Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

Handboek van den vroegsten bloei der Nederlandsche Letterkunde, of Proeven uit Nederlandsche schriften der dertiende en veertiende Eeuw. Met inleidingen, aanstippingen over de spraakleer en den stijl van dien tijd, een klein Woordenboek enz. Door Mr. B.H. Lulofs, Ridder der Orde van den Nederlandschen Leeuw, Hoogleeraar aan de Universiteit te Groningen, Lid van het Koninklijk

[p. 615]

Nèderl. Instituut, enz. enz. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1845. In gr. 8vo. 428 bl. f 4-:

Om den lezer met den inhoud en de inrigting van dit door den onvermoeid werkzamen Hoogleeraar lulofs uitgegeven Handboek eenigzins bekend te maken, vermeenen wij niet beter te kunnen doen, dan het slot der Inleiding, in welke de Hoogleeraar mede over den aanleg en het plan van dit werk handelt, voor hem af te schrijven:

‘Wij gaan over,’ luidt het, ‘tot de hoofdzaak-zelve van dit ons werk, namelijk tot het geven van eenige Proeven uit deze en gene onzer voornaamste Oud-Nederlandsche geschriften uit de dertiende en veertiende eeuw, of bij en om dat tijdperk. Wij zullen vooraf telkens een paar woorden zeggen over den Schrijver of het geschrift in het algemeen, uit hetwelk wij de proeve ontleenen; met bijvoeging, zoo noodig, van hetgeen de aangehaalde Proeve in haren zamenhang met het overige van het werk, waartoe zij behoort, verstaanbaar kan maken. Voor de woorden, die opheldering behoeven, verwijzen wij tot het woordenboekje hier achter, en, wat grammaticale eigenaardigheden betreft, tot de insgelijks achteraan gevoegde taal- en stijlkundige aanstippingen. Zonder ons voorts aan eene systematische verdeeling voor de werken onzer oudere literatuur in Epische, Historische, Didactische enz. te binden, zullen wij met de meest bij name bekende en tevens oudste Schrijvers beginnen, en, zoo wij meer dan één geschrift van hen bezitten, uit die schriften, hoe verschillend van inhoud ook, achter elkander proeven bijbrengen; terwijl wij in dier voege tot of meer naamlooze, of tot kleinere, of wel tot wat latere lettergewrochten zullen overgaan. Men zoeke in dit alles echter in het minst geene volledigheid, of verwachte, dat wij van elk maar eenigzins bekend Oud-Nederlandsch geschrift hier staaltjes zullen aanvoeren. Dit ligt volstrekt niet in het doel van ons boek.’

Na allereerst Proeven uit de dicht- of rijmwerken onzer oude schrijvers te hebben medegedeeld, bepaalt zich de Hoogleeraar tot jacob van maerlant, melis stoke, jan van heelu of jan van leeuwen, lodewijk van velthem, jan de clerc, de Rijmkronijk van Vlaanderen, de Dietsche Doctrinale, Esopet, de Middel-Nederlandsche Riddergedichten, als: Carel ende Elegast, Floris ende Blancefloer,

[p. 616]

Renout van Montalbaen, Ferguut en den Trojaanschen oorlog, het Dierengedicht Reinaert de Vos, willem van hildegaersberch, en tot deze en gene kleinere gedichten, Romantische Verhalen, Legenden, Drama's enz., namelijk de Borchgravinne van Vergi, Theophilus, Beatrys, de Reis van Sint Brandaen, Seneka leren, Esmoreit en Lippyn, en een Oud Volkslied; waarna hij, tot de prozaschriften overgaande, Proeven uit het Leven van Jezus door den Hoogleeraar g.j. meijer, en daarbij in eene noot iets uit het rijmwerk van den Levene ons Heren, door Dr. p.j. vermeulen in het licht gegeven, uit den Clerck uit de laege landen bij der zee, den Delftschen Bijbel van 1477, en die Tafle van den eersten boec der Leken Spieghel, bijbrengt; waarop alsdan Taalkundige Aanstippingen en een Glossarium volgen, en met eenige Verbeteringen en Toevoegsels, en een Naschrift over maerlant's boec van den Houte, dit werk besloten wordt.

Dat in dit werk veel belangrijks voorkomt, dat het doorslaande blijken van 'sHoogleeraars belezenheid en taalkennis oplevert, en geschikt is, om op het voortreffelijke, in deze of gene geschriften onzer oude Schrijvers te vinden, opmerkzaam te maken, en deze alzoo eenigzins in hunne waarde te doen kennen en hoog schatten, valt niet te loochenen. Onze plaatsruimte laat niet toe, met die uitvoerigheid over dit Handboek te spreken, als elders bij de beoordeeling is geschied. Met die bescheidenheid, die allen menschen moet bekend zijn, en bijzonder in het Gemeenebest der Letteren te huis behoort, waar zij, bij teregtwijzing en verschil van meening, altijd moet voorzitten, als kenmerk van onpartijdigheid en goeden smaak, moeten wij echter zeggen, dat hier nog al een en ander voorkomt, waaromtrent wij vermeenen van den geëerden Schrijver te moeten verschillen, en wij vele elders gemaakte aanmerkingen met den daar opgetreden Recensent deelen. Zoo zouden wij niet, gelijk de Hoogleeraar doet, den aanvang onzer Letterkunde in de tweede helft der dertiende, maar reeds in de twaalfde Eeuw stellen, en haar verval en verbastering dagteekenen van dat tijdstip, waarop de Hoogleeraar haar begin heeft gesteld. Bij het geven van Proeven uit oud-Nederlandsche geschriften ware het, onzes inziens, van belang geweest, dat zijn Hooggel. meer chronologisch en kritisch ware te werk gegaan. In plaats van eenige verstrooide en zonder veel zamenhang op

[p. 617]

het papier gebragte opmerkingen en wenken over Nederlandsch en Nederlanschen stijl, hoedanige wij, volgens de verklaring van den Heer lulofs, bl. 251, in zijne Taalkundige Aanstippingen te zoeken hebben, hadden wij liever een weluitgewerkt en, voor zoo verre dit thans reeds mogelijk is, volledig grammatisch overzigt gezien; alsmede dat in de verklarende lijst der verouderde woorden de beteekenis van eenige juister ware opgegeven, terwijl het ons tevens voorkomt, dat deze lijst, in een werk hoofdzakelijk voor jonge lieden en mingeoefenden geschreven, en bij wie men dus geene innige vertrouwdheid met de spraak onzer vaderen vooronderstellen kan, wel wat vollediger had mogen zijn; zoodat, naar ons gevoelen, dit werk, als Handboek van den vroegsten bloei der Nederlandsche Letterkunde beschouwd, bij het goede en grondige, dat er in gevonden wordt, nog al veel te wenschen overlaat.