer dan de uitwerking van een simpele herinnering aan jeugdvoorvallen [in] de Zandvoortse natuur (op hun be[st] doen ze dan heel in de verte soms aan de oudste verhalen van Wolkers denken) of aan wat actuelere gebeurtenissen. Opvallend is dat er nauwelijks verschil bestaat tussen een verhaal uit 1973 en een uit 1979. Met de titels blijft het tobben: ‘Ik sloop he[m] op zeker’ (over toepen); ‘Haken o[nt]braken’ (over vissen); ‘De bank in [de] Damstraat hoek Oude Hoogstraat (onzin: Damstraat en Oude Hoogstraat liggen in eikaars verlengde en vormen dus geen hoek); ‘Valken hebben geen naam’ (neen, wie dacht dan ooit van wél?). Met de ‘heldere stijl, waarvan cynisme en ironie de meest kenmerkende elementen zijn’ (achterflap), blijf [ik] ook op gespannen voet staan. Over hengelen heet het: ‘Vroeger was vissen vrij, zoals fietsen nu. Tegenwoordig moet je om te vissen niet [al-]

[Vervolg op pagina 15]