Vooys. Jaargang 14

[p. 60]

States. Nieuwe verhalen uit Noord-Amerika. Meulenhoff, 1995. f 39,90.

Troosteloosheid en puur proza in alle staten

Bij het openslaan van de bundel States zocht ik tevergeefs naar een inleiding, een verklaring waarom juist deze verhalen in de bundel terecht zijn gekomen. Zelfs de naam van de samensteller ontbreekt. Volgens de tekst op de achterflap pretendeert States niet volledig te zijn en blijkbaar wil de bundel ook geen verband tussen de verhalen aan te geven. Is dit verband er niet of moet de lezer het er zelf uithalen? En jammer genoeg wordt er dus ook niets gezegd over een soort algemeen idee dat in de verhalen te vinden is; vertegenwoordigen deze verhalen de Amerikaanse wereld zoals wij die kennen uit de talkshows van Ricki Lake en Jerry Springer of zetten de jonge schrijvers zich hier juist tegen af?

De verhalen zijn in ieder geval wel zeer divers en het leven in verschillende delen van Amerika komt aan bod. De personages zijn doordrongen van hun afkomst en hun (diverse) culturele erfenis. Amerika is immers niet langer een melting pot waarin alle culturen tot een homogene cultuur samensmelten. Tegenwoordig is het uitermate politically correct om trots te zijn op je afkomst en jezelf duidelijk te manifesteren als produkt van je cultuur. In States verhalen Sigrid Nunez en Mei Ng zeer verdienstelijk over hun (gedeeltelijk) Chinese afkomst en schrijft Dagoberto Gilb over de Chicanos. Lois-Ann Yamanaka vertegenwoordigt de Hawaïaanse Pidgin-cultuur. Het verhaal van Yamanaka heet heel toepasselijk ‘Foute woorden’; de vele woordspelletjes blijven in de vertaling niet overeind.

Ook in andere zin zijn veel van de schrijvers in de bundel bezig met hun roots; een groot deel van de verhalen gaat over de kindertijd of over jeugdtrauma's. Soms is dat een beetje teveel van het goede; logisch dat de jonge auteurs nog heel wat te verwerken hebben uit een periode die nog zo vers in het geheugen ligt, maar al die kinderellende gaat af en toe vervelen.

Kathryn Harrison geeft in haar (autobiografische) verhaal echter een geestige draai aan haar jeugdtrauma; Catharina is katharsis is een metafoor voor hedendaagse eetproblemen als boulimia en anorexia. De hoofdpersoon vertelt over haar jeugd en de slechte relatie met haar moeder en over haar schuldgevoelens en eetproblemen die hier het resultaat van zijn. De jonge Kathryn kwelt zichzelf echter niet met vasten en dwangmatig overgeven om het evenbeeld te worden van Cindy Crawford of Kate Moss, maar van een stoffige heilige die zich volgens de overlevering had doodgehongerd om puurheid en ultieme devotie te bereiken. ‘“Ze heeft jaren op één slablad geleefd!” waren de eerste woorden die mijn moeder over de heilige Catharina tegen mij zei, alsof ze de leer van een nieuwe dieetgoeroe onthulde.’

Ook het verhaal van Bonnie Greer - in de vorm van brieven aan een verdwenen vader - is zeer de moeite waard, omdat het licht en hartverscheurend tegelijk is. De moeder van Lorraine, de hoofdpersoon, heeft haar altijd verteld dat haar vader dood is, maar zij weigert dit te geloven. Inderdaad blijkt pa er gewoon vandoor te zijn gegaan. De brieven staan in omgekeerd chronologische volgorde, waardoor het verhaal een soort terugkeer naar de onschuld wordt. De brief waar het verhaal mee opent (geschreven in het vliegtuig, net nadat Lorraines moeder op haar sterfbed heeft opgebiecht dat haar dochter het al die tijd bij het rechte eind had) is wel gelijk de beste: Lorraine op leeftijd, die al haar onschuld heeft verloren is erg geestig. Maar het is natuurlijk niet moeilijk om te scoren met de zelfspot van een cynisch en verlopen drankorgel.

Anders dan de lezer wellicht van een verzameling moderne Amerikaanse literatuur zou verwachten, zijn de enige verhalen in de bundel die de stem van de Generatie X laten horen die van Charles D'Ambrosio en - natuurlijk - Douglas Coupland. ‘Haar echte naam’

[p. 61]

van D'Ambrosio druipt van de uitzichtloosheid. De drie gedesillusioneerde personages - Jones, een exmarinier on the road to nowhere, de wegens alcoholisme en medicijnmisbruik geroyeerde Doc McKillop en een meisje met terminale kanker dat in een laatste hoop op liefde haar godsdienstwaanzinnige stiefvader ontvlucht - bewegen zich in een vacuümwereld zonder echt menselijk contact. Het meisje sterft zonder liefde gevonden te hebben - en zonder in het verhaal bij naam genoemd te zijn. Goed geschreven, maar behoorlijk deprimerend, net als Couplands ‘De sixties zijn Disneyland’ over een groepje deadheads (een in de VS alom bekende benaming voor fans van de legendarische rockband The Grateful Dead). Dit futuristisch aandoende verhaal spreekt echter niet aan omdat het zo ultrakort is: Coupland had zijn boodschap over de dreigende leegte beter moeten uitwerken. Als uitvinder van de Generatie X heeft Coupland als enige de eer om twee van zijn verhalen in de bundel opgenomen te zien en gelukkig is ‘Hoe duidelijk is jouw voorstelling van de hemel’ een stuk aardiger. Net als aldoor in Generation X vertelt één van de personages een verhaaltje - mét een boodschap. En Coupland blijft een kei in het portretteren van de absurde kant van de hedendaagse Amerikaanse wereld. De in eerste instantie burgerlijk lijkende slordigheid van de echtgenoot in het verhaal blijkt enkele bladzijden later in te houden dat hij het gehuurde kinderzwembadje voor de onderwaterbevalling van zijn vrouw al weken met bedorven nageboorte en al in de tuin heeft laten staan; ‘als een bizarre gelaagde cocktail voor een dode playboy’.

De twee beste verhalen in de bundel zijn die zonder kinderleed en jeugdtrauma's van Beth Nugent en Yann Martell. In de tekst op de binnenflap wordt Nugents ‘Een stad vol jongens’ memorabel genoemd en dat is zonder meer terecht. Het is het verhaal van een adolescente ik-figuur die een lesbische relatie heeft maar obsessief en hartstochtelijk verlangt naar een jongen. De uitzichtloze maar passievolle relatie tussen de twee vrouwen wordt rauw neergezet. Ook zit het verhaal vol met aparte beeldspraak: de ik-figuur vergelijkt haar moeder met een radioactieve wolk die boven haar hometown hangt en de jongen waar ze het uiteindelijk mee doet ‘steekt hem er gewoon in en komt, floep, als een nat stuk zeep dat wegschiet uit je hand’. Uit deze passages blijkt dat de hoofdpersoon nog erg kinderlijk is, maar tegelijkertijd ook verbitterd en akelig volwassen. Cynisch, maar ook geestig, is ze wanneer ‘haar’ jongen na de daad hardop aan het mijmeren slaat: ‘Hij kijkt poëtisch uit over de rivier. “Ik wou een jongen,” zeg ik, “geen dichter.”

Afgeschrikt door de lange titel (‘De dag van het soldaat Donald J. Rankin-strijkconcert met één dissonante viool van de Amerikaanse componist John Morton’) had ik het verhaal van de Canadees Yann Martel) tot het laatst bewaard, maar het bleek een verrassende uitsmijter te zijn. Dit is het soort verhaal dat je na het lezen diep onder de indruk achterlaat, het soort verhaal waar je 's nachts niet van kunt slapen, maar waarvan je moeilijk kunt vertellen waarom het precies zo adembenemend is. Op bezoek in Washington D.C. ontmoet een zichzelf jong noemende filosofiestudent (die op zijn beurt diep onder de indruk is van het concert van Morton) de aan lager wal geraakte componist. De hoofdpersoon weet dat hij binnen afzienbare tijd een yup zal worden en dat alle puurheid die hij heeft ervaren dan verloren zal zijn, maar Morton laat hem zien dat een leven met alleen puurheid ook ellende is. Het verhaal van deze ontmoeting is mooi en oprecht neergeschreven zonder flauwe beeldspraak. De dialogen zijn ongekunsteld en net als het ‘soldaat Donald J. Rankin-strijkconcert met één dissonante viool’ is het verhaal zorgvuldig en perfect gecomponeerd; alle zinnen staan op de juiste plaats en sommige worden op het juiste moment herhaald.

Tenslotte verdient de vormgeving van States een eervolle vermel-

[p. 62]

ding. De bundel wordt bij elkaar gehouden door een kekke ringband - een zegen voor mensen die hun boeken graag dubbelvouwen - en de verschillende mooie papiersoorten voor de titelpagina's en de verhalen zelf geven het boek een extra touch.

Behalve dat veel van de verhalen troosteloosheid uitademen, heb ik geen duidelijk verband tussen de verhalen in States kunnen ontdekken, maar dit maakt de bundel niet minder goed. Als veelzijdige smaakmaker van de hedendaagse Amerikaanse literatuur is hij - ondanks enkele minder sterke verhalen - buitengewoon geslaagd. Alleen jammer dat er niet meer verhalen van Martell in staan...

Miranda Westerhoud