Vooys. Jaargang 18

Nop Maas, Kleine Bolsjewieken. De kleuterjaren van Karel en Gerard (van het) Reve.
Amsterdam/Antwerpen (Uitgeverij L.J. Veen) 1999. 96 blz. f 26,90

De bolsjewistische kleuterjaren van twee P.C. hooftprijswinnaars

Was Karel van het Reve vooral een sceptische analyticus, die valse pretenties genadeloos doorprikte, zijn nog levende broer kent, bij alle nuchterheid die ook hem eigen is, de hang naar het mateloze en bizarre. Wat hen verbond, was hun neiging tot choqueren, hun grote stilistische begaafdheid en een diepe afkeer van het communisme, de wereldbeschouwing van hun jeugd.

Gerard (van het) Reve heeft eens beweerd dat hij zijn eigenlijke kunstenaarschap van zijn moeder heeft geërfd, maar zijn verbale vermogen van zijn vader. Dat deze vader, G.J.M. van het Reve, zeer vaardig was met de pen, wordt duidelijk in Kleine Bolsjewieken. De kleuterjaren van Karel en Gerard (van het) Reve, een vermeerderde herdruk van het boekje dat in een onofficiële uitgave in 1999 verscheen. De schrijver is Nop Maas, bekend als de bezorger van Gerard Reves Verzameld werk en editeur van diverse brievenbundels van dezelfde auteur.

G.J.M. van het Reve was tussen 1918 en 1930 als journalist werkzaam bij De Tribune, het dagblad van de Nederlandse communistische partij. Het waren de jaren waarin zijn twee zoons werden geboren - Karel in 1921 en Gerard in 1923 - en opgroeiden. Tot hij in 1930 werd weggezuiverd uit de CPH, en bijgevolg uit De Tribune, stelde hij, met enkele onderbrekingen, voor de krant van zaterdag een kinderpagina samen. Onder het pseudoniem Oom Jaap vertelt hij zijn jonge lezers over zijn gezin, bestaande uit zijn vrouw en de zoons Jaap (Karel) en Jantje (Gerard). Zijn vrouw heet Tante Nel, maar niet zij is de vermoedelijke schrijfster van de versjes die wekelijks in ‘Het Kinderhoekje’ verschenen, doch een zekere M. Stam-Ponsen. Uit het boekje van Maas valt niet op te maken wie dit is geweest.

Vanzelfsprekend doet de ideologie van De Tribune zich ook gelden op de kinderpagina. Het vers waarin een arm en ziekelijk kind Sinterklaas om brood vraagt, eindigt aldus: ‘Jantje hoeft niets meer te hebben... / Die is dood, hij was niet sterk... / Maar voor vader, Sinterklaasje... / Geeft hem toch gauw weer werk!’ (p. 20) En als kleine Jaap en zijn vader gezamenlijk een vlieger oplaten, is het een rood exemplaar, getooid met hamer en sikkel. Dezelfde symbolen sieren de vlieger die wordt beschreven in De laatste jaren van mijn grootvader: ‘Hij was bijna even hoog als ikzelf en met wit linnen bekleed. Om onze revolutionaire gezindheid te doen blijken, was van rode zijde op het midden het sikkel-en-hamerembleem aangebracht’ (Gerard Reve, Verzameld werk, deel 1, p. 10-11).

Oom Jaap vertelt veel over de lotgevallen van zijn kinderen en de grappige uitspraken die zij doen. Zo wil kleine Jaap de meeuwen in het water met een handdoek droogwrijven en stoot hij bij de imitatie van een blinde met een

[p. 62]

geleidehond zijn hoofd tegen de tafelrand.

Op 22 december 1923 is de geboorte van Jantje (net als Gerard Kornelis geboren op 14 december van dat jaar) groot nieuws op de kinderpagina. Allengs gaat ook hij een grotere rol spelen in dit deel van De Tribune. Hij is erbij als het gezin een bezoek brengt aan een Sowjetschip, dat in Zaandam ligt en verklaart de radio, die zijn ouders hebben aangeschaft, niet leuk te vinden, omdat het apparaat rare geluiden maakt: ‘jullie plagen hem want hij heeft buikpijn!’ (p. 89)

Een ingrijpende gebeurtenis in het jonge gezin is de arrestatie in 1924 van vader Van het Reve en een partijgenoot, nadat zij stakende Twentse textielarbeiders hebben toegesproken. Na maar liefst drie weken preventieve hechtenis komt Oom Jaap vrij, in afwachting van een rechtszaak. Daarin wordt hij veroordeeld tot twee maanden gevangenisstraf, die hij uitzit in Zutphen. Tijdens zijn afwezigheid wordt hij op de kinderpagina vervangen door zijn vrouw, die stilistisch een goede indruk achterlaat. Zij roept de kinderen op Oom Jaap brieven te schrijven. Groot is de vreugde, als hij thuiskomt.

Het aardige van Kleine Bolsjewieken, waarin Nop Maas royaal citeert uit de geschriften van Oom Jaap en Tante Nel, is het beeld dat eruit oprijst van een jong gezin, bezield door de idealen van het communisme. Een gezin met een ouderpaar dat zich niet uit het veld laat slaan door de moeilijkheden die het ondervindt. De vader en moeder lijken ouders die hun zoons alle aandacht geven die nodig is. Of dit werkelijk zo is geweest, valt natuurlijk niet te achterhalen. Aangenomen mag worden dat Oom Jaap, terwille van zijn wekelijkse bijdrage aan de kinderpagina, de werkelijkheid wel eens naar zijn hand heeft gezet. De twee broers hebben hierover achteraf geen uitsluitsel gegeven. Het is bekend dat Karel van het Reve plezierige herinneringen bewaarde aan zijn jeugd in Betondorp, de toen nog nieuwe Amsterdamse wijk, waar het gezin was gevestigd, terwijl Gerard zich daar naar eigen zeggen uiterst ongelukkig voelde.

Wat is, tenslotte, de betekenis van Kleine Bolsjewieken voor de neerlandistiek, meer in het bijzonder de studie van het werk van de gebroeders Van het Reve? Die betekenis is gering. Hier en daar legt Maas verband met dit werk, bijvoorbeeld als hij de radio, die in het gezin Van het Reve zijn intrede doet, kwalificeert als ‘de wondermachine die later in De avonden nog zo'n prominente rol zou spelen’ (p. 88). Veel meer is er niet. Het boekje van Maas documenteert een deel van de bolsjewistische kleuterjaren van de twee beroemdste literaire broers van Nederland, beiden winnaar van de P.C. Hooftprijs. Maar over hun werk, waar het toch allemaal om begonnen is, zegt het nauwelijks iets. Dit is, bij alle waardering die men voor het sympathieke boekje van Maas kan hebben, een beperking die niet onvermeld mag blijven.

G.FH. Raat