Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1830

De Keapman fen Venetien in Julius Cesar, twa Toneelstikken, fen Willem Shakspeare: uut it Ingels foarfrieske trog R. Posthumus. Drukt to Grinz, bij J. Oomkens. 1829. Gr. 8vo. XXVIII, 238 Bl. f 2-:

Ziedaar gewis een niet alledaagsch verschijnsel! Een geheel boek, en wel eene vertaling, in de oude volksspraak der Vriezen, thans nog maar alleen op het land, en dit nog niet overal, gesproken. De Eerw. posthumus, die zich sedert verscheidene jaren als een bijzonder vriend en beoefenaar dezer taal deed kennen, schijnt nieuwe bemoediging in deze studie ontleend te hebben uit het verblijf van den Heer bowring in Vriesland, en bijzonder door hem aangespoord te zijn, om stukken van shakespeare, en wel, zoo veel althans de treurspelen aangaat, in dezelfde rijmelooze maat, in de bedoelde taal over te brengen. Wij ontvangen hier echter bovendien een vers aan Jr. aebinga van humalda, den bekenden voorstander van deze en andere letteroefeningen, - benevens een aan reeds genoemden john bowring, den Engelschen reiziger, in Vriesland zoo zeer gevierd, en sedert veel en dus niet onbesproken, - en eindelijk iets in ongebonden stijl aan de lezers, en wel eene zamenspraak van den schrijver met een' buurman, over den vernieuwden ijver voor het Vriesch en deszelfs beoefening, - als ook aan het slot nog eene overzetting van pope's bekend Algemeen Gebed.

Het zij ons vergund, over het eene en andere onze gedachten te zeggen. Waartoe strekt de beoefening der Vriesche taal, zoo als die zich hier voordoet? Zeker niet, om dezelve, als schrijftaal, van algemeen gebruik te maken. Bij het gewone Nederduitsch hebben wij reeds

[p. 12]

reden genoeg, om over de bekrompenheid van deszelfs grondgebied te klagen! Derhalve ter bevordering der taalkennis, Duitsche taalkennis, van welke het Landvriesch een' eigen tak uitmaakt; of uit bloote aardigheid, als een spel en vermaak; tenzij beide zamengaan. Wij moeten bekennen, geenen anderen redelijken grond voor dit werk te vinden. Ja, hoezeer wij ook voorstanders van het oude en vaderlandsche zijn, in zoo verre verbastering en nieuwheidszucht daar tegenover staan (hetgeen dikwijls het geval is), zoo schijnt het ons toch twijfelachtig, of het behoud, met hand en tand, van eenen verouderden tongval, in een klein gedeelte van ons land enkel onder landlieden bestaande, juist heel veel nut, hetzij aan de algemeene beschaving of de eensgezindheid, zal toebrengen.

Wat nu het eerste, de taalkundige beoefening van den Vrieschen tak, aangaat, zoo zouden wij denken, dat het schrijven in denzelven, en wel zoo als hij thans gesproken wordt, het kleinste en laatste gedeelte dezer studie moest uitmaken. Waar toch bestaat dezelve nog onverbasterd? Waar is hij niet met eene menigte van Nederduitsche woorden en spreekwijzen vermengd? Om dezelve zoo veel mogelijk te vermijden, dient men althans de taal in alle oorden van Vriesland, bijna in ieder dorp, eenigen tijd gehoord en beoefend te hebben; doch waarvan wederom het gevolg is, dat de alzoo gezuiverde stijl allen eenigzins vreemd en als een bont geheel is. Van meer belang achten wij het tot gezegde einde, het Vriesch in zijnen oorsprong en afzonderlijke eigene takken, zoo wel als verwante talen en tongvallen, na te gaan. De oude staatstukken b.v., korteling door wiarda in Oostvriesland uitgegeven, toonen eene blijkbare overeenkomst, maar ook niet minder belangrijk verschil met het tegenwoordig taalgebruik van eigenlijk Vriesland. En verre noordwaarts op vindt men nog sporen van deze oude taal. Welk alles, en hetgeen hiertoe meer dient, den Heere posthumus en zijnen kundige vrienden, trouwens, niet behoeft gezegd te worden.

[p. 13]

Beschouwen wij het Vriesch schrijven, daarentegen, meer als eene liefhebberij, dan komt het ons voor, dat men niet moet vertalen. Hierdoor vervalt men in allerlei zwarigheid. Nu eens missen wij het regte woord, dan de ware spreekwijze, en bij slot de geheele kleur, om het gestelde regt Vriesch uit te drukken; of, zulks als met geweld pogende te bereiken, verandert de aard der gedachte, en wordt het deftige gemeen, het gemeenzame daarentegen stijf. Vriezen - en wie verstaat het anders? - zijn gewoon, slechts boeren, over hunne zaken, in deze taal te hooren spreken. En het verband der denkbeelden maakt, dat het hun vreemd en soms kluchtig luidt, wanneer zij vorstelijke personen, lieden van aanzien, enz. in dezelve hooren spreken. Shakespeare moge hier al iets vooruit hebben, omdat hij doorgaans iets gemeenzaams heeft, den mensch meer ongekleed, dan wel anderen, doet voorkomen, dit neemt de zwarigheid niet geheel weg. En een en ander stukje uit halbertsma's Lapekoer doet ons daarom meer vermaak, dan de uitnemende aanspraak van m. antonius zelve in deze vertaling.

Dit alles intusschen betreft het ontwerp, en misschien zou de schrijver hetzelve zeer goed weten te verdedigen; komen wij dus tot de uitvoering. Hier nu gelooven wij den Heere posthumus geene veelvuldige kennis, vlijt en bekwaamheid te mogen betwisten. Zoo wel 's mans vooropgezondene verzen, als inzonderheid ook de zamenspraak en desgelijks de vertaling, komen ons inderdaad verdienstelijk voor. Ware bestede moeite alleen genoeg, om een werk te doen prijzen, dan behoorde 's mans lof misschien gelijk te staan met dien van menigen letterheld en man van diepe wetenschap.

Wij willen echter een paar aanmerkingen maken, al ware het ook maar om te doen zien, dat de taal, waarin, en die, waaruit hier overgezet is, ons niet geheel vreemd moet geacht worden; waardoor wij immers alle bevoegdheid ter beoordeeling zouden missen. In de eerste

[p. 14]

plaats, namelijk, willen wij eenige (geenszins alle) woorden en spreekwijzen opgeven, die wij op deze wijze nimmer hoorden gebruiken; schoon het daarom niet uitgemaakt is, dat zij nergens alzoo voorkomen.

Rju, vrij wat, vrij veel, zagen wij nooit met zoo of veel verbonden, - jamk, dikwijls, nooit zonder bijgevoegde ontkenning (net of naat jamk) - johnmiel nooit voor avondeten, wel jimmet, - meiwitten, voor geweten, in het geheel nooit, - heeg en dreeg niet dan in zamenstelling met zitten, voor vrij en veilig, - schien alleen voor rein, nooit voor fraai.

Ook zouden wij een alleen dan ien spellen, als het een getal beteekent, anders en, - en alleen oaf voor af, niet voor of, omdat men op de uitspraak en niet op de afkomst moet letten, - desgelijks opfied en niet opfet voor opgevoed, - lea in smatte, niet leed in smarte, - kroonje, niet kroone, - droktme en dergelijke zijn ons mede vreemd, behalve uit gysbert japiks. Wijders komt ien dy naat ljeuwt, voor een ongeloovïge, ons stijf voor, - zoo ook minnenijdig, - heersucht, waarom niet hjae- of hjaersucht? - voor goden zagen wij, in allen gevalle, ook liever godden, - nin ien schijnt ons min gemeenzaam dan nin biet, nin minske, enz. - bij planke mis schijnt de vergeten, - of foarballe, meest van vogel-verjagen gebruikt, voor in ballingschap zenden mag gebezigd worden, zij daargelaten.

Onze tweede aanmerking is, dat shakespeare's tekst ons toeschijnt niet altijd volkomen wèl verstaan en gelukkig overgebragt te zijn. Wij willen slechts een enkel voorbeeld aanvoeren, en wel uit het allereerste tooneel van julius cesar:

Engelsch. ‘Mar. You, Sir; what trade are you? Cob. Truly, Sir, in respect of a fine workman, I am but, as you would say, a cobler. Mar. But what trade art thou? Answer me directly. Cob. A trade, Sir, that I hope I may use with a save conscience; which is indeed, Sir, a mender of bad soals.’

[p. 15]

Vriesch. ‘Marullus. In jo, maat! wat dwaanjo? - Borg. Wrammels wier, mijn heer! ik bin bij ien fijnwirker mar, om so to sizzen, ien laper fen ade schoen.’ [NB. Deze woorden, ade schoen, konden en moesten weggelaten zijn, om het volgende.] ‘Mar. Mar wat bedrieuw hest'? Siz 't mij mar rjuechtuut. Borg. Ien bedrieuw, mijn heer! wierijn ik, so az ik hoopje, az ien eerlijk man in mei ien behâden meiwitten arbeidje mei. IJn âde earnst, mijn heer! ik bin ien helper fen sieke solen.’ - Om dit, wat bij shakespeare niet staat, nogtans eenigen zin en bedoeling te geven, merkt posthumus in eene noot aan: ‘Hij spijllet mei de klang fen de Ingelske wirden:’ [wudden?] ‘Soul, siel; in: Sole, ien schoegs sool.’ Welke aanmerking wij niet tegenspreken; maar die toch het haperende bij posthumus niet wegneemt. ‘Het geweten is een hersteller van gebrekkige zielen.’

Wat de rijmelooze, geheel naar shakespeare gevolgde maat, in dit stuk, betreft: zag men het niet aan den druk, men zou naauwelijks merken, dat dezelve bestond, en de moeite, hieraan besteed, schijnt ons dus meest verloren.

Hier eindigen wij onze bedenkingen, die wij geenszins als orakelspreuken willen hebben aangemerkt, maar die wij veeleer, in alle nederigheid, den ijverigen schrijver aanbieden, met geen ander oogmerk, dan het ware en goede te bevorderen. Slechts zeer zelden nam Recensent eene proef, om in de Vriesche landtaal, hetzij dicht of ondicht, te schrijven. Doch gereedelijk houdt hij zich overtuigd, dat een werk als het onderhavige ontzaggelijk vele moeite en oplettendheid kost; en gaarne geeft hij den Heere posthumus het getuigenis van doorgaans de regte kleur en het karakter zijner tale wèl bewaard te hebben.