Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1823

Vrolijke Tafereelen, aan de Vrienden van Luim en Gezelligheid toegewijd; door J.B. Christemeijer. Te Amsterdam, bij J.C. van Kesteren. 1822. In gr. 8vo. VIII en 344 Bl. f 3-12-:

De Heer christemeijer is aan het Nederlandsche Publiek, door verscheidene Tafereelen, Oorkonden uit het Strafregt, en verdichte verhalen, van eene voordeelige zijde bekend. De verhaaltrant, waaraan hij zich tot hiertoe bij uitsluiting scheen toe te wijden, was de ernstige, zelfs wel eens sombere en verschrikkelijke; thans waagt hij zich aan een ander genre, met regt door hem allermoeijelijkst genoemd, het luimige namelijk. Onze boertige Schrijvers (zelfs de meester in dat vak, fokke, niet uitgezonderd) zijn meermalen op de klip gestooten, dat zij het kluchtige, onder anderen de nabootsing van het volksdialekt, van gemeene spreekwijzen en spreekwoorden, en parodie van het verhevene, voor echte geestigheid of luim opvatteden. Daardoor is het ook, dat wij eene menigte, en daaronder regt aardige, Kluchtspelen hebben, maar bezwaarlijk een enkel Blijspel in den hoogeren zin van terentius of de meesterstukken van molière. De luim van sterne mogen wij bewonderen; wij hebben daarvan, zoo ver ons bekend is, geene enkele navolging van eenige waarde. Het is dus niet te verwonderen, dat de Heer christemeijer dien echt-luimigen toon, dat humour der Engelschen, welke uit zichzelven, en zonder hulp van uiterlijkheden, de aandacht wekt, en

[p. 461]

meermalen ook de lachspieren in beweging brengt, niet volkomen getroffen heeft; dat zijne karrikaturen wel eens wat heel erg overdreven zijn, en hij zich vrij druk met de nabootsing van het Amsterdamsche Joden-accent bezig houdt. Niet, dat wij dit alles stellig afkeuren; integendeel, het laatste deed ons somtijds schateren van lagchen; maar, schoon het aardig, boertig, grappig en onderhoudend zij, luimig is het eigenlijk niet. Wij zouden er ook niet eens van gesproken hebben, wanneer de vermelding van luim, op den Titel en in de Voorrede, zoo iets niet deed verwachten. Men moet de genres niet verwarren.

De Titel spreekt van Tafereelen. Er is er echter slechts één, de Neef van Curaçao getiteld, en grootendeels, wat den aanleg betreft, naar het bekende Tooneelspel, de Neef van Guadeloupe, gevolgd, (door het zien van welk stuk ook de held tot het spelen zijner rol aanleiding krijgt) namelijk de terugkomst van een' rijken Westindier tot zijne familie in het vaderland, doch vermomd, om hare genegenheid hemwaarts te toetsen. Behalve eene rijke, kwezelachtige en schijnheilige Nicht, (in het schetsen van zulke karrikaturen vindt christemeijer veel behagen, en hij slaagt er doorgaans wèl in, blijkens zijne Fortepiano) zijn de hoofdpersonen een belangrijk jong Meisje, eene Predikantsdochter, het saartje burgerhart van deze tweede Jufvrouw hofland, en die haar ook ontloopt, maar, door een' zamenloop van toevalligheden, in de handen eener eerlooze koppelaarster valt, uit welke zij echter weder, bijkans wonderdadig, gered wordt, haren Neef, den straks genoemden rijken Westindiër, en haren Minnaar terugvindt, waarop alles met huwelijken eindigt. Deze op zichzelve eenvoudige handeling wordt nu door eene menigte bijgevalletjes en kluchten verlevendigd, die gedeeltelijk met de Geschiedenis niets te maken hebben, (b.v. het protest van den wissel bij den kleermaker knuppelbusch door den Notaris sperwer, die er naderhand nog eens met de haren bijgesleept wordt) doch op zichzelve gansch niet onaardig zijn. Hier en daar loopen er echter wel eens onwaarschijnlijkheden onder, zoo als het, in de gegevene omstandigheden, zeer onnatuurlijke gesprek over liberalismus of antiliberalismus van den Notaris en den Boekhouder ossepoot met den kleermaker en diens Huishoudster, en de harangue van dien Notaris tot het gemeen, (bl. 26-44) hetwelk ons volstrekt hors de saison en eene der zwakste plaatsen in het boek toeschijnt. Het is,

[p. 462]

alsof de Schrijver tot taak gekregen had, om er, bongré malgré, iets van dien aard in te lasschen, en dit slechts, zoo goed hij kon, te dezer plaatse gedaan heeft. (Maar in 1814 was toch die strijd nog niet zoo hevig als thans; toen waren zelfs Vorsten en Ministers, om den wille van het smeer, quasi-liberaal.) De achtbare kleermakersstand te Amsterdam is ons niet bekend genoeg; maar of er wel iemand van dat voormalige gild is, (die zelf, gelijk Mr. knuppelbusch, nog de maat neemt, en zich baas laat noemen) wiens dochters niet alleen naar het bal gaan, (dit is zeer mogelijk) maar zelfs hare moedertaal niet willen spreken, de Franschen affecteren, hortense en juliette heeten, en van eene Hollandsche vrouw zeggen: Fi donc! Hollandaise! daaraan twijfelen wij toch, voor de eer van Amsterdam; want waar moest het dan met onze vaderlandsche zeden heen? Het is echter mogelijk, dat wij ons bedriegen, en dan mogen zulke aartszottinnen wel aan de kaak gesteld worden. Is het zoo niet, dan is de karrikatuur overladen, en treft geen doel. Sommige gedeelten der Geschiedenis zijn in brieven bewerkt, en doorgaans op een' meer ernstigen toon, die wel eens een weinig al te langwijlig wordt voor eene vrolijke Geschiedenis. Ook wordt de toon wel eens aandoenlijk, ja treurig. Dit is niet af te keuren, en het ligt, dunkt ons, in het karakter der schrijfwijze van den Heer christemeijer, welke bijzonder tot belangwekkende huisselijke tooneelen gestemd is; maar dan voldoet ook de Titel niet aan den inhoud. Sommige aanmerkingen en zotte huwelijken aan het slot hadden wel weg kunnen blijven, om den indruk niet te verzwakken.

Wij hebben alle onze aanmerkingen op dit boek bij elkander gevoegd, om den geachten Schrijver bekend te maken met onze denkbeelden over 't geen er nog wel in een' volgenden bundel zou vereischt worden, ten einde het Ideaal van een goed boertig, of zelfs wel luimig, verhaal nader te komen, geenszins om hem meesterachtig te berispen, of wel van de voortzetting zijner Tafereelen terug te houden. Integendeel, wij lazen dezelve met genoegen; en onze voorraad aan goede, oorspronkelijk Nederlandsche verhalen, die, in eene onderhoudende en bevallige manier, onze volkszeden schetsen, over onze dwaasheden doen lagchen, ondeugd en schijnheiligheid ontmaskeren, verlichte Godsdienstkennis, deugd en goede zeden aanprijzen, is nog zoo bijzonder groot

[p. 463]

niet, of deze bijdrage van den Heer christemeijer moet ons welkom wezen. Men moet ook, uit hoofde van het boven gezegde, niet denken, dat hem het boertige nergens gelukt zou zijn. Het tegendeel is waar; en zelfs het tweede Hoofdstuk, Tooneelrampen, (noodlottigheden van een liefhebberijtooneel te Amsterdam, op een' pakzolder, de vierde verdieping van een huis in de Vinkebuurt, meest door Joden bijgewoond) moet, ondanks het aangemerkte, ook den ernstigsten een' lach afdwingen.

Ofschoon de Titel ons geen tweede Deel belooft, spreekt echter de Uitgever, in een zeer kort Berigt aan den Lezer, van een' tweeden bundel, waarin 's mans luimige en tevens ernstige Vertelling uit de Euphonia, lodewijk knop en zij-Ontmoetingen, zal worden opgenomen. - Mogen wij den Heere christemeijer, die zich dus aan dit vak blijft wijden, in 't kort nog éénen raad schuldig zijn, zoo zij het deze: Hij overdrijve niet, maar bestudere en volge de Natuur en de maatschappelijke betrekkingen hoe langs zoo meer!