Vooys. Jaargang 14

[p. 46]

‘Het zat wet paarlen voor de zwijnen gooien zijn’; een verlaat antwoord op ‘Een onverkwikkelijke geschiedenis’ van Ronald Besemer in Vooys 2 (1996)

Eerder publiceerde ik in dit periodiek een vrij luchtige causerie over de novelle De reis van de douanier naar Bentheim van Willem Brakman, die met de nodige slagen om de arm met het postmodernisme in verband kan worden gebracht. Het was de uitgeschreven tekst van enkele aantekeningen op basis waarvan ik ooit eens een tweedejaars hoorcollege over dit onderwerp heb gegeven. Zonder ook maar de pretentie te hebben gehad een uitvoerige interpretatie te geven van Brakmans novelle, wilde ik enkele van mijn leesobservaties aanstippen, die vrij aardig in het spoor blijken te lopen met enkele vroegere theoretische noties over het verschijnsel postmodernisme.

Voor een snelle oriëntatie gaf ik daarbij nog een globale kenschets van het postmodernisme, die zonder de daarvoor misschien noodzakelijke literatuurverwijzing was gebaseerd op twee van de vigerende opvattingen en in haar beknoptheid natuurlijk geen enkel recht kon doen aan de ondoorzichtige internationale discussie over het onderwerp. Met zoveel woorden had ik dat ook uitdrukkelijk in mijn beschouwing aangegeven.

Het is niet alleen hierom dat ik met zoveel verbazing kennis heb genomen van de uiterst vileine en venijnige respons aan mijn adres van Ronald Besemer. Dat men het in het geheel niet met de strekking van mijn artikeltje eens kan zijn of dat men mij wil betrappen op feitelijke onjuistheden, is vanzelfsprekend ieders goed recht. Maar de uiterst felle, agressieve en soms ronduit onbeschofte toon, die Ronald wel meent te mogen aanslaan, acht ik volkomen misplaatst.

Ronald doet het in zijn buiten proportionele reactie onderhand voorkomen alsof ik hem persoonlijk een zwaar onrecht heb aangedaan door alleen al het ‘lef’ te hebben gehad een stuk te schrijven waarin onderwerpen als postmodernisme en Brakman worden aangeroerd. Het zijn onderwerpen die hem kennelijk zeer na aan het hart liggen en waar hij - waarschijnlijk in het kader van zijn afstudeerscriptie - nog wat over heeft doorgeleerd.

Liefde voor literatuur is natuurlijk mooi, maar je moet wel maat weten te houden in je polemieken, Ronald! Ik zou bijna tegenwerpen dat er toch gewichtiger zaken in de wereld zijn om je zo buitensporig over op te winden. Zoals de situatie in het Midden-Oosten of het behalen van de finale van de Champions League door Ajax, om maar eens iets te noemen.

Ronald beweert niet geheelten onrechte dat ik met mijn beschouwing geenszins recht heb gedaan aan het indrukwekkende betekenispotentieel van De reis. Wie zou dat overigens wel kunnen, vraag ik mij in arren moede af. Maar Ronalds kritische woedeuitbarsting hierover zou voor mij slechts enige zeggingskracht gehad hebben, wanneer deze zelf ook een zinnig tegenperspectief te bieden had. Daarvan is echter in het geheel geen sprake.

Integendeel: hij is zo ernstig over mijn zogenoemde ‘slappe kletspraat’ heen gevallen, dat hij de bezwaren die hij heeft in te brengen tegen mijn persoon - of tegen mijn artikel, want dat is niet helemaal duidelijk - allerminst helder onder woorden heeft gebracht. Ik vind zijn reactie, die in zekere zin is op te vatten als zijn verdediging van het zogenoemde ‘magische geoudehoer van Brakman in De reis’ (sic), daarom rijkelijk voorbarig.

Hoewel ik mede op grond van veel ondermaatse en pejoratief klinkende formuleringen als de bovenaangehaalde nog steeds ernstig twijfel aan het nut van alweer een reactie mijnerzijds op Ronald Besemers ‘gewauwel’, onderneem ik hieronder niettemin een poging het één en ander nog eens uit te leggen. Omdat Ronald met zijn wilde tirade er onder andere gewoon blijk van heeft gegeven mijn stuk slecht te hebben gelezen of de strekking daarvan althans verkeerd heeft weer-

[p. 47]

gegeven, wil ik niet alles geheel onweersproken laten.

Naar ik vermoed komt de kern van Ronalds kritiek op de volgende drie punten neer. Enerzijds vindt hij dat ik er een negatieve definiëring van het postmodernisme op nahoud. In het voetspoor van Ernst van Alphen beweert hij dat een begripsomschrijving, die naar zijn mening ten onrechte vertrekt vanuit het modernisme, niet anders dan slechts negatief ingekleurd kan zijn. In Ronalds voorstelling van zaken zou ik wat dit betreft zelfs een typisch vertegenwoordiger van de Utrechtse neerlandistiek zijn, wat baarlijke nonsens is. Om over mijn ‘geestelijke vaders’ maar verder te zwijgen.

Anderzijds insinueert hij dat ik in het geheel niet op de hoogte ben van de contemporaine theorievorming, doordat ik in noot drie slechts heb verwezen naar één publikatie van Fokkema.

Tenslotte wenst hij mij ook nog eens de rode kaart uit te delen omdat ik eveneens verzuimd zou hebben te verwijzen naar Van Alphens dissertatie, Bij wijze van lezen. Deze studie bevat inderdaad een heel andere visie op het postmodernisme en levert dientengevolge andere interpretaties van het werk van Brakman op. Ronalds lectuur van deze ook in mijn ogen waardevolle studie heeft zijn kijk op het postmodernisme zichtbaar bepaald.

Om met het punt van de begripsbepaling en de theorievorming van het postmodernisme te beginnen. Ik ben me er terdege van bewust dat er geen consensus bestaat over het wezen van het postmodernisme: er zijn verschillende visies in omloop, die maar zeer gedeeltelijk met elkaar congrueren. Het tegendeel heb ik nimmer willen beweren of suggereren en het is Ronalds onwil of onbegrip dat hij op dat punt zo doordraaft.

Ik heb er in mijn beknopte karakterisering echter voor gekozen vooral aan te sluiten bij de opvatting die het postmodernisme mede omschrijft in termen van een reactie op en een radicalisering van het eerdere modernisme. Dat is een keuze en wie anders wenst te beslissen, heeft mijn zegen. Maar zo achterhaald en/of vérgezocht lijkt me deze opvatting gelet op het voorvoegsel ‘post’ nog altijd niet.

En ik spreek daarbij verder tegen dat een dergelijke omschrijving van het postmodernisme in contrast met het eerdere modernisme dan direct een negatieve moet zijn; nergens heb ik geschreven dat het postmodernisme ‘het lelijke broertje van het modernisme’ (sic!) is. Integendeel: uit de met veel pijn en moeite verworven epistemologische inzichten kunnen net zo goed heel positieve consequenties worden getrokken. Een postmodernistisch auteur kon zich voortaan immers bevrijd weten van de last de werkelijkheid te moeten uitbeelden en mocht bij zijn literaire concepties vrijuit het accent leggen op contingentie en intertekstualiteit. Het zijn deze aspecten die Brakman in zijn literaire praktijk heel aantrekkelijk heeft gevonden.

In mijn zeer summiere literatuuropgave heb ik me zoals gezegd hoofdzakelijk beperkt tot een verwijzing naar een vroegere studie van Fokkema over het postmodernisme. Bij Ronald heeft dat waarschijnlijk vervolgens het waanidee doen postvatten dat ik alleen die studie gelezen zou hebben. En dat hij vervolgens veronderstelt, beter: insinueert, dat ik zelfs twaalf jaar over de lectuur daarvan gedaan zou hebben, vind ik al helemaal een gotspe.

Bij het schrijven van mijn artikel achtte ik het destijds niet noodzakelijk alle studies te vermelden die ik in het verleden over het postmodernisme heb bestudeerd, maar voor een (moedwillig) slechte verstaander als Ronald ware zulks wellicht beter geweest. Nog even afgezien van het feit dat ik in tweede instantie ook naar enkele andere studies verwijs - zoals het door hem terecht zo geprezen boek van Andreas Huyssen, After the Great Divide - had ik van een ‘kenner’ als Ronald toch wel mogen verwachten dat hij de invloed van McHale op mijn profielschets had opgemerkt.

Ik vermoed dat ik Ronalds drift vooral heb veroorzaakt door het ontbreken van een dialoog tussen mijn bescheiden bijdrage en de

[p. 48]

inzichten uit het boek van Van Alphen over Brakman. Al wil ik hierbij overigens aantekenen dat k in mijn interpretatie net zo goed de tegenstelling tussen de beide hoofdfiguren van De reis heb gerelativeerd. Ofschoon ik alle waardering heb voor Van Alphens analyses en interpretaties en ik ‘moedwil en misverstand’ bij studenten als Ronald wellicht had kunnen voorkomen door een verwijzing te plegen naar zijn dissertatie, heb ik dat nagelaten omdat ik mijn interpretatie niet beschouw - zoals hij de zijne veeleer beschouwt - als adstructies van een postmoderneliteraire theorie of filosofie. Dat anderen voor een dergelijke (moderne) benaderingswijze een voorkeur hebben, is voor mij evenwel geen enkel bezwaar.

Wellicht dat Ronald Besemer dit perspectief nog eens wil kiezen voor zijn beschouwing over het oeuvre van Robert Anker en K. Schippers. Het zal een hele tour de force worden om een combinatie van zowel een dergelijke filosofische benaderingswijze als een literair-historische in één keer succesvol te betrekken op hun werk, zoals hij de lezer al half heeft beloofd. Maar als hij daarin kan slagen, dan heeft hij voorzeker meer recht van spreken gekregen dan nu het geval is.

Vooralsnog dient hij, wanneer het gaat om leeshoudingen bij en leesvoorstellen van literaire teksten, bij zichzelf nog eens na te gaan bij wie in dit opzicht ook al weer het primaat ligt. Toont de tekst nu aan dat bepaalde leeswijzen van de lezer ongeldig zijn of is het toch eerder de lezer die zich bewust van zijn macht over de tekst ‘bepaalde (interpretatieve) knopen doorhakt’?

Bernd Albers