Vooys. Jaargang 14

[p. 20]

Couleur locale
Jan Vorstenbosch

Om de een of andere reden heb ik het niet zo op romans van Nederlandse auteurs waarin als plaats van handeling een ander land is gekozen. Ik heb het nu even over (soms overduidelijk) Nederlandse personages die in een ver of minder ver (meestal ver) land worden opgevoerd om daar van alles te beleven, niet over alleszins te billijken uitzonderingen zoals reisverslagen. Is het omdat ik de auteur ervan verdenk de couleur locale of het exotische te misbruiken om zijn gebrek aan verbeelding te verbloemen? Is het omdat er vaak zo'n Zuid-Frans, wijn-en-stokbrood, juli-augustussfeertje tussen de pagina's blijft hangen? Hoe dan ook, until proved otherwise (en dat komt voor) krijg ik de verkeerde beelden en stemmen bij dat soort literatuur.

Om de een of andere reden heb ik het ook niet zo op boekenweekgeschenken. Is het omdat dit literaire tussendoortje mij, als verwoed lener van andermans en het publieke boekenbezit, elk jaar toch weer 20 gulden kost? Of is het omdat de twee eisen die het bestuur van de Stichting Collectieve Propaganda van het Nederlandse Boek aan haar uitnodiging verbindt, mij bevooroordelen? De auteur moet rekening houden met een breed publiek (dit jaar worden er zo'n 650.000 exemplaren uitgegeven, dus dat is al gauw 300 kilometer breed) en krijgt een vast aantal pagina's toegemeten, niet te veel want hier geldt niet: wie breed wil, laat het breed hangen. Die beperking, zo leert mij de ervaring van de laatste jaren, staat nogal haaks op mijn behoefte een zekere vertrouwdheid met de personages op te bouwen: maar in boekenweekgeschenken verdwijnen ze of gaan ze dood als je ze net een beetje hebt leren kennen. Te lang voor het servet van het verhaal en te kort voor het tafellaken van de roman, zoiets.

Inmiddels is het al weer enkele maanden geleden dat ik Palmwijn van Adriaan van Dis heb geconsumeerd (en zien consumeren: het is ongelooflijk hoeveel treinpassagiers het boekje in handen hebben en hoeveel kansen ik weer heb laten liggen om met zo op het oog interessante gesprekspartners een half uurtje van gedachten te wisselen). Mijn voornemen om een gegeven paard niet in de bek te kijken, werd gezien het voorgaande zwaar op de proef gesteld, zeker toen ik er achter kwam dat Van Dis het allemaal nog erger maakt door als hoofdpersoon een Amerikaanse mevrouw op te voeren die haar heil in Afrika heeft gezocht, want ik heb het ook niet zo op... Dit boek begón met het overlijdensbericht van die mevrouw en het mens wilde, ondanks de palmwijn, verder ook niet meer tot leven komen. De verteller bleef een tamelijk niets-

[p. 21]

zeggende figuur en de bijfiguren komen en verdwijnen zonder veel sporen in de herinnering na te laten. Van Dis maakt het niet zo bont als vorig jaar Leon de Winter in zijn presentje. Die laat zijn hoofdpersoon, ook al een oudere mevrouw, in de verwarring die zo kenmerkend is voor het boek als geheel, naar Bosnië vliegen (actie! actie!). Uit dat boek is me wel de onvergetelijke passage bijgebleven waarin De Winter, om de sfeer te tekenen, de zin ‘De krekels concerteerden unplugged’ uit zijn pen laat vloeien - zo'n zin die het boek voorgoed belachelijk maakt, maar waar je toch iets aan overhoudt (bedoelde De Winter hier te verwijzen naar de begeleidingsgroep van Buddy Holly, The Crickets' die wél altijd elektrisch speelden?).

Terug naar de palmwijn, waarvan we in elk geval moeten constateren dat hij Van Dis het zicht op de politieke situatie in West-Afrika niet benomen heeft. Zijn boek bleek zelfs voorspellende waarde te hebben, want een kleine twee maanden na verschijnen brak in Liberia een burgeroorlog uit en vele honderden vluchtelingen dreigden op een boot om te komen in precies zo'n situatie als Van Dis beschrijft. Gelden hier Reves pakkende woorden ‘Waar gebeurd is geen excuus’? Ik weet het niet. Feit is dat ik enkele interviews met Van Dis heb gelezen waarin hij krachtig, helder en overtuigend de situatie in Afrika analyseert en de achtergrond uitlegt waaruit zijn boek tot stand is gekomen. De interviews waren beter dan het boek en benadrukten wat mij betreft eerder de overbodigheid van de literaire omweg. Althans deze literaire omweg want we hoeven niet meteen aan te nemen dat er iets inherents problematisch is aan het schrijven van literatuur vanuit zekere politieke en culturele inzichten. Misschien heeft Van Dis voor deze keer niet de (voor mij) juiste toon, stijl en vorm gevonden om overtuigend te zijn. Of zit er toch iets in mijn notoire vooroordeel dat een changement de décor vaak een zwaktebod is. Misschien had Reve ermee overweg gekund. Ik stel me zo voor: als stoere schipper in een boot met een zeer intiem aangeklede kajuit vaart hij naar het Noorden, onderweg een jonge, blonde drenkeling oppikkend die door hem schandelijk misbruikt wordt, waarna hij op IJsland landt en in audiëntie bij Monseigneur Gijsen om vergiffenis van zijn zonden vraagt. Een scenario om koud van te worden. Helaas, Reve is een van de weinige schrijvers van wie een manuscript voor het boekenweekgeschenk werd geweigerd en wel omdat het - u raadt het al - niet voor een breed publiek geschikt was. Het zal er dus wel niet van komen dat ik met één boek twee van mijn literaire vooroordelen kwijt raak.