Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1857

M^r. B.H. Lulofs' Taalkundige Werken. Herzien door D^r. A. de Jager. I. - Kakographie. Derde druk. Onder den afzonderlijken titel: Kakographie, of Opstellen met deze en gene feilen in taal en stijl, benevens eenige taalkundige aanteekeningen, door M^r. B.H. Lulofs, Hoogleeraar, enz. enz. (Ten gebruike bij akademische en soortgelijke lessen). Derde druk. Herzien door D^r. A. de Jager. Te Groningen, bij J. Oomkens, J. zoon. 1857. In post 8vo. IV en 141 bl. Bij int. f :-80; buiten int. f 1-:

Wijlen Prof. lulofs leeft in onze letterkundige wereld nog

[p. 571]

in eervolle gedachtenis. Hij verdient dat ook om den grooten ijver en de ongemeene werkzaamheid waardoor hij zich op het gebied van onze taalstudie onderscheidde. Wie weet niet, dat hij door grondige wetenschap en uitnemende gaven voor de uiterlijke welsprekendheid een nieuw leven onder de kweekelingen der Groningsche Hoogeschool wist op te wekken; en wien zijn de vele, meestal lijvige, boekdeelen onbekend, waardoor hij de beoefening van onze taal ook in ruimer kring zocht te bevorderen! En toch meenen wij het er voor te moeten houden, dat zijne werkzaamheid niet veel blijvende vruchten zal opleveren; ja wij twijfelen zelfs, of hij op den duur eene plaats zal innemen onder de mannen die in waarheid kunnen gezegd worden opbouwers van het Nederlandsch geweest te zijn. De reden hiervan ligt, naar ons oordeel, in zeker gebrek aan 't geen wij gewoon zijn smaak te noemen, in zeker gemis aan fijn gevoel voor het welstandige en schoone, waardoor zijne schrijfwijze doorgaans omslagtig is, met vreemde en soms wonderlijk aangebragte sieraden overladen, en bij een jagt maken op zoogenaamd vernuftige spelingen met woorden en denkbeelden, in dikwijls lange en ingewikkelde volzinnen, een bont mengsel van ernst en boert vertoont; zijn stijl is niet zelden ontsierd door hetgeen men gewoonlijk barok noemt. De beide eerste zinsneden van de Voorrede, die het bovenstaande boekje opent, kunnen zelfs hiervan ten bewijze verstrekken. Het is dit eigenaardige, aan het zonderlinge grenzende, waaraan wij het toeschrijven, dat de bekwame man, bij eene groote mate van zelfstandigheid, in zijn bedrijvig leven wel eens aanstoot gegeven en nog al tegenspraak gevonden heeft. Reeds zijn eerst optreden als openbaar redenaar en schrijver in 1817 - getuige de treurige strijd tusschen hem en den waarlijk gematigden recensent zijner intreê-oratie in ons Tijdschrift gevoerd! - heeft hem allerlei letterkundige verdrietelijkheden en kwellingen berokkend, waarvan hij ook in zijne verdere loopbaan niet bevrijd gebleven is.

En nogtans leert de ondervinding, dat zijne geschriften, meer bepaald voor het onderwijs bestemd, op den duur gewaardeerd worden, en koopers, of wat hier wel hetzelfde zegt, beoefenaars vinden, een verschijnsel, dat in de nuttige strekking en het praktisch gehalte er van voldoende verklaring vindt. De Uitgever heeft althans een derden druk, in een eenigzins gewij-

[p. 572]

zigd formaat, van 's mans ‘Taalkundige Werken’ durven ondernemen, en om deze onderneming wèl te doen slagen, heeft hij haar onder het toezigt gesteld van den bekwamen taalgeleerde, D^r. a. de jager. Dat is voorzeker een verstandig besluit; wij nemen alleen de vrijheid te vragen: wat de uitdrukking herzien, op den titel, beteekent? Wij hadden gewenscht en ook verwacht, dat de Heer de jager, al ware het met weinige woorden, zich over het aandeel had uitgelaten, dat hij aan die herziening gehad heeft, maar wij zijn in deze verwachting te leur gesteld. Eene doorloopende raadpleging van den eersten druk (de tweede is ons niet ter hand) heeft ons doen zien, dat de voorname inhoud in den derden druk onveranderd gebleven is, terwijl de afdeelingen, waarin hij is gesplitst, alleen door daarboven gestelde nommers onderscheiden zijn. Deze onderscheiding heeft mede plaats in de ‘Aanteekeningen en Taalkundige opmerkingen’, waarvan bovendien enkele gedeelten, soms geheele bladzijden, zijn weggelaten. Of deze veranderingen door den Schrijver reeds in den tweeden druk gemaakt zijn, dan of ze aan den herziener moeten toegeschreven worden, kunnen wij niet beoordeelen. En is deze derde druk met de genoemde veranderingen niet meer dan een getrouwe overdruk van den tweeden, gelijk wij wel zouden vermoeden, dan komt het werk der ‘herziening’ neder op het corrigeren van de drukproeven en op eene enkele noot op bl. 122, waarin de Nederlandsche spraakkunsten vermeld worden, die na de eerste uitgave van het werk verschenen zijn!

Doch hoe het hiermede ook zij, 't is zeer mogelijk, dat de Heer de jager, òf uit eigen overtuiging, òf op uitdrukkelijk verlangen van den Uitgever, zich geene veranderingen in den oorspronkelijken arbeid van den Auteur heeft willen of durven veroorloven, 't zij uit eerbied voor 's mans zelfstandigheid, 't zij uit vrees om het gebruik van zijn werk bij het onderwijs te bemoeijelijken: wij voor ons zouden, bij eene beschouwing der zaak op zich zelve, wel wenschen, dat de bekwame taalkenner den pligt van herziener niet zoo naauw had beperkt. Naar ons oordel zouden, om maar eens iets te noemen, vele zoogenaamde Anglicismen, Gallicismen en Germanismen, die de Auteur niet bij anderen gevonden, maar zelf bedacht heeft, zonder schade hebben kunnen wegvallen, omdat ze te grof zijn, dan dat ze door iemand zullen worden begaan, terwijl

[p. 573]

het opnemen van andere taalzonden, die ook afgescheiden van een vreemd taaleigen, door levende schrijvers van naam onder ons bedreven en dus met zeker gezag bekleed worden, de nuttige strekking van eene Kakografie voor Nederlanders van onze dagen zou hebben verhoogd. Men stuit niet alleen in vertaalde, maar ook in oorspronkelijke werken van onzen tijd op verkeerdheden in taal en stijl, die, zestien jaren geleden, òf geheel onbekend, òf veel minder bekend waren; wij noemen alleen ter proeve uitdrukkingen als: ‘iets op het oog hebben - iets in het leven roepen - hij kan niet eenmaal lezen (ne legere quidem scit) - spoorloos verdwijnen - rond het kruis geschaard, rond de tafel zitten - schoon als zij was - de omgevingen van eene stad, van een hof - en niet het minst het gebruiken van het woord ‘zin’ in de meest verschillende beteekenissen! Hoe meer eene Kakografie beantwoordt aan de behoefte eener natie, in den tijd waarin zij geschreven en uitgegeven wordt, des te grooter nut zal zij stichten. Intusschen zal ook de arbeid van wijlen den verdienstelijken Hoogleeraar gelijk hij daar ligt, met veel vrucht kunnen gebruikt worden.