Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1861

[p. 326]

Mr. B.H. Lulofs' Taalkundige Werken. Herzien door Dr. A. de Jager. I-VI. In twee lijvige boekdeelen. Te Groningen, bij J. Oomkens Jr., 1859. In gr. 8vo. Prijs ƒ 4,80.

Met een waar genoegen begroeten wij deze nieuwe uitgave van Lulofs' Taalkundige Werken. Onder het patronaat van den verdienstelijken Rotterdamschen Hoofdonderwijzer de Jager uitgegeven, verkrijgen zij eene nieuwe waarde, ja een' zekeren laauwerkrans van actualiteit. Getuigt het niet zoo zeer voldingend voor den lust der natie, om zich met degelijk verstandelijk voedsel te onderhouden, en voor de zucht om het kostbaarste juweel eener vrije en onafhankelijke natie: hare moedertaal, in eere te houden, - het is, in alle geval, een duidelijk bewijs, dat de ondernemingsgeest van de heeren uitgevers niet terugdeinst voor het doen van eenige uitgaven, ten einde de kennis der echte taalstudie te bevorderen en onder het thans levende geslacht te verbreiden. Referent, die, reeds vóór een twintigtal jaren, als jongeling de meeste geschriften van den scherpzinnigen (thans overledenen!) Lulofs heeft leeren kennen en hoogschatten, en bewust is van de vele verpligtingen, welke onze Nederlandsche taal en letterkunde aan zijne noeste vlijt en geestige kritiek te danken hebben, Ref. mag zijne hooge ingenomenheid niet verzwijgen met de wederverschijning van geschriften, die, als 't ware, den stempel van het genie dragen, en die in alle opzigten eene uitgestrekter kennismaking verdienen, dan gewoonlijk aan dergelijke geestprodukten te beurt valt.

De geëerde lezers der ‘Vaderlandsche Letteroefeningen’ zullen waarschijnlijk wel opgemerkt hebben, dat de rubriek: ‘Boekbeschouwing,’ in de laatste zeventien maanden aanmerkelijk aan degelijkheid en grondigheid gewonnen heeft. Het voorheên gebruikelijk prijzen, of aanbevelen, van oppervlakkig ingeziene werken, heeft ongevoelig plaats gemaakt voor bedaard onderzoek en wetenschappelijke kritiek. Men zet zich niet meer aan het schrijven, om de uitgevers een handje te helpen in het debiteren hunner uitgegeven boeken, en het alle zelfstandigheid uitdoovende spook der kwade-vriendenmakerij grijnst niet meer onbarmhartig achter den armstoel van den gemoedelijken Recensent. Wij, voor ons, keuren deze verandering, in den vroeger gevolgden weg, volkomen

[p. 327]

goed. Waarlijk verdienstelijke werken zullen er bepaaldelijk niet onder lijden, en hun weldoende invloed zal er slechts krachtiger door worden; terwijl aan den anderen kant het middelmatige en slechte alleen te vreezen hebben voor eene naauwgezette beoordeeling en eene wetenschappelijke con amore volbragte beschouwing.

Waarheid voor en in alles, waarheid voor en tegen allen, zonder aanzien des persoons, hetzij de ontzagwekkende titulatuur van Mr. of Dr. al dan niet voor den naam des auteurs prijkt, moet de leus zijn, die den Criticus tot rigtsnoer strekt. Dat deze handelwijze voor de geleerde wereld haar nut heeft, wie zou er aan durven twijfelen? Dat ontegenzeggelijk het algemeen belang er door bevorderd wordt, waar is hij, die zich vermeet het te loochenen? - Immers, wij leven in eenen tijd, waar de camaraderie veracht, ja verafschuwd wordt door allen, die eenig karakter bezitten; wij zijn leden eener maatschappij, waar ieder burger, die aanspraak maakt op den eernaam van een beschaafd mensch, behoort kennis te nemen van al hetgeen hem bij het doen eener, soms moeijelijke, keus kan voorlichten. Onze hedendaagsche Nederlandsche letterkundigen moeten zich tot taak stellen te behooren tot het groote gezin der edele denkers, die den bezielenden geest boven de verlagende materie stellen en hun handelen bepalen, nadat zij een zelfstandig oordeel hebben geveld.

Zoo doende, zal het waarachtig goede en nuttige bevorderd, de wijsheid, kracht en schoonheid der gewrochten, die het talent schiep, verheerlijkt, en het verkeerde en erroneuse tegengewerkt worden, en eindelijk - want het wordt tijd, dat wij tot de aankondiging van de werken van Professor Lulofs overgaan, - zal het steeds talrijker aangroeijende schrijversgild door de onverbiddelijke logica der gebeurtenissen leeren inzien, dat indien het betrekkelijk gemakkelijk is een of ander prulwerk te laten drukken, het niet zoo gereedelijk gaat onnadenkende koopers te vinden, of arglooze lezers te verschalken.

Het eerste deel dezer nieuwe uitgave van Lulofs' Taalkundige Werken bevat zijne Kakographie, waarvan reeds vier drukken bestonden. Het handelt over de feilen, welke begaan worden tegen eene zuivere en bevallige uitspraak onzer moedertaal, tegen de meest gebruikelijke spelling, tegen het

[p. 328]

vormen en gebruiken van zamengestelde woorden, tegen de getallen, geslachten en het gebruik der werkwoorden en der kleinere rededeelen. Vervolgens wordt men gewezen op gebrekkige woordschikkingen, op bastaardwoorden, barbarismen, latinismen, gallicismen, anglicismen, germanismen en het verkeerd gebruik van willekeurig en noodeloos nieuw gesmede woorden. Daarna spreekt de schrijver opzettelijk over de Groningsche provincialismen (gelijk men weet, was hij eens Hoogleeraar aan de universiteit te Groningen), en vestigt de aandacht der taalliefhebbers op den stijl met veel verouderde woorden, de al te poëtische woorden in een' eenvoudigen stijl, de duisterheid en dubbelzinnigheid van stijl, enz. Pleonasmen, ellipsen, de zoogenaamde numerus in den stijl en de prozamaat krijgen ook eene beurt, kortom: er is niets vergeten, en men staat verbaasd over den rijken schat, dien de vernuftige Lulofs heeft bijeenverzameld.

Het tweede en derde deel dezer verzameling, die ook afzonderlijk zijn uitgegeven geworden, bevatten Lulofs' geniale lettervruchten over Nederlandsche spraakkunst, stijl en letterkennis, als voorbereiding voor (lees: tot) de Redekunst. Nadat hij over de letters onzer taal, de tweeklanken, de enkele en dubbele vokaalspelling, zijne gedachten heeft ontwikkeld, gaat hij over tot de woordafleidkunde en neemt vervolgens de tien rededeelen in beschouwing. Hierna, komt hij als van zelf tot de woordschikking, geeft eenige algemeene voorschriften tot een' goeden Nederlandschen stijl, enz.; weet de aandacht zijner lezers in hooge mate te boeijen, als hij handelt over den rijkdom, de zachtheid en zoetvloeijendheid, de kracht en sterkte, en het klankrijke en klanknabootsende van het Nederlandsch. Hiermede nog niet voldaan, onderhoudt hij ons over eenige andere fraaije eigenschappen der taal, en eindigt zijn onvolprezen meesterstuk met eene kleine verhandeling over de Nederlandsche prosodie, welke wij niet genoeg aan onze lezers kunnen aanbevelen.

Het vierde deel bevat de Nederlandsche Redekunst, of grondbeginselen van stijl en welsprekendheid voor Nederlanders. Na eene kernachtige uiteenzetting van algemeene bepalingen, die wij met groot genoegen lazen, handelt Lulofs over eenige eigenschappen der gedachten, de spraakfiguren, de zoogenaamde karakters van den stijl, waarmede

[p. 329]

de eerste afdeeling der Redekunst besloten wordt. In de tweede afdeeling, slaat de schrijver eenen diepzinnigen blik op de kunst des eigenlijk gezegden redenaars, of over de welsprekendheid in hare engere beteekenis, over de verschillende soorten van welsprekendheid, en eindigt zijn schrander betoog met het geven van eenige voorschriften, om zich in den stijl en de welsprekendheid te oefenen, iets dat wij niet genoeg kunnen aanbevelen, vooral in onze dagen, waarin de lust tot rederijkerij als uit de asch weder is herrezen. Vooral jongelieden, die zich tot den kansel of de balie voorbereiden, zullen hier vele gulden regels aantreffen; welker inachtneming, hen zelfs op meer gevorderden leeftijd, voor menig struikelen zal behoeden.

In het vijfde deel, dat eenigzins als een vervolg, of liever ampliatie, van het vierde kan beschouwd worden, vinden wij acht Akademische Voorlezingen over de Nederlandsche Redekunst, handelende over de vinding in de welsprekendheid. Slechts met moeite bieden wij weêrstand aan de begeerte om het eene en andere uit deze, alle acht, even keurige als welgestelede verhandelingen aan te halen. Wij moeten ons vergenoegen met onzen lezers tot te roepen: ‘Wordt koopers van dit voortreffelijk boek; het zal u nimmer berouwen!’

Het zesde deel sluit op eene waardige wijze de taalkundige werken van den schranderen en vlijtigen Lulofs. Het handelt over de Gronden der Nederlandsche Woordafleidkunde, en bevat een' schat van kennis, die op zulk eenen bevattelijken trant is voorgedragen, dat de eenvoudigste dorpsschoolmeester, zoowel als de met den toga prijkenden hoogleeraar, er even veel nut uit kan trekken.

Wij kunnen ons oordeel gevoegelijk in een paar regels resumeren: de werken van Lulofs vormen eene schoone schakel in de uitgebreide keten der nuttige werken, waarop Nederland met regt trotsch mag zijn. Vooral onderwijzers raden wij ten ernstigste aan, ze vlijtig te raadplegen: zij zullen er zich ontwijfelbaar wel bij bevinden.

Wij danken den achtenswaardigen de Jager voor de accurate bezorging dezer uitgave. Ook de heer Oomkens verdient lof, wegens de nette en correcte uitvoering, waardoor hij de werken van den beroemden Lulofs heeft opgeluisterd.

Zutphen, 1861.

L.A.H.