Vrij Nederland. Boekenbijlage 1981

[p. 15]

Annie Romein-Verschoor
vervolg van pagina 13

Blaman. Ja inderdaad, allemaal échte vrouwen die écht schrijven kunnen. Wat is het idee: dat we klappen? Andreas Burnier heeft ooit eens uitgelegd waarom dat haar zo furieus maakte: een boek schrijven en vervolgens met vier andere auteurs in één recensie besproken worden onder de gemeenschappelijke kop: ‘Vijf schrijfsters aan het woord’, ‘zonder dat er van enige literaire of zelfs maar psychologische verwantschap sprake was. Wij werden en bloc literair gerecenseerd louter op grond van het feit dat onze seksuele reproduktie-organen soortgelijk zijn.’

Nu is het waar dat men Annie Romein ook zou kunnen betichten van het gebruiken van een biologische in plaats van een literaire maatstaf: haar proefschrift over de Nederlandse romanschrijfster na 1880, later herdrukt als Vrouwenspiegel. Maar haar vraagstelling daar is heel zinvol: ze onderzoekt in de romans die door vrouwen geschreven zijn of er de neerslag in te vinden is van, dan al, vijftig jaar vrouwenbeweging.

In één van de nu herdrukte artikelen (uit Opzij), ‘Op zoek naar bronnen voor de geschiedenis van de vrouw’ (samen met ‘De grote winst gaat toch naar de man’ wel het beste stuk uit deze bundel, de rest heeft vooral curiositeitswaarde) doet Romein-Verschoor een aantal voorstellen voor dergelijk literair-sociologisch onderzoek, die me erg stimulerend lijken. Zo stelt ze voor een ruim, representatief deel van de literatuur te toetsen aan een aantal vragen omtrent de rol en het verwachtingsbeeld van vrouwen en haar bewuste onderwerping aan of verzet tegen dat dwingende beeld. Annie Romein blijkt voor zo'n studie een collectie aardige citaten te bezitten, onder andere van Aphra Behn (zeventiende eeuw) en Annette von Droste (negentiende eeuw), en ze noemt een aantal schrijvers over wie zo'n studie zou kunnen gaan, van Aristofanes tot Thackeray en Couperus, van Mme de Staël en George Sand tot Virginia Woolf - waar blijft de vrouwelijke Maarten 't Hart? Het is jammer dat Annie Romein zich zelf nooit aan zulk werk heeft gewaagd. Haar proefschrift gaat alleen over Nederlandse voorbeelden, die weinig interessant zijn. Uit overwegingen van economie drijft het op de recensies van vrouwenboeken die Annie Romein destijds voor het Handelsblad schreef. Ik denk dat het ook het wansucces van de herdruk verklaart: niemand leest nog Alie Smeding, Marie Metz of Jo de Wit. Het lijkt mij in ieder geval een overtuigende verklaring dan die van Emma Brunt in haar inleiding: dat Annie Romein te weinig ontzag toonde voor het vrouwelijke, zodat het slecht viel bij hedendaagse feministen.

Rangschikking

De keuze en rangschikking van Claire Rappange is nogal wonderlijk. Wat was de reden om het verhaaltje over Abelard en Heloïse op te nemen? Het heeft niets te maken met ‘Vrouwengeschiedenis’, zoals de afdeling heet, waarin het staat. Andere afdelingen heten ‘Vrouwenarbeid’, ‘Taal en seksisme’, ‘Seksuele normen’, ‘Uit het buitenland’ en ‘Nederlandse schrijfsters’. Arianna Stassinopoulos en Anja Meulenbelt horen daardoor in hetzelfde laatje als Virginia Woolf en Hella Haasse, maar Betje Wolff is nu juist weer te vinden onder ‘Vrouwengechiedenis’. Een artikel dat Vrouwenemancipatie heet, en gaat over het verband tussen vrouwenemancipatie en seksuele moraal, is ingedeeld bij ‘seksuele normen’... omdat het een brief aan dr. Trimbos is. Er is meer willekeurigs te noemen. Zo zijn er artikelen over seksuele voorlichting in de zestiende eeuw, en een ingezonden brief over seks buiten het huwelijk (waar Annie Romein zich in 1964 tegen verklaart). Interessant, of liever: curieus allemaal, maar ze passen niet binnen het kader van dit boek, net zo min als het foto-album middenin (Annie-met-wasknijpers, Annie-met-vulpen, Annie-met-kleinkind). Beledigend voor de auteur, vind ik, in een boek dat als serieuze essaybundel wordt aangekondigd.

De ‘toelichtende noten’ verhelderen weinig. Ze bevatten voornamelijk gemakkelijk bereikbare, encyclopedische kennis van het niveau: wanneer leefde Catharina de Grote, en: wanneer werd het het Edict van Nantes herroepen. Toelichting waar die echt nodig is, ontbreekt. Zo wordt niet verteld wat De tribune, De vrije katheder en De nieuwe stem voor bladen waren. Wel nodig, lijkt me, zeker als je de pretentie hebt het werk van Annie Romein te ontsluiten voor een jong lezerspubliek, zoals Emma Brunt in haar inleiding suggereert.

Het is niet moeilijk te zien wat er mis is gegaan met deze bundel: de samenstelster heeft niet ‘gewoon’ een essaybundel willen samenstellen van één van de weinig Nederlandse vrouwelijke intellectuelen, ze heeft ook een portret willen geven (vandaar de vertederende foto-biografie?) van een heilig verklaarde feministe - Annie Romein verdient meer respect dan uit die kritiekloze bewondering spreekt.