Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1846

[p. 611]

De tachtigjarige oorlog der Nederlanders tegen de Spaansche overheersching. Naar de beste hulpbronnen bewerkt door Otto von Corvin Wiersbitzky. Uit het Hoogduitsch. IIde en IIIde Deel. Met oorspronkelijke Platen en Portretten.

(Vervolg en slot van bl. 570.)

Bl. 108. De Hopman balfour. Deze was, gedurende het beleg van Haarlem, Kapitein der Schotsche hulptroepen. Hij komt bij anderen ook voor onder de namen beaufort en balfort. Zie j. van de capelle, Belangrijke Stukken voor Geschied- en Oudheidkunde, bl. 61.

Bl. 109 zegt de Schrijver, dat de belegerde Haarlemmers zilvergeld lieten slaan. Van loon, Beschrijving der Nederlandsche Historiepenningen, D. I, bl. 165, zegt, dat dit geld bij insnijding vervaardigd was, daar het tot geldslaan te Haarlem geen tijd naar was. - Het versje op den bedoelden penning wordt door den Schrijver eenigzins veranderd opgegeven; bij van loon luidt het:

Des Conincks macht en heeft min niet bedwongen,
Dan door den honger ben ick verslonnen.

De bedoelde penning is echter meer een gedachtenispenning, in latere jaren vervaardigd, dan wel eene noodmunt, tijdens het beleg van Haarlem geslagen. Men vindt bij van loon, t.a. pl. en bij van de capelle, t.a. pl. bl. 29-33 naauwkeurige berigten omtrent de Haarlemsche Noodmunten.

Bl. 127. Hopman steenbach. Hier had de Schrijver, ter opheldering van het gezegde in regel 7 v.o., kunnen melden, dat deze zich later in de dienst van den Spanjaard begeven heeft; althans hij komt als zoodanig voor in het beleg van Alkmaar, waar hij zich, als afgezant, eens aan de muren vertoonde, om den Gouverneur der stad te spreken, maar, door een' der soldaten werdherkend, met musketkogels begroet en overluid de verrader van Haarlem genoemd. Zie van de capelle, t.a. pl. bl. 60 en g. boomkamp, Alkmaar en deszelfs Geschiedenissen enz. bl. 237 en 38.

Bl. 127 komt onder de aanzienlijke personen, die hun le-

[p. 612]

ven, na de inneming van Haarlem, op het schavot verloren, jan van duivenvoorde voor; dit is zoo niet; hij is in de gevangenis gestorven. Van de capelle, t.a. pl. Inleid. bl. 2.

Bl. 128 vinden wij gewag gemaakt van den natuurlijken Zoon van granvelle, als zijnde mede onder de verdedigers van Haarlem geweest, doch die na de overgave der stad liever wilde sterven, dan door het noemen van zijns vaders naam zich te redden. Hoewel het waar is, dat een natuurlijke zoon van granvelle, wiens naam niet genoemd wordt, zich in dienst van den Prins van oranje had begeven, is het echter zoo stellig niet, als de Schrijver het opgeeft, dat deze bij het beleg van Haarlem geweest is. Van de capelle, t.a. pl. bl. 62.

Bl. 160. In het beleg van Alkmaar lezen wij: ‘Ook vermaande de Prins de steden van het Noorderkwartier, de stad Alkmaar, de sleutel van dat kwartier, van alle mogelijke levensmiddelen en krijgsbehoeften te voorzien.’ Dit bleef echter bij vermanen. Uit boomkamp's werk, bl. 214, blijkt toch, dat de uit Alkmaar afgezondene burgemeesters op de vergadering te Hoorn ter naauwernood zoo veel verkrijgen konden, dat de Staten van Westfriesland borg bleven voor de rogge en gerst, die de Alkmaarders voor twee maanden begeerden op te doen. De overheid der stad belastte ieder burger zich van eenig koorn te voorzien, terwijl zij zelve zoo veel lood, buskruid en rogge aankocht als er te krijgen was.

Bl. 233 spreekt de Schrijver van het omverhalen van het standbeeld des Hertogs van alva. Over het gebeurde met dat beeld leze men a. simons, over het kasteel van Antwerpen, bl. 20-28 en de aanteekeningen.

Bl. 369 vermeldt de Schrijver de bijzonderheden van het ziekliggen des Prinsen van oranje gedurende de belegering van Leiden. Men vergelijke hiermede bilderdijk, Geschiedenis des Vaderlands, D. VI, bl. 270, alwaar het verhaal, dat de Prins gedurende die ziekte van ieder verlaten lag, in twijfel getrokken wordt.

Bl. 372 wordt gesproken van de zilveren halve manen, die de matrozen van boysot, bij het ontzet van Leiden, op hunne hoeden hadden. De Schrijver geeft het opschrift op dezelve aldus op: ‘Liever Turksch dan Paapsch.’ Hij schijnt hier het Penningkundig werk van van loon niet te hebben

[p. 613]

opgeslagen; daar toch wordt, D. I, bl. 192, het opschrift aldus opgegeven: ‘Liever Turcx dan Paus, aan de eene zijde, en despit de la mes (se) (ten spijt van de mis) aan de andere zijde. Ook bij severinus, Beschrijving van de belegering en het ontzet der stad Leiden, (laatste druk) bl. 128, vinden wij eene afbeelding van dezelve, benevens het opschrift. Die, welke Rec. in originali gezien heeft, hadden het laatste opschrift.

Bl. 388 vinden wij het bekende verhaal van de minnarijen van valdez, tijdens het beleg van Leiden, en van den invloed, dien magdalena moons op de gezindheid van valdez zou gehad en gebruikt hebben, om de stad al dan niet stormenderhand in te nemen. De Schrijver, die echter alleen van eene minnares spreekt, maar geen' naam noemt, putte dit, volgens aanwijzing in de noot, uit strada, de Bello Belgico, die ook de eenige bron is, waaruit de latere schrijvers, die het vermelden, (onze voornaamste Historieschrijvers zwijgen er van) geput hebben. En wat dien invloed betreft, deze is, naar ons inzien, niet anders dan in deze liefdesgeschiedenis kunstig ingeweven, en het ware dus beter geweest, wanneer de Schrijver er geheel van gezwegen had. Wie uitvoeriger over deze zaak lezen wil, verwijzen wij naar bilderdijk's Geschiedenis des Vaderlands, D. VI, bl. 271, en de aanteekening van Prof. tydemann. Het blijkt hier echter al wederom, hoe uiterst moeijelijk het voor vreemdelingen is, de geschiedenis van andere volken te schrijven. Met de geschiedenis en met de over deze geschrevene en licht verspreidende werken minder bekend, doet men niet zelden aan de historische waarheid te kort. Hadden de hulpmiddelen den Schrijver ten dienste gestaan, die in ons land voor den navorscher van geschiedenis geopend zijn, dan hadden wij nog iets meer van zijne nasporing mogen vorderen; thans gaat hij wel op het oordeel van beroemde geschiedschrijvers af, maar is toch meerendeels met kleine, verspreide, soms hoogst belangrijke stukken voor onze geschiedenis onbekend. Ten bewijze hiervan vermeldt hij in het 1ste deel van zijn werk, bl. 581, het in de lucht springen van Loevestein door herman de ruiter, een feit dat door den geleerden Mr. w.c. ackersdijck vroeger wedersproken is in de Nieuwe Werken van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden, D. I, St. 1 (1824) bl. 167-199, en waarvan nog onlangs de on-

[p. 614]

waarheid gebleken is uit de Nieuwe Werken van dezelfde Maatschappij, D. V, bl. 28-34.

Bl. 398. De knaap, op deze bladzijde vermeld, die het eerst berigt gaf van het vertrek der Spanjaarden uit Leiden, heette willem aelbrechtsz. bebkhey. Zie j. roemer, het vijfde halve Eeuwfeest over het ontzet der stad Leyden enz. bl. 28 en 210.

Bl. 399 spreekt de Schrijver van den eersten kerkgang der belegerde Leydenaars na het ontzet der Stad. Hij had hier nog kunnen melden, dat de eerste dienst in de St. Pieterskerk plaats had; dat het Psalmgezang, waarvan hij bl. 400 spreekt, bestaan heeft uit den 9den en de eerste verzen van den 50sten Psalm (roemer, t.a. pl. bl. 32); dat de predikant, de eenig overgeblevene, die de dienst deed, pieter cornelisz. was, over wien men leze het kort Verhaal der Reformatie van Zeeland, door j.w. te water, bl. 185.

D. III, bl. 208. De redevoering van marnix van st. aldegonde, waarvan de Schrijver hier gewaagt, is te vinden bij j. scheltema, Geschied- en Letterkundig Mengelwerk, D. IV, St. 1, bl. 27-153.

Bl. 243. Bij de noot op deze bladzijde voege men: over petrus dathenus zie men j.w. te water, Historie der Hervormde Kerke te Gent, bl. 189-221. En hiermede nemen onze aanmerkingen een einde.

Op grove taalfouten hebben wij niet gestooten. D. II, bl. 3, 4, 6, 7 en verder, staat katharina van medicis, lees katharina de medicis. D. III, bl. 380, staat noël de garon en bl. 673 noël carons, lees noël de caron.

Wij wenschen den Vertaler lust toe, om zijnen arbeid voort te zetten, en hopen, dat de uitgever in een ruim debiet zijne belooning vinde.

R.
v.H.