Vooys. Jaargang 14

Mario Vargas Llosa, De geesten van de Andes. Roman. Vertaald uit het Spaans door Mieke Westra. Meulenhoff, 1995. f 39,95.

Terroristen en natuurgeesten

‘De lezer zal erachter komen dat literatuur belangrijker is dan politiek.’ Met deze uitspraak heeft Mario Vargas Llosa eigenlijk alles gezegd wat er nog te zeggen viel over zijn avontuurlijke, maar mislukte poging om president van Peru te worden. Na de autobiografie De vis in het water, waarin hij analyseert wat verkeerd ging in zijn campagne, is Vargas Llosa met De geesten van de Andes, dat dit voorjaar verscheen, weer terug als romanschrijver. Feit is wel dat in zijn nieuwe boek politiek een niet onbelangrijke rol speelt.

In De geesten van de Andes keert korporaal Lituma, één van de vier ‘onoverwinnelijken’ uit Het groene huis (1976) wederom terug. Het weerzien met deze oude bekende zorgt ervoor dat de trouwe lezers van Vargas Llosa zich van het begin af aan betrokken voelen bij het verhaal. Ditmaal is Lituma samen met de naïeve adjudant Tomàs Carreño gestationeerd in het afgelegen wegenbouwersdorpje Naccos in de Andes. Hier moeten zij de verdwijning van drie inwoners - De Stomme, De Albino en een ondergedoken ex-burgemeester - onderzoeken.

De achtergrond waartegen het verhaal speelt is de realiteit van het hedendaagse Peru. Dit betekent dat de dreiging van de terreurorganisatie Lichtend Pad voelbaar aanwezig is, maar ook dat het groeiende bijgeloof in natuurgeesten een grote rol speelt. Wanneer Lituma de verdwijning van de drie uit Naccos onderzoekt, denkt hij in eerste instantie dat zij door de terroristen zijn vermoord. Begrijpelijk, want de onmenselijke facetten van het Lichtend Pad worden in verschillende verhalen, die zijpaadjes zijn van het hoofdverhaal, haarfijn neergezet. Zo wordt bijvoorbeeld met het verhaal over het Franse toeristenpaartje dat gestenigd wordt duidelijk dat de terroristen geen medelijden hebben met naïeve buitenstaanders. Deze worden even wreed behandeld als alle anderen die het Lichtend Pad beschouwt als ‘vijanden van het volk’. Die wreedheid komt ook tot uiting in het verslag van de slachting van een kudde vicuñas (een soort kleine lama's), omdat het reservaat waarin zij leven onderdeel van ‘de strategie van het imperialisme’ zou zijn. Met de gebeurtenissen in het dorpje Andamarca laat Vargas Llosa zien welke onzinnige manipulatiemethoden de terroristen plegen toe te passen. Hier organiseert het Lichtend Pad één van hun ‘volkstribunalen’, waar de plaatselijke bevolking ertoe aangezet wordt

[p. 71]

haar buren, familieleden en dorpsgenoten te straffen en terecht te stellen voor hun anti-revolutionaire gedrag. De denkwijze van de terroristen is hier echter zo doorzichtig neergezet dat de absurditeit van hun ideeën overduidelijk wordt.

Doordat de lezer in deze verschillende vertellingen direct getuige is van de barbaarse praktijken van het Lichtend Pad, wordt de angst van Lituma hiervoor reëler. Hij leeft immers onder de voortdurende dreiging van de terroristen die alle ‘handlangers van het vijandelijke systeem’ zonder meer uit de weg ruimen en ieder moment vanuit de omringende bergen toe kunnen slaan. Wanneer hij op een afgelegen plaats een afspraak heeft met een onbekende is Lituma dan ook nerveus en ongedurig:

Als die afspraak nu eens een hinderlaag was? Een list om hem van Carreño weg te lokken? Ze zouden hen elk afzonderlijk overvallen, ontwapenen en vermoorden, na hen eerst gemarteld te hebben. Lituma stelde zich zijn lijk voor, doorzeefd met kogels, gekneusd en verwrongen, met een kaartje in rode verf.- zo sterven de honden van de bourgeoisie. Hij haalde de Smith & Wesson .38 uit zijn patroontas en keek om zich heen: stenen, lucht en in de verte een paar sneeuwwitte wolkjes. Geen enkele verdomde vogel in de lucht te bespeuren.

Gaandeweg komt Lituma er echter achter dat niet de terroristen van het Lichtend Pad, maar de kroegbaas Dionisio en zijn heksachtige vrouw Adriana achter de moorden zitten. Met hun huiveringwekkende verhalen over pishtacos (duivelachtige menseneters) en de Apu (berggod van de Andes) hebben zij de wegwerkers ervan overtuigd dat er mensenoffers gebracht moesten worden om een vloek over de nieuwe weg af te wenden. Vargas Llosa maakt duidelijk dat de eeuwenoude Indiaanse gebruiken, die even wreed en meedogenloos blijken te zijn als de praktijken van het Lichtend Pad, evenzeer bij de werkelijkheid van Peru horen.

Uit de beschrijvingen van de tradities blijkt herhaaldelijk dat de schrijver trots is op de historie van zijn land, zoals wanneer Lituma, in verband met een overval van de terroristen, op bezoek is bij enkele buitenlandse ingenieurs in een nabijgelegen dorp:

Hij speelde het mee. Wat gruwelen betrof, kon hij de terroristen een lesje geven, dat stelletje beunhazen dat mensen alleen maar kon vermoorden met kogels en messen of door ze de hersens in te slaan, niet veel soeps in vergelijking met de technieken van de oude Peruanen, die daarin een grote hoogte hadden bereikt. Geraffineerder nog dan de Mexicanen, ook al was er een internationaal complot van historici om de Peruaanse bijdrage aan de kunst van mensenoffers te verdoezelen.

Net als in Het groene huis verstrengelt Vargas Llosa in De geesten van de Andes op meesterlijke wijze verschillende verhalen. Naast de gebeurtenissen omtrent de verdwijningen en het onderzoek hiernaar, doet Tomàs Carreño verslag van de affaire die hij heeft gehad met het hoertje van een drugsbaron. Zowel Tomàs zelf als Lituma - die aanzienlijk lijdt onder het gebrek aan vrouwelijk gezelschap op de politiepost - gaan helemaal op in dit verhaal. Doordat de gebeurtenissen in het dorp zelf en de belevenissen van de adjudant soms bijna door elkaar lijken te lopen, ontstaat er een scherp contrast tussen de wreedheid van de verdwijningen en de zoete liefdesgeschiedenis. Tegen het einde van het boek worden Tomàs en zijn geliefde zelfs op een wel zeer romantische wijze herenigd. Een irreëel happy end als dit zou wellicht beter passen in een soap of bouquetreeks dan in een roman die verder juist op zo'n scherpe manier de dreigende werkelijkheid weergeeft.

Vargas Llosa geeft in De geesten van de Andes zijn verhaal bijna als een ooggetuigenverslag weer. Hij lijkt niet te vinden dat hij de lezer aanvullende informatie verschuldigd is. Zonder enige aanwijzing wordt er van de ene naar de andere verhaallijn gesprongen of

[p. 72]

wordt er van tijd of verteller gewisseld, waardoor de gebeurtenissen lang niet altijd meteen helder zijn. Een goed voorbeeld hiervan is het relaas van een tot dan toe onbekende verteller van de gebeurtenissen rond de vroegere mijn Santa Rita:

Sebastián ging naar hem toe om hem te begroeten en de ronselaar bood hem een sigaret aan. Het was een blanke vreemdeling met een kakkerlakkleurig baardje en lichte ogen, die in Naccos de Dekhengst werd genoemd omdat hij de vrouwenjager uithing (hij had mij verschillende keren lastig gevallen zonder dat Timoteo daarvan wist).

De mededeling tussen haakjes is de enige aanwijzing dat de verteller een vrouw is en slechts naar aanleiding daarvan kan de lezer concluderen dat de verteller doña Adriana is, die immers getrouwd is geweest met Timeteo. Met deze directe weergave versterkt de schrijver het gevoel van realiteit bij de lezer, omdat de werkelijkheid ook niet altijd even helder is en vol mistige plekken kan zitten.

De geesten van de Andes is geen boek dat als pure verstrooiing te lezen is; wie denkt zijn aandacht even te kunnen laten verslappen raakt onherroepelijk de weg kwijt tussen de gaten en vallen van de tekst. Voor degene echter die bereid is moeite te doen om de stukjes van het verhaal in elkaar te passen, heeft Vargas Llosa weer een boeiend en spannend boek geschreven. De schrijver mag als politicus niet geslaagd zijn, maar met De geesten van de Andes heeft hij bewezen op het gebied van literatuur nog steeds een grootheid te zijn.

Miranda Westerhoud